ارزهای دیجیتال: فناوری انقلابی یا حباب؟
مهدی بستانچی
عضو هیئت‌مدیره فینوپیا
ارزهای دیجیتال، استیبل‌کوین‌ها و فناوری بلاک‌چین نه‌تنها امروزه تأثیر زیادی در چشم‌انداز مالی سرمایه‌گذاران دارند، بلکه احتمالاً در دهه‌های آینده هم تأثیر خود را حفظ خواهند کرد.
از زمانی که اولین بلاک بیت‌کوین در سال ۲۰۰۹ استخراج شد، قیمت این ارز دیجیتال به‌شدت افزایش یافت و در اواسط اکتبر ۲۰۲۱ (مهر ۱۴۰۰) به بیش از ۶۵۰۰۰ دلار و ارزش حجم بازار آن به بیش از ۱.۲۴ تریلیون دلار رسید.
علاوه بر این، موفقیت بیت‌کوین باعث ایجاد هزاران ارز دیجیتال دیگر شد و به ایجاد یک اکوسیستم مالی غیرمتمرکز کمک کرد.
ظهور ارزهای دیجیتال و استیبل‌کوین‌ها (Stablecoin) برخی از بانک‌های مرکزی را برای انتشار ارزهای دیجیتال خود تحت فشار قرار داده و فناوری بلاک‌چین که زیربنای آنها محسوب می‌شود، به‌عنوان راه‌حل طیف وسیعی از مشکلات مالی، اقتصادی و لجستیکی ظاهر شده است.
در هر حال، محبوبیت این فناوری ظاهراً شهرت خود را مدیون ارزهای دیجیتال است. بنابراین، اگر ارزهای دیجیتال شکست بخورند، همان طور که بسیاری از مقامات برجسته دولتی کشورهای جهان معتقدند، اشتیاق ایجادشده نسبت به فناوری بلاک‌چین نیز تا حد زیادی کاهش می‌یابد.
آیا ارزهای دیجیتال و فناوری بلاک‌چین به اهداف خود رسیده‌اند؟
داده‌های موجود نشان می‌دهد که بیت‌کوین همچنان فاصله زیادی با غیرمتمرکزسازی کامل دارد. سیستم استخراج و استخرهای این ارز دیجیتال بخش بزرگی از توان محاسباتی شبکه آن را در اختیار گروه‌های خاصی قرار داده است.
ارزهای دیجیتال دیگر هم برای تأیید تراکنش‌های معامله‌گران از سیستم‌هایی مثل اجماع اثبات سهام و شاردینگ استفاده می‌کنند که هرچند تمرکززایی را ترویج می‌کنند؛ اما هنوز نتوانسته‌اند کاملاً به این هدف دست یابند.
سرمایه‌گذاران نهادی هم به تدریج در حال رشد هستند، اما همچنان حضور کمی در این بازار دارند. به غیر از ارزهای دیجیتالی که برای انجام تراکنش‌ها و پرداخت‌های مالی از آنها استفاده می‌شود، نمونه‌های موفق زیادی از فناوری بلاک‌چین تا به امروز وجود ندارد.
تاریخ علم و فناوری نشان داده است که قدرت یک ایده، مفهوم یا نظریه را تنها می‌توان با استفاده از ظرفیت آن برای تغییر برخی از اساسی‌ترین مفاهیم زندگی روزمره انسان تعیین کرد.
تحقیقات فروید درمورد غرایز، تحقیقات مارکس درمورد ارزش، تحقیقات داروین در مورد منشاء گونه‌های حیوانی و تحقیقات انیشتین درمورد زمان، همگی با زیر سؤال بردن اساسی‌ترین مفاهیم زمان خود شروع شدند.
بلاک‌چین؛ «یک فناوری انقلابی»
به لطف بلاک‌چین و ارزهای دیجیتال نیز، انسان توانسته است پدیده‌ها و مفاهیم بسیار اساسی را زیر سؤال ببرد که برای مدتی طولانی برایش بدیهی بوده‌اند. برخی از این مفاهیم عبارت‌اند از: پول چیست؟ ارزش چیست؟ اعتماد چیست؟ آیا انسان برای اعتماد به مراجع شخص ثالثی مانند بانک‌ها نیاز دارد؟ آیا نگهداری سوابق تراکنش ها به روش‌های مختلف امکان‌پذیر است؟
به همین خاطر، برخی باور دارند فناوری بلاک‌چین «یک فناوری انقلابی» محسوب می‌شود؛ چراکه می‌تواند برخی از جنبه‌های اصلی زندگی انسان، از جمله نحوه استفاده از اینترنت و ساختار مالی جهانی را تغییر دهد.
بسیاری از صاحب‌نظران باور دارند که بلاک‌چین می‌تواند تمرکززدایی را ارائه دهد که پایه و اساس اینترنت محسوب می‌شده است.
حتی خود این ادعاها باید همگان را وادار به بررسی دقیق ماهیت این فناوری کند. اگر چنین پیوند ناگسستنی معتبر باشد، پس این سؤال که آیا ارزهای دیجیتال، علی‌الخصوص بیت‌کوین، آلوده به حباب مالی هستند یا نه، بسیار مهم است. اگر این حباب حقیقت داشته باشد، می‌تواند تأثیر مخرب و بزرگی بر آینده بلاک‌چین بگذارد.
افرادی که معتقدند ارزهای دیجیتال با حباب بزرگی مواجه شده‌اند، اغلب آن را با حباب اقتصادی دات-کام در دهه ۱۹۹۰ مقایسه می‌کنند. دلیل ایجاد این حباب، ظاهراً افزایش استفاده از اینترنت بود که انتقال و ذخیره‌سازی اطلاعات را بسیار ارزان‌تر می‌کرد.
معرفی شبکه جهانی وب باعث شد تا سرمایه‌گذاری‌های شرکت‌های خطرپذیر در شرکت‌های موجود در بورس نزدک افزایش یابد و ارزش سهام شرکت‌های اینترنتی طی عرضه اولیه سهام آنها، سه یا چهار برابر شود. در نتیجه اشتیاق معامله‌گران، بورس نزدک تنها در سه سال، از ۱۳۰۰ به ۵۴۰۰ افزایش یافت و هنگامی که زمان سقوطش فرا رسید، بیش از ۸۰ درصد کاهش یافت. این در حالی بود که بازار سهام در همان مدت تنها ۴۰ درصد سقوط کرد.
برخلاف بحران وام مسکن در سال ۲۰۰۸ که در آن بسیاری از بانک‌ها سقوط کردند، در این زمان بانک‌ها تقریباً دست‌نخورده باقی ماندند؛ چراکه در تأمین مالی این شرکت‌ها طی حباب دات-کام حضور نداشتند. با این حال، شرکت‌هایی مانند سیسکو، کوالکام، آمازون و ای‌بی از این دوران جان سالم به در بردند و تا به امروز به کار خود ادامه دادند.
آیا رشد قیمت بیت‌کوین ناشی از حباب قیمتی آن است؟
افرادی که باور دارند رشد قیمت بیت‌کوین تنها به‌خاطر حباب قیمتی به وجود آمده است، از نوسانات بالای این ارز دیجیتال برای اثبات نظریه خود استفاده می‌کنند.
نکته‌ای که آنها به آن توجه نمی‌کنند، این است که بیت‌کوین از ابتدا نوسان بالایی داشته است و این امر تنها نتیجه اتفاقات مربوط به سا‌ل‌های اخیر نیست.
میانگین نوسانات بیت‌کوین حدود ۴.۸ درصد و میانگین نوسانات روزانه بورس نزدک و شرکت‌های موجود در فهرست S&P500، به‌ترتیب حدود ۰.۸۹ و .۰۷۶ درصد است. در نتیجه، نوسانات بیت‌کوین را باید ویژگی ذاتی و عادی این دارایی دیجیتال دانست.
علاوه بر این، زمانی که حباب‌های مالی قبلی جریان داشتند، بسیاری از مردم هرگز متوجه وجودشان نمی‌شدند و تنها افراد انگشت‌شماری آنها را پیش‌بینی می‌کردند.
در این مواقع، اکثر جوامع تجاری و دانشگاهی در سراسر جهان سعی می‌کردند دیدگاه‌های خوش‌بینانه خود را حفظ کنند. این در حالی است که وضعیت بیت‌کوین کاملاً برعکس است و بسیاری از تحلیلگران کوچک و بزرگ ادعا می‌کنند این ارز دیجیتال تنها یک حباب مالی زودگذر محسوب می‌شود.
چشم‌انداز ارزهای دیجیتال
در هر حال، هرچند که ارزهای دیجیتال کاستی‌های قابل‌توجهی دارند و معامله‌گران با احتیاط از آنها در سبد سرمایه‌گذاری خود استفاده می‌کنند، هیچ متخصصی در این مرحله نمی‌تواند با اطمینان ادعا کند که این پدیده‌ها کاملاً بی‌مصرف‌اند.
متخصصان صنعت ارزهای دیجیتال با اطمینان زیادی باور دارند که ارزهای دیجیتال بانک مرکزی یا همان ارزهای دیجیتال ملی در یکی دو دهه آینده به بخش مهمی از چشم‌انداز بازار مالی تبدیل می‌شوند.
هرچند که این ارزهای دیجیتال ممکن است بخشی از فناوری بلاک‌چین را در خود جای دهند، احتمالاً نمی‌توانند سیستم‌های مالی غیرمتمرکز و ایدئال معامله‌گران را ایجاد نمایند. بی‌شک تنها آینده می‌تواند پاسخ این سؤال بزرگ را تعیین کند و تنها کاری که از دست کشورها بر می‌آید، استفاده از نقات قوت فناوری بلاک‌چین است.
