زنبیل میلیونی خریداران برای چند هزار خودرو!
سال‌هاست بازار خودرو در ایران، شبیه راننده‌ای است که پشت فرمان نشسته اما جاده‌اش را نه خودش که سیاست خارجی تعیین می‌کند.
کافی است نگاهی به آینه تاریخ بیندازیم در سال ۱۳۹۷، درست بعد از خروج آمریکا از برجام، پژو و رنو بی‌هیچ تعارفی ایران را ترک کردند، خطوط مونتاژی نیمه‌تمام ماند و واردات خودرو به رؤیایی دوردست تبدیل شد. در همان روزها بود که پراید به قیمت خانه‌های کوچک نزدیک شد و ۲۰۶ از یک هاچ‌بک مردمی به کالای سرمایه‌ای بدل شد.
در حالی که بازار خودرو همچنان یکی از پرچالش‌ترین حوزه‌های اقتصادی کشور است، آمارهای رسمی از ثبت‌نام بزرگ در یکی از طرح‌های فروش یکی از خودروسازان بزرگ کشور حکایت دارد. طبق اطلاعات اعلام‌شده، ۴ میلیون و ۶۵۶ هزار و ۱۹۷ نفر در قرعه کشی ایران خودرو که دیروز انجام شد شرکت کردند؛ رقمی که بار دیگر نشان می‌دهد بازار خودرو در ایران همچنان با انباشت تقاضا و نبود تعادل عرضه و تقاضا مواجه است.
در مقابل این حجم تقاضا، تنها حدود ۶۵ هزار و ۲۰۰ دستگاه خودرو برای عرضه در نظر گرفته شده است. این خودروها در قالب سه طرح مختلف شامل فروش فوری با تحویل ۳۰ روزه، فروش فوق‌العاده با تحویل ۹۰ روزه و پیش‌فروش با موعد حداقل چهار ماهه عرضه خواهند شد.
بررسی این آمار نشان می‌دهد که همچنان نسبت عرضه به تقاضا بسیار ناچیز است و ساختار فعلی فروش خودرو در کشور به‌جای ایجاد آرامش در بازار، عملاً منجر به شکل‌گیری صف‌های طولانی و رقابت شدید میان متقاضیان شده است؛ رقابتی که از طریق قرعه‌کشی و نظام سهمیه‌بندی صورت می‌گیرد.
کارشناسان معتقدند که تداوم نظام قرعه‌کشی و محدودیت عرضه، زمینه ایجاد تقاضای کاذب، سوداگری و بی‌اعتمادی عمومی را فراهم کرده است. بسیاری از متقاضیان نه برای مصرف واقعی، بلکه با هدف بهره‌برداری از اختلاف قیمت کارخانه و بازار در این طرح‌ها شرکت می‌کنند؛ اختلافی که نتیجه ساختار غیررقابتی و قیمت‌گذاری دستوری در صنعت خودرو است.
از سوی دیگر، عدم تناسب عرضه و تقاضا موجب شده بازار خودرو به‌جای ثبات، شاهد نوسانات قیمتی و افزایش فعالیت دلالان باشد. تکرار چندین مرحله قرعه‌کشی در سال‌های اخیر نیز نتوانسته این روند را کنترل کند.
خلاف جهت استانداردهای جهانی
این وضعیت در حالی رقم می‌خورد که بررسی و مقایسه نظام فروش خودرو در ایران با الگوهای جهانی نشان می‌دهد صنعت خودرو کشور با چالش‌های ساختاری عمیق مواجه است. در اغلب کشورهای توسعه‌یافته و حتی بسیاری از کشورهای منطقه، فرایند خرید خودرو کاملاً شفاف، رقابتی و مبتنی بر عرضه آزاد است.
در هفت‌ماهه ابتدایی سال، غول‌های جاده مخصوص در مجموع ۴۵۵ هزار و ۳۳۳ دستگاه خودروی سواری تولید کرده‌اند که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، معادل ۴۴ هزار و ۸۵۲ دستگاه کمتر شده است
در این کشورها مشتری می‌تواند با مراجعه به نمایندگی رسمی، وب‌سایت‌های فروش و یا پلتفرم‌های معتبر، با انتخاب مدل مورد نظر خود، خودرو را به‌صورت نقدی یا اقساطی با نرخ بهره پایین خریداری کند؛ آن‌هم بدون نیاز به ورود به سازوکارهایی همچون قرعه‌کشی، اولویت‌بندی، سامانه‌های نوبت‌دهی یا طرح‌های محدود.
در این بازارها، شرکت‌های خودروسازی برای جذب مشتری و رقابت با سایر برندها، روش‌های متنوعی از جمله فروش اعتباری بلندمدت، ارائه تسهیلات بانکی کم‌بهره، تخفیفات موسمی، خدمات پس از فروش گسترده و طرح‌های تضمین کیفیت ارائه می‌کنند. این سیاست‌ها به‌جای ایجاد صف خرید، موجب افزایش رضایت مصرف‌کننده، چرخه سالم تولید مصرف و ارتقای کیفیت شده است.
اما در ایران، متقاضیان خودرو با ساختاری مواجه‌اند که در آن عرضه محدود، فرآیند خرید زمان‌بر و دسترسی به خودرو همچنان امتیاز محور است. محدودیت تولید، فاصله زیاد قیمت کارخانه و بازار، نظام قیمت‌گذاری دستوری و نبود رقابت واقعی بین خودروسازان داخلی، شرایطی ایجاد کرده که متقاضیان برای خرید یک کالای مصرفی که در جهان بسیاری از شرکت‌ها حتی برای فروش آن تبلیغ و رقابت می‌کنند، مجبور به ثبت‌نام‌های میلیونی، انتظار طولانی‌مدت و ورود به قرعه‌کشی می‌شوند.
در حقیقت، با وجود اعلام طرح‌های متنوع از سوی خودروسازان داخلی برای افزایش عرضه، آمار ثبت‌نام در مقایسه با ظرفیت واقعی فروش نشان می‌دهد نظام فعلی فروش همچنان قادر به پاسخ‌گویی به نیاز بازار نیست. این اختلاف فاحش میان میزان تقاضا و میزان عرضه، علاوه بر ایجاد صف‌های طولانی و رقابت غیرواقعی، زمینه‌ساز شکل‌گیری بازارهای غیررسمی، دلالی و افزایش تقاضای سرمایه‌ای شده است؛ وضعیتی که در نهایت ثبات بازار و قدرت خرید مصرف‌کننده واقعی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
کارشناسان معتقدند که اصلاح سیاست‌گذاری صنعت خودرو و تغییر رویکرد از سیستم محدود و دستوری به سمت بازار رقابتی و شفاف، تنها راهکار پایدار برای عبور از وضعیت فعلی است. توسعه واردات هدفمند خودرو، افزایش تعاملات فناوری و سرمایه‌گذاری خارجی، ارتقای بهره‌وری تولید داخلی، حذف انحصارات و اصلاح سازوکار قیمت‌گذاری از جمله اقداماتی است که به گفته تحلیلگران می‌تواند موازنه عرضه و تقاضا را احیا کرده و مسیر پایداری برای رشد صنعت خودرو فراهم کند.
در نهایت، بازار خودرو ایران برای دستیابی به ثبات و پاسخ‌گویی به نیازهای جامعه، نیازمند حرکت از فضای اداری و محدودیتی فعلی به سمت بازاری رقابتی، آزاد و مشتری‌محور است؛ مسیری که هرچند دشوار به نظر می‌رسد، اما برای جلوگیری از استمرار وضعیت موجود و بازگشت اعتماد مصرف‌کنندگان ضروری است.
جدیدترین آمار ارائه‌شده به بورس از افت ادامه‌دار تولید خودروهای سواری در مهرماه ۱۴۰۴ خبر می‌دهد. به نظر می‌رسد عواملی مانند تعهدات معوق، چالش تأمین نقدینگی و عدم تأمین به‌موقع خطوط تولید، مانع از رشد تیراژ شده‌اند؛ هرچند قیمت‌ها بار دیگر افزایش یافته است.
براساس‌تازه‌ترین گزارشی که خودروسازان بزرگ کشور ایران خودرو، سایپا و پارس خودرو به بورس ارائه کرده‌اند، تیراژ تولید در هفتمین ماه سال جاری، مانند ماه‌های قبل، با افت همراه بوده است.
کاهش تولید ۴۴ هزار سواری در ۷ ماه
در هفت‌ماهه ابتدایی سال، غول‌های جاده مخصوص در مجموع ۴۵۵ هزار و ۳۳۳ دستگاه خودروی سواری تولید کرده‌اند. این تیراژ در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، ۹ درصد معادل ۴۴ هزار و ۸۵۲ دستگاه کمتر شده است. در مدت مشابه سال گذشته، ۵۰۰ هزار و ۱۸۵ دستگاه سواری از خطوط تولید این خودروسازان خارج شده بود.
پژو ۲۰۷؛ بیشترین تولید با افت
در این آمار، ۲۰۷ بیشترین تولید با افت را به خود اختصاص داده است. در این مدت ۹۷ هزار و ۲۱۸ دستگاه پژو در این شرکت تولید شده، اما مقایسه آن با تیراژ ۱۰۲ هزار و ۹۴۴ دستگاهی سال قبل از افت ۵.۵ درصدی خبر می‌دهد.
افت ۲۵.۸ درصدی رانا
این آمار همچنین از افت ۲۵.۸ درصدی تولید رانا حکایت دارد. از ابتدای سال ۱۴۰۴ تا پایان مهرماه، ۷ هزار و ۲۸۳ دستگاه رانا تولید شده، در حالی که این رقم در سال گذشته ۹ هزار و ۸۲۲ دستگاه بود.
تارا؛ یک قدم تا ۵۰ هزار دستگاه
داده‌های آماری نشان می‌دهد تارا تنها یک قدم تا رسیدن به ۵۰ هزار دستگاه فاصله دارد و در این مدت با رشد ۲۶.۶ درصدی همراه بوده است. سال گذشته در هفت‌ماهه ابتدایی، ۱۴ هزار و ۴۶۴ دستگاه از این محصول تولید شده بود، در حالی که امسال این رقم به ۳۹ هزار و ۷۷ دستگاه رسیده است.
تعهدات معوق؛ بلای جان سایپا
در این شرایط، به نظر می‌رسد آینده‌فروشی و تعهدات معوق بلای جان سایپا شده و اجازه رشد را از دومین خودروساز بزرگ کشور گرفته است. تیراژ تولید در این شرکت نسبت به هفت‌ماهه ابتدایی سال گذشته ۳۴.۲ درصد معادل ۵۱ هزار و ۵۲۴ دستگاه کاهش یافته است.
متقاضیان خودرو با ساختاری مواجه‌اند که در آن عرضه محدود، فرآیند خرید زمان‌بر و دسترسی به خودرو همچنان امتیازمحور است
تولید سایپا در این مدت عمدتاً به خانواده X200 و شاهین اختصاص داشته است.نارنجی‌پوشان جاده مخصوص در این مدت ۹۹ هزار و ۱۸۲ دستگاه خودروی سواری تولید کرده‌اند، در حالی که سال گذشته این رقم ۱۵۰ هزار و ۷۰۶ دستگاه بود.
سقوط ۳۷.۲ درصدی شاهین در جاده مخصوص
داده‌های آماری همچنین از سقوط ۳۷.۲ درصدی تولید شاهین سایپا در جاده مخصوص خبر می‌دهد. در بازه مورد بررسی، در مجموع ۱۹ هزار و ۲۶۸ دستگاه از خانواده شاهین تولید شده، در حالی که سال گذشته در همین مدت ۳۰ هزار و ۶۹۹ دستگاه از این خودرو به تولید رسیده بود. بنابراین، تولید شاهین نسبت به سال پیش ۳۷.۲ درصد، معادل ۱۱ هزار و ۴۳۱ دستگاه کمتر شده است.
افت ۳۸ درصدی در پارس‌خودرو
آمار تولید هفت‌ماهه خودروسازان بزرگ همچنین از افت ۳۸ درصدی تولید در پارس‌خودرو حکایت دارد. در این مدت، ۳۶ هزار و ۹۱۰ دستگاه سواری در این شرکت تولید شده، در حالی که در مدت مشابه سال قبل ۵۹ هزار و ۵۰۲ دستگاه به تولید رسیده بود. بنابراین پارس‌خودرو ۳۸ درصد، معادل ۲۲ هزار و ۵۹۲ دستگاه کمتر تولید کرده‌است.در این مدت، به‌جز پارس‌نوآ که تولید آن به‌تازگی آغاز شده، فعالیت تولیدی پارس‌خودرو عمدتاً به دو خانواده Q200 و سهند اختصاص داشته است.
کاهش تولید Q200
در هفت‌ماهه ابتدایی سال جاری، پارس‌خودرو در مجموع ۲۸ هزار و ۱۳۷ دستگاه از خانواده Q200 تولید کرده است، در حالی که سال گذشته در همین بازه زمانی ۳۹ هزار و ۲۳۳ دستگاه از این خانواده تولید شده بود. بنابراین تولید این گروه ۱۱ هزار و ۹۶ دستگاه، معادل ۲۸.۳ درصد کاهش یافته است.
