آیدا برخورداری
در حالی که جهان با سرعت به‌سوی بی‌طرفی کربن در حرکت است، نقش کشورهای در حال توسعه بیش از هر زمان دیگری تعیین‌کننده شده است، کشورهایی که با وجود برخورداری از منابع تجدیدپذیر گسترده، هنوز سهم اندکی از سرمایه‌گذاری‌های جهانی را به خود اختصاص داده‌اند.
بر پایه گزارش آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر (IRENA)، تنها دو درصد از بیش از ۸۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری جهانی در انرژی‌های پاک طی سال ۲۰۲۴ به کشورهای کمتر توسعه‌یافته رسیده است، رقم ناچیزی که می‌تواند مسیر گذار انرژی را در مقیاس جهانی تحت‌تأثیر قرار دهد.
به گزارش عصراقتصاد، در وضعیتی که بودجه‌های دولتی به‌تنهایی پاسخگوی نیاز مالی برنامه‌های گذار نیستند، تکیه بر سرمایه‌های خصوصی و ایجاد اعتماد در بازارهای نوظهور حیاتی شده است. بیش از ۷۵ درصد سرمایه‌گذاری‌های جهانی در انرژی‌های تجدیدپذیر از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۰ توسط بخش خصوصی انجام شده؛ اما عمده این منابع به سمت بازارهای بالغ هدایت شده‌اند.
از همین رو، طراحی برنامه‌های ملی انرژی با رویکرد مشارکتی و مبتنی بر داده، ضرورتی انکارناپذیر است؛ فرآیندی که اگر از سطح فنی صرف فراتر رود و به استراتژی مالی تبدیل شود، می‌تواند ریسک‌ها را کاهش دهد و سرمایه‌گذاران را مطمئن سازد که سیاست‌های کلان در مسیر پایدار حرکت می‌کنند.
نمونه موفق این رویکرد را می‌توان در برزیل دید. این کشور از طریق برنامه‌ریزی یکپارچه و استراتژی مالی منسجم، سرمایه‌گذاران خصوصی را به‌طور گسترده جذب کرده و توانسته است بیش از ۹۰ درصد برق خود را از منابع تجدیدپذیر تأمین کند.
نهادهایی چون دفتر تحقیقات انرژی و وزارت صنایع برزیل با برنامه‌ریزی بلندمدت، بازار منظم مزایده‌های انرژی را به ابزاری برای تقویت اعتماد و رشد تبدیل کرده‌اند. چارچوب‌های نظارتی پایدار و نقش‌های نهادی شفاف نیز به هماهنگی بین بازیگران صنعت و ایجاد خط لوله پروژه‌های بزرگ کمک کرده است.
اما در سوی مقابل، بسیاری از کشورهای در حال توسعه همچنان با کمبود داده، ضعف مدل‌سازی و نبود هماهنگی نهادی روبه‌رو هستند. برنامه‌ریزی انرژی در این کشورها غالباً پراکنده و جدا از مسیرهای توسعه اقتصادی طراحی می‌شود.
همین نقیصه باعث شده اهداف زیست‌محیطی و انرژی، علی‌رغم شعارهای پررنگ، به طرح‌های غیرقابل اجرا تبدیل شوند. به‌منظور رفع این شکاف، برزیل با همکاری آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر، «ائتلاف جهانی برای برنامه‌ریزی انرژی» (GCEP) را راه‌اندازی کرده تا به کشورها در ایجاد چارچوب‌های آماده سرمایه‌گذاری کمک کند. این طرح با هدف توسعه مشترک راهکارهای متناسب هر منطقه طراحی شده و تلاش دارد برنامه‌های ملی را از سطح شعار به بستر اجرایی و سرمایه‌پذیر برساند.
همزمان با این تحولات نهادی، جهان سیاست‌گذاری نیز شاهد بزرگ‌ترین جهش مالی در تاریخ سرمایه‌گذاری انرژی‌های پاک است.
در نشست جهانی تغییرات اقلیمی (COP30) در شهر بلمِ برزیل، شرکت‌های خدمات‌رسان انرژی جهان اعلام کردند سرمایه‌گذاری‌های سالانه خود را از ۱۱۷ میلیارد دلار به ۱۴۸ میلیارد دلار افزایش خواهند داد.
بر اساس برنامه مشترک آن‌ها، تا سال ۲۰۳۰ مجموع سرمایه‌گذاری در قالب ائتلاف UNEZA، از مرز یک تریلیون دلار عبور خواهد کرد. نکته چشمگیر آن است که در این چارچوب، برای هر یک دلار سرمایه‌گذاری در انرژی تجدیدپذیر حدود ۱.۲۴ دلار در شبکه‌ها و ذخایر انرژی اختصاص می‌یابد؛ نشانه‌ای از تغییر تمرکز جهانی از تولید نیرو به توسعه زیرساخت‌های انتقال و پایداری شبکه.
با ورود سرمایه‌های تریلیونی، تقویت شبکه‌های برق و نقش‌آفرینی کشورهای در‌حال‌توسعه، انقلاب سبز جهان از وعده به واقعیت رسید
این جهش مالی قرار است ظرفیت تجدیدپذیر جهان را تا سال ۲۰۳۰ بیش از سه برابر کند. شرکت‌ها سالانه ۶۶ میلیارد دلار برای نیروگاه‌های تجدیدپذیر و ۸۲ میلیارد دلار برای شبکه‌ها و ذخیره‌سازها هزینه خواهند کرد. حمایت‌های رسمی بانک‌های توسعه‌ای آفریقا، اروپا و آسیا از «اصول تأمین مالی شبکه‌های سبز» نیز نشان می‌دهد که COP۳۰ از مرحله اعلام تعهدات به مرحله اجرا رسیده است. مدیر اجلاس کاپ۳۰ در نامه‌ای تأکید کرده بود تحقق اهداف سه‌برابر شدن ظرفیت تجدیدپذیرها و دو برابر شدن بهره‌وری انرژی تا سال ۲۰۳۰، بدون همگامی میان توسعه شبکه‌ها و تولید برق ممکن نخواهد بود.
در بخش اجرایی نشست، ائتلاف UNEZA گام‌های مشخصی برای رفع گلوگاه‌های زیرساختی معرفی کرد: اجرای سیاست‌های اتصال انعطاف‌پذیر، ایجاد صندوق جهانی سرمایه‌گذاری در شبکه و انرژی پاک، و برنامه خرید مشترک تجهیزات برای کشورهای کوچک جزیره‌ای.
این اقدامات هزینه سرمایه را کاهش داده و مسیر رشد آرام و پیوسته صنایع برق را هموار می‌کند. همچنین UNEZA به‌عنوان شریک اصلی «ائتلاف جهانی انرژی پاک» به رهبری دولت بریتانیا انتخاب شده است تا با همکاری ۷۰ شرکت بزرگ انرژی، زنجیره تأمین جهانی را مقاوم‌تر کند.
در هفته دوم اجلاس، تمرکز مذاکرات بر توسعه شبکه‌های برق و ذخیره‌سازها قرار گرفت؛ جایی که لوییس باروز، مدیر سیاست‌گذاری اتحادیه بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر، از بحران سه‌هزار گیگاوات ظرفیت نیروگاهی در صف اتصال به شبکه خبر داد.
به گفته او، تنها با افزایش سرمایه‌گذاری جهانی به حدود ۷۰۰ میلیارد دلار تا چند سال آینده می‌توان این ظرفیت بلااستفاده را وارد مدار کرد. پیشنهادهایی نیز برای تخصیص سالانه ۲۰۰ میلیون دلار کمک بلاعوض به شبکه‌های برق کشورهای در حال توسعه مطرح شد تا این جریان مالی به یکی از محورهای کلیدی کاپ۳۱ تبدیل شود.
تحلیل IRENA نیز نشان می‌دهد جهان تا سال ۲۰۳۰ به حدود ۶۷۰ میلیارد دلار سرمایه سالانه در بخش شبکه‌های برق نیاز دارد، زیرا شبکه‌ها اکنون به «بزرگ‌ترین مانع گذار انرژی» بدل شده‌اند. بسیاری از پروژه‌های تجدیدپذیر به‌دلیل ضعف زیرساخت‌های انتقال و ذخیره، هنوز در مرحله طراحی متوقف مانده‌اند. از دید این سازمان، گذار انرژی تنها با افزایش ظرفیت تولید محقق نمی‌شود و نیازمند اصلاحات ساختاری در نظام برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری است؛ اصلاحاتی که بتواند فاصله میان تعهدات و اجرا را از میان بردارد و بودجه‌ها را از طرح‌های آزمایشی به پروژه‌های واقعی سوق دهد.
اکنون با هم‌گرایی سه محور ـ کشورهای در حال توسعه به‌عنوان موتور جذب سرمایه، برنامه‌ریزی استراتژیک به‌عنوان بستر اعتماد مالی، و شبکه‌های برق به‌عنوان ستون گذار ـ جهان در آستانه دوره جدیدی از تحول انرژی ایستاده است.
COP۳۰ برزیل نه صحنه شعارهای تازه، بلکه نقطه آغاز مرحله اجرایی گذار جهانی است؛ مرحله‌ای که سرمایه‌ها از قول به عمل و سیاست‌ها از کاغذ به شبکه منتقل می‌شوند، تا مسیر آینده انرژی نه تنها پاک‌تر، بلکه پایدارتر و مقرون‌به‌صرفه‌تر شود.
