انقلاب مدیریت انرژی با اجباری شدن مبحث ۱۹ ساختمان
سکینه مهرائی
در حالی که مصرف بالای انرژی همواره چالش بزرگی برای ساختمان های کشور بوده، اجرای اجباری ویرایش پنجم مبحث ۱۹ نقطه عطفی در مدیریت انرژی ملی به شمار می‌رود.
با اجرای مقررات جدید از ابتدای تیرماه، سازندگان و مالکان شهرهای بزرگ کشور ملزم به رعایت استانداردهای سخت‌گیرانه‌تری برای بهینه‌سازی مصرف انرژی در ساختمان‌ها شده‌اند. استانداردهایی که با تاکید بر نوآوری‌های فناورانه و رویکردهای جامع، مسیر تازه‌ای را برای آینده ساختمان ایرانی ترسیم می‌کند.
در این گفتگو، پویا نجم سهیلی، عضو کمیته فنی و راهبردی کمیسیون انرژی اتاق بازگانی ایران و دبیر مرکز رشد انرژی پارک علم و فناوری دانشگاه شهید بهشتی، ابعاد مختلف این تحول را تشریح می‌کند.
با توجه به اجرای ویرایش پنجم مبحث ۱۹، این تحول جدید چه اهداف و چشم‌اندازی برای صنعت ساخت‌وساز کشور دارد؟
ویرایش پنجم مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان که از ابتدای تیر ۱۴۰۴ برای شهرهای با جمعیت بیش از ۵۰ هزار نفر اجرایی شده، نقطه‌عطفی در مدیریت انرژی ساختمان‌های ایران است. عنوان جدید «مدیریت انرژی در ساختمان» بیانگر عبور از صرفه‌جویی ساده و رسیدن به نگرشی جامع، هوشمند و یکپارچه است.
این ویرایش با بهره‌گیری از فناوری‌های جدید مانند دوقلوی دیجیتال و ارزیابی چرخه عمر (LCA)، صنعت ساختمان را بر اساس استانداردهای بین‌المللیEN و ISO به‌روز کرده و به سمت آینده‌ای سبز و پایدار سوق داده است.
تفاوت بنیادین این ویرایش با ویرایش‌های قبلی چیست؟
آخرین ویرایش قبلی در سال ۱۳۹۰ منتشر شد و عمدتاً رویکردی تجویزی داشت که بر عایق‌کاری ساده دیوار، سقف و پنجره‌ها تمرکز می‌کرد و اغلب به دلیل هزینه‌های اولیه و نبود نظارت دقیق کاملاً اجرا نمی‌شد. دسته‌بندی‌هایی چون EC و EC+ به صورت داوطلبانه اجرا می‌شد و بازدارندگی لازم را نداشت.
اجرای اجباری ویرایش پنجم مبحث ۱۹، سازندگان را به رعایت استانداردهای نوین انرژی ملزم کرده و رویکردی شفاف و فناورانه را وارد ساخت‌وساز کشور می‌کند
ویرایش پنجم اما جامع‌تر است. دامنه آن تنها به پوسته ساختمان محدود نیست. اکنون کل چرخه عمر ساختمان، از تولید مصالح تا تخریب، مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و کاملاً منطبق با استاندارد ISO 14040 برای ارزیابی چرخه عمر است. به‌علاوه فناوری‌هایی چون دوقلوی دیجیتال و LCA برای ساختمان‌های بزرگ الزامی شده، و همین موضوع باعث پایش، بهینه‌سازی و شفافیت سالانه مصرف انرژی شده است.
آیا تغییر رویکرد نظارتی و الزام برچسب انرژی نیز جزو تحولات است؟
دقیقاً. ویرایش جدید با الزام نظام تشویق و تنبیه و برچسب انرژی (از A تا F) برای همه ساختمان‌های نوساز، شفافیت بی‌سابقه‌ای فراهم کرده که تا پیش از این وجود نداشت. این برچسب‌ها مطابق با استاندارد ISO 13790 و بر پایه شبیه‌سازی جامع انرژی صادر می‌شوند و اطلاعات دقیقی درباره مصرف واقعی انرژی عرضه می‌کنند. این تحول، راه را بر حضور ساختمان‌های کم‌مصرف و سبز هموار می‌کند.
روش‌های اجرایی این مقررات (تجویزی و عملکردی) چه تاثیری بر روند طراحی و ساخت دارند؟
مبحث ۱۹ جدید از دو رویکرد بهره می‌برد: روش تجویزی که الزامات ثابت مثل ضخامت عایقیا نوع پنجره را تعیین می‌کند و پروژه‌های کوچک‌تر را ساده‌تر می‌سازد. این الزامات براساس استانداردهایی مثل EN 832 و ISO 6946 هستند. در سوی دیگر، روش عملکردی سنگ محک ساختمان‌های مدرن و بزرگ‌تر است که با شبیه‌سازی انرژی و نوآوری‌های طراحی، امکان بیشترین بهره‌وری را فراهم می‌کند. ترکیب این دو روش کار دست معماران و مهندسان را باز گذاشته و نتیجه آن افزایش کیفیت و کاهش مصرف انرژی است.
درباره برچسب انرژی و جزئیات هر گرید توضیح دهید و تفاوت آن با دسته‌بندی‌های سابق؟
در ویرایش قدیم، دسته‌بندی‌های اختیاریEC و EC+ وجود داشت که صرفاً به عایق‌کاری و تجهیزات گرمایشی محدود بودند و معمولاً اطلاعات آنها هم در اختیار خریدار قرار نمی‌گرفت. اما اکنون برچسب انرژی برای تمام ساختمان‌های نوساز اجباری است و مصرف انرژیسالانه (کیلووات ساعت بر مترمربع) دقیقاً محاسبه و ثبت می‌شود.
تقسیم‌بندی گریدهای انرژی به شرح زیر است:
– گریدA (بسیار کم‌مصرف): زیر ۵۰ kWh/m²/year با تاکید بر عایق قوی، بویلر چگالشی و انرژی تجدیدپذیر
– گریدB (کم‌مصرف): ۵۰ تا ۸۰
– گریدC (متوسط): ۸۰ تا ۱۲۰
– گریدD: ۱۲۰ تا ۱۶۰
– گریدE: ۱۶۰ تا ۲۰۰
– گریدF (پرمصرف): بالای ۲۰۰
این برچسب از طریق شبیه‌سازی (مطابق با EN 15251، ISO 13790) صادر می‌شود و وابسته به نوع ساختمان، اقلیم و کاربری است.
آیا نمونه‌های اجرایی روی زمین هم موثر بوده‌اند؟
بله، مطالعات روی پروژه‌های پایلوت نشان می‌دهد مدل‌های جدید که استانداردهای سخت‌گیرانه‌تر، بویلر چگالشی، پنل خورشیدی و دوقلوی دیجیتال را به‌کار بسته‌اند، صرفه‌جویی انرژی چشمگیری نسبت به مدل‌های صرفاً عایق‌کاری دارند. مصرف انرژی، بدون افت آسایش، تا چند برابر پایین آمده است.
وضعیت عایق‌کاری و تجهیزات جدید را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
الزامات عایق‌کاری به‌شدت سخت‌گیرانه‌تر شده و حذف پل حرارتی، به عنوان یکی از نکات کلیدی ساختمان‌های کم‌مصرف، الزامی است. پنجره دوجداره آرگون‌دار یا سه‌جداره و فوم‌های پیشرفته، آسایش و کارایی را توأمان بالا برده‌اند. بویلر چگالشی با راندمان ۹۶٪، مصرف گاز و آلودگی را کاهش می‌دهد و پنل‌های خورشیدی، به استقلال انرژی در ساختمان و کاهش فشار بر شبکه کمک می‌کنند.
الزام برچسب انرژی برای تمام ساختمان‌های نوساز، با ترکیب مشوق‌های مالی و قوانین بازدارنده، باعث افزایش کیفیت ساخت و کاهش مصرف انرژی شده است
نظام مشوق و تنبیه مقررات جدید چطور تعریف شده؟
استفاده از تجهیزات پیشرفته، تخفیف ۵ تا ۱۰ درصدی عوارض ساخت‌وساز و وام کم‌بهره را به همراه دارد. برق تولیدی پنل‌های خورشیدی با تضمین خرید دولتی و معافیت شهرداری برای سازندگان بزرگ همراه است. در صورت رعایت نکردن استانداردها، جریمه بر مبنای درصدی از هزینه پروانه ساخت اعمال می‌شود که بازدارنده است.
تقسیم وظایف بین فعالان بخش ساخت چطور پیش‌بینی شده؟
انبوه‌سازان باید از طراحان انرژی مجاز استفاده و گزارش شبیه‌سازی انرژی ارائه کنند. مهندسان ناظر مکلف به ارائه نقشه حذف پل حرارتی و گزارش تحلیل عملکرد سالانه هستند. شهرداری صدور پایان‌کار را منوط به تأیید این گزارش‌ها کرده و خریداران هم تشویقبه دریافت برچسب انرژی شده‌اند. تسهیلات برای بهسازی انرژی ساختمان‌های موجود هم وجود دارد.
اجرای مرحله‌ای مقررات، زمان کافی برای آموزش و تجهیز همه گروه‌ها را فراهم می‌کند.
این تغییرات چه تاثیر اجتماعی و اقتصادی خواهد داشت؟
هرچند هزینه اولیه ساخت افزایش می‌یابد، اما به سرعت از محل کاهش مصرف انرژی جبران می‌شود. علاوه بر صرفه‌جویی، کیفیت زندگی، اشتغال در حوزه‌های فناوری انرژی و تولید مصالح پایدار تقویت شده و بازار انرژی‌های تجدیدپذیر رشد می‌کند.
