تولید صنعتی در دوراهی بقا و بحران
بحران ناترازی انرژی محدودیت برق صنایع را به ۳ روز در هفته رساند
بحران ناترازی انرژی برق در ایران، اکنون به جدی‌ترین معضل صنایع کوچک و بزرگ کشور تبدیل شده است. امسال برای نخستین بار، محدودیت تامین برق صنایع نه‌تنها از میانه تابستان، بلکه از ابتدای سال و فروردین‌ماه آغاز شد.
بسیاری از صنایع، به ویژه در بخش‌های سیمان و فولاد، با کاهش ۳۰ تا ۹۰ درصدی برق مواجه شده یا حتی قطع کامل را برای بیش از دو هفته تجربه کردند. این بحران تاثیر بی‌سابقه‌ای بر شهرک‌های صنعتی داشته و خاموشی‌های برنامه‌ریزی‌شده، که قبلاً دو روز بود، هم‌اکنون به سه روز کامل در هفته رسیده است.
به گزارش عصراقتصاد، شهرک‌های صنعتی که قلب تپنده فعالیت‌های اقتصادی خرد کشور هستند، این‌روزها با تهدیدی جدی مواجه‌اند. صنایع کوچک و متوسط که بیش از ۴.۵ میلیون نفر را به طور غیرمستقیم تحت تاثیر قرار می‌دهند، از پیامدهای گسترده خاموشی‌ها آسیب دیده‌اند. بنابر آمار رسمی، فقط ۵۰ درصد ظرفیت این واحدها فعال است و نیم دیگر به دلیل قطع و نوسانات برق عملاً از چرخه تولید خارج شده‌اند. در سال گذشته، خسارت برآورد شده به این صنایع بالغ بر ۴۴.۷ همت تومان بوده و کاهش تولید صنعتی بین ۷ تا ۲۰ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. پیامدهای این وضعیت، فراتر از اقتصاد و زنجیره تأمین، به حوزه‌های اجتماعی نظیر افزایش بیکاری و احتمال ناآرامی‌های اجتماعی نیز تسری یافته است.
بی‌برنامگی و غیبت متولیان رسمی
همزمان با اوج‌گیری مشکلات، پیگیری‌های رسانه‌ها از مسئولان سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران برای شفاف‌سازی درباره برنامه حمایتی یا راهکار مقابله با خاموشی‌ها، بی‌پاسخ مانده است. تصمیم افزایش خاموشی‌ها به سه روز در هفته، بدون برنامه‌ریزی و اطلاع‌رسانی شفاف، اختلال گسترده‌ای در روند تولید رقم زده است؛ در حالی‌که ضرورت حمایت و پاسخگویی متولیان، بیش از گذشته احساس می‌شود.
انتقادها به سیاست‌های فعلی انرژی و ضرورت بازنگری
سیدمحمد اتابک، وزیر صنعت، معدن و تجارت، در این باره تاکید کرد: تخصیص ناعادلانه خاموشی به صنایع حتی برای آن دسته از واحدهایی که خود اقدام به تولید برق تجدیدپذیر یا نیروگاه‌های سیکل ترکیبی کرده‌اند، قابل‌قبول نیست و باید اولویت مصرف برق با همان صنایع باشد. او تولید پایدار را ستون فقرات اقتصاد کشور دانست و هشدار داد محدودسازی مصرف برق در صنایع مولد، ضربه سنگینی به اشتغال، صادرات و رشد اقتصادی کشور وارد می‌کند و حتی بر اعتماد سرمایه‌گذاران داخلی تاثیر منفی دارد.
خاموشی‌های گسترده در شهرک‌های صنعتی نیمی از ظرفیت تولید را از چرخه خارج ساخته و میلیون‌ها شغل را به طور غیرمستقیم در معرض تهدید قرار داده است
ناکارآمدی در مدیریت توزیع خاموشی‌ها نه تنها موجب کاهش بهره‌وری و تضعیف امنیت اقتصادی شده، بلکه تولید صنایع استراتژیک و اساسی مانند سیمان و فولاد را به خطر انداخته است. کارشناسان برق و اقتصاد توافق دارند که سیاست‌های فعلی مبتنی بر توزیع یکنواخت خاموشی‌ها منطقی نیست و باید بر پایه اولویت‌بندی و توافق متقابل میان صنایع و دولت اجرا شود. استدلال آن‌ها این است که در شرایط کمبود برق، صنایع تولیدکننده کالاهای اساسی باید کمترین قطعی را تجربه کنند.
هاشم اورعی، استاد دانشگاه صنعتی شریف، نقش بخش صنعت را کلیدی‌ترین محرک توسعه در کشور دانسته ولی تاکید می‌کند ادامه این روند، آسیب جبران‌ناپذیری بر رشد صنعتی وارد می‌کند. او بر ضرورت طبقه‌بندی هوشمند صنایع براساس اهمیت استراتژیک، مصرف انرژی و نقش در تولید ناخالص داخلی تاکید دارد و پیشنهاد تدوین نظامی علمی برای اولویت‌بندی قطعی برق را مطرح می‌کند؛ نظامی که صنایع کم‌اهمیت‌تر در شرایط بحرانی نخستین خاموشی‌ها را تجربه کنند.
ابعاد فنی و موانع اجرای خاموشی‌های هوشمند
رسول قسمت، کارشناس حوزه برق، با اشاره به زیرساخت‌های فنی شبکه، تصریح می‌کند که در حال حاضر زیرساخت کافی برای اجرای خاموشی هدفمند در سطح کلان شهری وجود ندارد اما در مناطق صنعتی، اجرای آن ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر است. او معتقد است براحتی می‌توان لیست صنایع اولویت‌دار را تعیین و در شرایط اضطراری، برق واحدهای تولید متفاوت را مدیریت کرد. با وجود این، نبود تجهیزات هوشمند و سرمایه‌گذاری ناکافی، سرعت واکنش شبکه توزیع برای اجرای چنین نظام‌هایی را بسیار کند کرده است.
کارشناسان راهکار کوتاه‌مدت را عدم قطع برق صنایع اساسی و توسعه تجهیزات هوشمند می‌دانند اما بر ضرورت سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر تأکید دارند
این کارشناس تاکید می‌کند که حمایت از صنایع مولد از یک سو و ممانعت از تبدیل خاموشی‌ها به ابزار رانتی از سوی دیگر، باید همزمان مورد توجه قرار گیرد. قطع برق واحدهای تولیدکننده کالاهای اساسی، به سرعت خود را در افزایش قیمت‌ها در سایر بخش‌ها نشان می‌دهد. لذا اتخاذ رویکردی چندلایه، شامل عدم خاموشی دستی برای صنایع کلیدی و توسعه تجهیزات هوشمند، در کوتاه و بلندمدت ضروری است.
در کوتاه‌مدت، کارشناسان از دولت می‌خواهند برق صنایع تولیدکننده کالاهای اساسی کمتر یا اصلاً قطع نشود. همچنین لازم است فوراً تجهیزات هوشمند برای پایش و مدیریت مصرف برق در مناطق صنعتی نصب و تقویت شود. در بلندمدت اما، افزایش توسعه منابع تجدیدپذیر و سرمایه‌گذاری برای شبکه برق هوشمند، یگانه راه‌حل ریشه‌ای این معضل خواهد بود.
در شرایط فعلی، بحران ناترازی انرژی تهدیدی واقعی برای زنجیره تولید، اشتغال و امنیت اقتصادی کشور است. بازنگری اساسی در سیاست‌های خاموشی، اولویت‌بخشی به صنایع استراتژیک و تسریع در هوشمندسازی شبکه توزیع و تخصیص عادلانه انرژی، می‌تواند ایران را از دوراهی بین بقا و رکود عبور دهد.
