استاندارد کاغذی 

لیلا ابوالفتحی

با آغاز سال ۱۴۰۴، بحران انرژی در ایران به مرحله‌ای رسیده‌ که امنیت انرژی و زیرساختی کشور را با تهدیدی جدی مواجه کرده‌ است. این بحران‌ها که ریشه در نبود سرمایه‌گذاری کافی، فرسودگی زیرساخت‌ها و مدیریت نادرست دارند، اکنون به‌صورت مستقیم بر پایداری صنایع و روند توسعه اقتصادی تأثیر گذاشته‌اند.

مشکل بحران در حوزه برق، تنها به افزایش مصرف محدود نمی‌شود. ظرفیت اسمی نیروگاه‌های کشور بیش از ۹۰ هزار مگاوات اعلام شده، اما در عمل تولید از ۵۸ هزار مگاوات فراتر نمی‌رود. فرسودگی نیروگاه‌ها، کمبود سرمایه‌گذاری در توسعه و بدهی سنگین دولت به بخش خصوصی باعث شده ناترازی در این حوزه به بیش از ۱۰ هزار مگاوات برسد.

سندیکای صنعت برق تأکید دارد برای برطرف‌کردن این ناترازی، به بیش از ۱۰ میلیارد یورو سرمایه‌گذاری نیاز است. این در حالی است که خروج سرمایه از کشور و تداوم تحریم‌ها، مسیر جذب منابع خارجی را بسیار دشوار کرده است.

بحران انرژی در ایران در بخش منابع آبی کشور نیز نگران‌کننده است. بیش از دو‌سوم محدوده‌های مطالعاتی کشور در وضعیت ممنوعه یا بحرانی قرار دارند. تنها ۷۶ دشت آزاد باقی مانده و برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی، شرایط ناپایداری ایجاد کرده است. صنایع، به‌ویژه در استان‌های مرکزی مانند اصفهان، به‌شدت با کمبود آب مواجه هستند و در بسیاری از شهرک‌های صنعتی، آب مورد نیاز به‌طور کامل تأمین نمی‌شود.

آرش نجفی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران، در یک نشست تخصصی درباره بحران‌های حوزه آب و برق کشور تأکید کرد که در گذشته، بحران‌ها محدود به دوره‌های کوتاه‌تر، مثل فصل تابستان بودند و مدیریت بر پایه صرفه‌جویی انجام می‌شد؛ اما اکنون، وضعیت بسیار پیچیده‌تر شده و سوءمدیریت‌ باعث پایین رفتن سطح آب‌ زیرزمینی و تخریب قابلیت نفوذپذیری خاک شده است.

نجفی به عنوان راه‌حل فوری برای بحران‌های فعلی، صرفه‌جویی را پیشنهاد داد و از مردم و سیاست‌گذاران درخواست کرد که با تعهد به اجرای دستورالعمل‌ها و پاسخگویی بهتر، به آینده کشور کمک کنند.

کار گروهی ملی به نام سازگاری با کم‌آبی!

هیأت وزیران در سال ۹۶ به پیشنهاد مشترک وزارتخانه‌های نیرو، جهاد کشاورزی، کشور و صنعت، معدن و تجارت و سازمان‌های حفاظت محیط زیست و برنامه و بودجه کشور و به استناد اصل یکصد و سی و هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تشکیل کارگروه ملی سازگاری با کم‌آبی را تصویب کرد.

کارگروه ملی سازگاری با کم‌آبی یک نهاد فرابخشی است که برای مدیریت مصرف آب و مقابله با پدیده کم‌آبی در ایران تشکیل شده است. این کارگروه وظیفه دارد تا با هماهنگی دستگاه‌های مختلف، برنامه‌ها و اقداماتی را برای کاهش مصرف آب، افزایش بهره‌وری و مدیریت منابع آب در کشور تدوین و اجرا کند.

حال این سوال باقی است که چرا ما باز هم دربحران آب  غافگیر شده ایم؟ و چرا در تمام سطوح کشاورزی، صنعتی و خانگی دغدغه و نارضایتی وجود دارد؟!

در این مطلب سری بزنیم به بخش صنعت و به خصوص صنعت لوازم‌خانگی و ببینیم تاثیر این صنعت و گرید تولیدی آن و نقش وزارت صنعت و دیگر وزارتخانه‌ها در کاهش مصرف انرژی چیست.

به گفته ابوالقاسم شانه‌‌ساز، دبیر انجمن صنفی تولیدکنندگان لوازم‌خانگی کوچک در حال حاضر ۶۰۰ برند با محصولات مختلف در حوزه صنایع کوچک و متوسط در کشور فعال هستند و به گفته نسرین اوجاقی، دبیر انجمن اقتصادی و ملی صنایع لوازم خانگی ایران، تولید لوازم خانگی در سال ۱۴۰۳ به ۲۰ میلیون قطعه افزایش یافته است و در ۶ گروه صنایع برودتی، شوینده، سرمایشی، حرارتی، انرژی بر، صوتی تصویری و لوازم خانگی کوچک رشد تولید داشته‌ایم.

در این میان برخی لوازم خانگی نقش برجسته‌‌تری در مصرف برق دارند. کولر گازی، یخچال فریزر، ماشین لباسشویی و اجاق گاز برقی بیشترین مصرف برق را در بین لوازم‌خانگی دارند اما چون کولر گازی فصلی است و در تمام سال مصرف ندارد می‌توان گفت که یخچال یکی از پرمصرف‌‌ترین وسایل است. چراکه، شبانه‌‌روزی و بدون وقفه کار می‌‌کند. در صورت، افزایش عمر دستگاه یا عدم نگهداری صحیح آن، میزان مصرف یخچال به‌ مراتب بیشتر خواهد بود. ماشین ظرفشویی، مایکروویو و حتی چای‌‌ساز و سماور برقی هم در بازه‌‌های کوتاه‌‌مدت ولی با توان بالا برق مصرف می‌کنند.

افزایش تولید داخلی بدون بهبود جدی کیفیت و کاهش مصرف انرژی، بازار را از وسایل کم‌بازده و قاچاق پر کرده و هزینه برق خانوارها را به مرز هشدار رسانده است

یخچال فریزر ۱۸ درصد برق مصرفی لوازم خانگی را استفاده می‌کند. به‌طوری که یخچال ساید‌بای‌ساید در سال در حدود ۲۵۰ تا ۴۷۰، یخچال متوسط ۱۷۰ و یخچال- فریزر جداگانه ۱۷۰ تا ۳۶۰ کیلو وات ساعت انرژی مصرف می‌کند. همچنین تلویزیون، ۱۹ درصد از انرژی مصرفی خانوار را شامل می‌شود، می‌توان این وسیله را یکی از وسایل پرمصرف دانست؛ میزان مصرف روزانه‌ یک تلویزیون خاموش، ۲۴ وات است. و سهم لباسشویی در مصرف برق خانواده ۲ درصد است.

این آمار وقتی در مقابل وسایل قدیم و میزان مصرف آنها قرار گیرد فاجعه‌ای را نمودار میکند که جای تامل دارد و در ادامه به آنها اشاره خواهم کرد حال استفاده از اینترنت اشیا و تکنولوژی‌های به روز در تولید لوازم‌خانگی نقش قابل توجهی در مصرف بهینه انرژی دارند؛ به طور مثال آبسردکن‌ها و فریزرهای جدید با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی و سنسورهای پیشرفته، می‌توانند به‌طور خودکار مصرف انرژی خود را مدیریت کنند و یا برخی از مدل‌ها دارای سنسورهایی هستند که به‌طور پیوسته دما و رطوبت محیط را اندازه‌گیری کرده و به‌طور خودکار سیستم سرمایشی را تنظیم می‌کنند. این سیستم‌ها به گونه‌ای عمل می‌کنند که تنها در صورت نیاز به کار می‌افتند و در زمان‌هایی که دستگاه در حالت غیر فعال است، مصرف انرژی به‌طور خودکار کاهش می‌یابد.

همچنین، استفاده از کمپرسورهای اینورتر در فریزرها و آبسردکن‌ها نیز یکی از تکنولوژی‌هایی است که مصرف انرژی را کاهش می‌دهد. این کمپرسورها به‌طور مداوم و بسته به نیاز دستگاه، سرعت خود را تنظیم کرده و این فرآیند باعث صرفه‌جویی در مصرف انرژی می‌شود.

باید بدانیم که عمر مفید هر لوازم‌خانگی هم محدود است و به طور کلی، عمر مفید لوازم خانگی بر اساس نوع و نحوه استفاده متفاوت است، اما می‌توان به طور میانگین برای هر وسیله عمر مفیدی در نظر گرفت. به عنوان مثال، یخچال‌ها معمولاً بین ۱۰ تا ۱۵ سال عمر می‌کنند، در حالی که ماشین‌های لباسشویی و ظرفشویی ممکن است ۸ تا ۱۲ سال عمر کنند. اجاق گازها نیز معمولاً ۱۰ تا ۲۰ سال عمر می‌کنند.

بر اساس منابع، متوسط مصرف برق خانگی ۱۸۶ کیلووات ساعت در ماه است و اگر مردم نسبت به کاهش مصرف انرژی و حذف وسایل برقی فرسوده و قدیمی خود اقدام کنند حداقل ۲۵ الی ۳۰ درصد از متوسط مصرف کم خواهد شد و در چنین شرایطی برق و گاز در فصل‌های پیک به تمام نقاط کشور می‌رسد؛ البته این امر دلیل بر آن نیست که زیرساخت‌ها توسعه پیدا نکند.

 لوازم فرسوده وکم بازده

عباس هاشمی، دبیر کل سابق انجمن صنایع لوازم خانگی ایران چندی پیش در گفتگویی  با بیان اینکه بخشی از انرژی که هر ساله از دست می‌رود به‌دلیل استفاده از لوازم خانگی فرسوده و قدیمی است، گفت: «لوازم خانگی قدیمی بسیار پرمصرف و کم‌بازده هستند این در حالی است که لوازم برقی خانگی جدید، کم‌مصرف و پربازده شده‌اند. لذا با هدف کاهش مصرف انرژی و بهینه‌سازی مصرف بهتر است که سیاستگذاران برای حذف لوازم خانگی فرسوده و پرمصرف برنامه‌ریزی کنند، بر این اساس در جلسه‌ای که اخیراً با وزارت نیرو داشته‌ایم قرار است طرح‌های جدید برای کاهش مصرف انرژی تعریف شود.»

او خاطرنشان کرد: «برای آنکه بتوان مردم را تشویق به حذف لوازم خانگی فرسوده کرد، به یک راهکار اجرایی رسیدیم، در این طرح گفته شده که مردم لوازم خانگی پرمصرف انرژی خود را تحویل دهند و جای آن لوازم خانگی کم‌مصرف و جدید به‌صورت اقساطی بگیرند و قسط‌ها به فیش برق متقاضیان اضافه شود.

در این طرح ضرورت دارد که وزارت صمت، تولیدکنندگان و وزارت نیرو در کنار هم قرار گیرند و تفاهمنامه‌ای را امضا کنند؛ البته تولیدکنندگان با اجرای چنین امری موافق هستند و قطعاً وزارت صمت هم در این خصوص همراهی خواهد کرد. اگر چنین طرحی پیاده‌سازی شود بسرعت می‌توان مصرف انرژی را در کشور کاهش داد».

این راهکار و طرح حدود ۴ سال است که در حد حرف باقی مانده است و هیچ اقدام عملی در راستای عملیاتی شدن آن صورت نگرفته است و نمی‌دانیم قصور از کیست و چه کسی باید پاسخگو باشد!!!

برای تکمیل این صحبتها سری به میزان مصرف انرژی در چند وسیله پرکاربرد در خانه‌ها می‌رویم:

یک تلویزیون پلاسما بین ۲۰۰ تا ۴۰۰ وات مصرف کند و یک تلویزیون LCD یا LED با اندازه متوسط ممکن است حدود ۳۰ وات در ساعت مصرف کند و تلویزیون‌های OLED مصرف انرژی کمتری نسبت به LCD و LED دارند و به عنوان یکی از کم‌مصرف‌ترین تلویزیون‌ها شناخته می‌شوند.

 درکولرهای جدید با استفاده از موتورهای BLDC و سیستم‌های هوشمند، مصرف برق را می‌توان تا ۳۰ کاهش داد و کولرهای قدیمی به دلیل استفاده از تسمه‌ها و یاتاقان‌ها، مصرف برق بیشتری دارند.

کولرهای جدید با استفاده از پدهای سلولزی و سیستم‌های توزیع یکنواخت آب، مصرف آب را به طرز قابل توجهی کاهش می‌دهند. در مقابل، کولرهای قدیمی به دلیل تبخیر نامتعادل، معمولاً آب بیشتری مصرف می‌کنند.

همچنین به گواه آمار‌های روابط عمومی وزارت نیرو، هر دستگاه کولر آبی روزانه بیش از سرانه یک نفر به مصرف آب خانواده می‌افزاید. در حال حاضر ۲۰‌میلیون کولر‌آبی با فناوری یک قرن پیش داریم که اگر با فناوری BLDC جایگزین شود، ۱۰‌هزار مگاوات مصرف برق را کاهش می‌دهد و پایان ناترازی برق در ایران را رقم می‌زند.

در کنار استفاده از لوازم‌خانگی فرسوده، بحث فرهنگی و اصلاح باورهای غلط در استفاده از لوازم‌خانگی، خود جای صحبت دارد. هنوز در مراودات می‌بینیم و می‌شنویم که «ظرفشویی زائدترین کالای خونه است».باید بدانیم که ماشین‌های ظرفشویی نسبت به شستشوی دستی ظروف، آب کمتری مصرف می‌کنند. یک ماشین ظرفشویی معمولی برای شستشوی یک بار، حدود ۱۳ لیتر آب مصرف می‌کند، در حالی که برای شستن همان تعداد ظرف با دست، به طور میانگین ۱۰۰ لیتر آب نیاز است.

چرا مردم دست از سر پر مصرف های فرسود بر نمی دارند؟

حال ببینیم چرا مردم دست از سر لوازم‌خانگی قدیمی خود برنمی‌دارند؟ آیا هنوز اعتقاد دارند جنس قدیمی کیفیتش بهتر از جنسهای جدید است یا عوامل دیگری در این جایگزینی نقش دارند؟

دوسه سالی است که تبلیغات طرح‌های فروش لوازم‌خانگی در سراها و مالها به صورت مداوم در صداوسیما پخش می‌شود و اگر از اتوبان و بزرگراه‌ها رد شوید با بیلبوردهای زیادی روبه‌رو می‌شوید که «خرید قسطی» به نفع شماست. اما طرح‌های فروش لوازم خانگی به صورت اقساطی در ایران با چالش‌هایی روبرو بوده‌ که منجر به موفقیت‌آمیز نبودن آنها شده است. اهم دلایل ناموفق بودن این طرح‌ها، کاهش شدید قدرت خرید مردم به دلیل تورم و مشکلات اقتصادی است.

فرسودگی لوازم و بی‌توجهی به فناوری‌های نو، شبکه برق کشور را تحت فشار شدید قرار داده و امنیت انرژی را در معرض تهدید جدی قرار می‌دهد

این امر باعث می‌شود که تعداد زیادی از افراد توانایی پرداخت اقساط را نداشته باشند و در نتیجه، طرح‌های اقساطی با استقبال کمی مواجه شوند و بیشتر مایل به حفظ کالای قدیم و تعمیر آنها باشند. عامل دوم افزایش قیمت کالاها است که با وجود طرح‌های اقساطی، قیمت خود کالاها نیز به طور مداوم افزایش می‌یابد. این افزایش قیمت، بار مالی سنگینی را بر دوش خریداران می‌گذارد و آنها را از خرید منصرف می‌کند.

بر خلاف تبلیغات که عنوان می‌شود «بدون ضامن» و «بدون سود» کالای اقساط بخرید، بسیاری از طرح‌های فروش اقساطی با شرایط پیچیده و سختی همراه هستند و در برخی موارد فروشندگان شرایط قرارداد را به درستی رعایت نکنند. این امر اعتماد مردم به این طرح‌ها را کاهش می‌دهد.

در کنار عوامل ذکر شده، با توجه به شرایط اقتصادی نامشخص، مردم تمایلی به تعهدات بلندمدت مالی ندارند. آنها از اینکه در آینده قادر به پرداخت اقساط باشند، مطمئن نیستند و این امر آنها را از خرید اقساطی منصرف می‌کند. در طرف دیگر این زنجیره، تولیدکننده هم قرار دارد که با مشکلات عدیده‌ای چون افزایش قیمت ارز و بعضا مواد اولیه، مشکلات ثبت سفارش، افازایش دستمزها و مالیات، تامین ارز، تحریم و نبود مراودات با کشورهای دیگر، کاهش صادرات و قطعی آب و برق دست و پنجه نرم می‌کند.

دولت به جای این که حمایت مالی خود را در تولید متمرکز کند و موسسات مالی را مجاب کند که به جای سرازیر کردن پول به سراها و مالها برای خرید اقساطی آن را در اختیار تولیدکننده قرار دهد و این چرخه باطل فروش اقساطی را به شیوه بهتر و درست‌تری هدایت کند، فقط نظاره‌گر این دور باطل است و نه فروشنده خرد و نه خریدار و نه تولیدکننده هیچ‌کدام سودی از این طرح‌ها نمی‌برند و نه کمکی به صرفه‌جویی در منابع آبی و برقی می‌کند.

حال باید دید که وزارت صمت و اقتصاد تا کی نظاره‌گر این ناترازی انرژی و سکوت در مقابل راهکارهای ساده اما کاربردی خواهند بود. آیا استانداردهای کاغذی از کف کمدهای بروکراسی بیرون خواهند آمد یا همچنان  مردم را مجبور به مصرف برق بیشتر با  لوازم غیر استاندارد و فاقد تکنولوژی  روز و کم مصرف  خواهیم کرد و در انتها فقط مردم را متهم به مصرف بالای انرژی و کم کاری می کنیم؟