انتظار پیروزی بر تحریم با پیمان ارزی

علی رمضانیان

پیمان های پولی چند سالی است که در تجارت بین الملل مطرح شده و بیشتر بین کشورهای مخالف دولت امریکا برای از بین بردن هژمونی دلار بر اقتصاد جهانی و بیشتر برای دور زدن تحریم های امریکا به آنها پرداخته می شود.

ایران هم که در ده‌ه‌های اخیر با تحریم های مختلف امریکا طرف بوده همواره تلاش کرده تا از این ابزار بهره ببرد، اما در عمل توفیق چندانی نداشته است.

این در حالی است  که همین چند هفته پیش روسیه اعلام کرد که طی پیمان پولی مناسب با چین توانسته تحریم امریکا را خنثی کرده و اثر این تحریم بر پول ملی روسیه یعنی روبل از بین ببرد.

علی صالح آبادی رئیس کل بانک مرکزی پیشتر، در خصوص عملیاتی شدن پیمان‌های پولی دو یا چندجانبه، گفته بود: «انعقاد پیمان‌های پولی و دو یا چندجانبه و اینکه بتوانیم با ارزهای ملی تسویه‌های خود را انجام دهیم از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و در این زمینه رایزنی‌های خوبی با برخی از کشورها انجام شده و بزودی به یکی از کشورها سفر می‌کنم تا عملیاتی شدن این موضوع را پیگیری کنم.»

این سخنان بانک مرکزی در حالی مطرحی می شود که  از سال ۱۳۸۹ این موضوع در وزارت اقتصاد و دارایی ، صمت و بانک مرکزی مطرح شده و حتی قراردادهایی در این زمینه منعقد شده است.

در سال ۱۳۸۹  با راه‌اندازی مرکز مبادلات ارزی، به نوعی بانک مرکزی استفاده از ارزهای ملی را در دستور کار خود قرار داد. در دولت حسن روحانی و از سال ۱۳۹۲ بطور جدی این مساله پیگیری شده و مذاکراتی با ۲۰ کشور جهان در مورد پیمان‌های پولی صورت گرفته که برخی از آنها به امضای تفاهم‌نامه منجر شده است و از میان این تفاهم‌نامه‌ها سرانجام دو قرارداد با کشورهای پاکستان و ترکیه به امضا رسید که یکی از دو قرارداد در حوزه «ترتیبات بانکی و پرداخت» و قرارداد دیگر در زمینه «سوآپ ارزی» بود.

اما در بلند مدت، نتیجه خاصی را در بر داشته و حتی با کشورهایی که قرارداد امضا شد نیز دلار همچنان مورد مبادله قرار می گیرد.

بهاء الدین هاشمی یکی از مدیران سابق بانکی چندی پیش اعلام کرده بود که ایران تنها با افغانستان و اقلیم کردستان در سال های ۹۵ و ۹۶  پیمان ارزی داشته و در راستای ان اقدام کرده بود که بعدها ان وضعیت نیز تغییر کرد.

پیمان های ارزی جهانی موفق

در حالی این پروژه در ایران به نوعی شکست خورده که کشور چین از سال ۲۰۱۵ با ۳۳ کشور پیمان ارزی منعقد کرده و حدود ۲۰ درصد از مبادلات تجاری چین با جهان از طریق پیام ارزی دو جانبه صورت می گیرد و چین توانسته با این رخداد  تقریبا تمامی تحریم های احتمالی امریکا را خنثی کند.

علاوه بر این ۳۵ کشور جهان بصورت دو یا جندجانبه پپیمان ارزی داشته و در راستای این پیمان با هم مبادلات تجاری انجام می دهند. به عنوان مثال در پیمان های منطقه ای مانند پیمان پولی «آسه آن»  کشورهای جنوب شرقی آسیا با پیمانهای ارزی مبادله تجاری انجام می‌دهند.

اما مهمترین کشوری که در هفته های اخیر در حوزه پیمان ارزی مطرح شده است، کشور روسیه است که بعد از جنگ اوکراین مورد تحریم های مختلفی قرار گرفته است. این کشور پیمان ارزی با چین  و چند کشور دیگر منعقد کرده و تا این جای کار توانسته است علاوه بر خنثی  کردن اثر تحریم، ارزش روبل را نیز حفظ کند.

چرا با وجود تورم، کشوری ریال ایران را نگهدارد؟

از طرف دیگر برخی از کارشناسان معتقدند که پیمان های ارزی ایران با هر کشوری به سود کشور مقابل نیست . یکی از دلایل اصلی ان تورمی است که ایران دچار ان است. در نگاه اول این موضوع برای صادرات مفید به نظر می رسد اما کشور مقابل هرگز متقاعد نخواهد شد که ریال ایران را برای بلند مدت نزد خود نگهدارد.

وقتی با توجه به تورم سالانه ۴۰ درصدی ایران، ارزش ریال هر سال ۴۰ درصد افت می کند، چرا کشوری بخواهد این ریسک را پذیرفته و  ریال ایران را نزد خود نگهداشته و دارایی خود را سالانه ۴۰ درصد کاهش دهد؟ موضوعی که مسئولین بانکی ایران به ان توجهی ندارند.

پیمان ارزی عامل واقعی دور زدن تحریم ها علیه ایران نیست

اینکه چین و روسیه توانستند با پیمان ارزی تحریم امریکا را کنار بزنند موضوع قابل انکاری نیست اما اینکه آیا این پیمان ارزی برای همه کشورها مفید خواهد بود، پاسخش منفی است.

در خصوص ایران نیز باید گفت که ایران با ۵۷ کشور جهان تعاملات تجاری دارد که همه این کشورها حاضر نیستند که با ایران پیمان ارزی امضا کنند.

از طرف دیگر ایران فروشنده نفت است و دادوستد در بازار نفت با دلار است و کشورها، توانایی زیادی در کنار گذاشتن دلار در بازار نفت ندارند لذا ایران با شرایط سختی مواجه خواهد بود.

منافع ملی کشورها مهمتر از تنش است

مسعود جمالی صادر کننده و کارآفرین موفق ایرانی در گفت وگو با عصر اقتصاد اظهار کرد: موضع پیمان ارزی در ده سال گذشته مطرح بوده اما توفیق چندانی را در پی نداشته است.

بین ایران و روسیه، ایران و چین، ایران و ترکیه و ایران و پاکستان این پیمان ارزی منعقد شد، اما در عمل شاهد بودیم که چندان کارساز نبوده و منتج به نتیجه ای مفید برای کشور نشده است.

علت اصلی این مساله این است که بازار ایران برای کشوری مانند چین، روسیه و ترکیه چندان بزرگ نیست که بتوانند ریسک تنبیه های تحریمی را به جان بخرند.

جمالی در ادامه افزود: کشورها بر اساس منافع ملی خود رفتار کرده و و کیک اقتصاد غرب بسیار بزرگتر از و جذاب تر از این است که خود را دچار تنشی با غرب کنند. به همین دلیل ممکن است که ایران در اینده نیز چندان در این حوزه موفق نباشد.

پیمان‌های منطقه مهمترین راه حل است

همانطور که پیشتر نیز گفته شد یکی از عوامل موفق در پیمان های ارزی، پیمان‌های منطقه است، لذا ایران بهتر است تا تمام تلاش خود را معطوف به حضور در پیمان های منطقه ای کند تا بتوان از آن فضا بهره ببرد. پیمان های منطقه ی مانند بریکس و حتی شانگهای می تواند برای ایران کارساز بوده و در نهایت به توفیق در حوزه پیمان ارزی منجر شود.