اگر اذهان مدیران فرهنگی درباره فضای مجازی به‌روزرسانی نشود؟
در چند سال اخیر، وقتی خبری از نهادهای تصمیم‌گیر و سیاست‌گزار درباره فضای مجازی منتشر می‌شود، برخی از ما ناخودآگاه انتظار شنیدن تصمیم‌های جدید را در این حوزه و به‌ویژه درباره «شبکه‌های اجتماعی» و «پیام‌رسان‌های آنلاین» داریم و تا کنون کمتر مباحث مبنایی از جلسه‌های این نهادها یا اعضای آن برای عموم مردم منتشر شده است.
به گزارش ایرناپلاس، سه‌شنبه ۹ آذرماه، اخباری از نشست «چالش‌ها و فرصت‌های رسانه و فضای مجازی در حوزه فرهنگ و تربیت» در دانشگاه فرهنگیان منتشر شد که چند گام فراتر از رویدادهای روزمره و تصمیم‌های رسمی درباره اینترنت و فضای مجازی بود و نیاز به تامل جدی دارد.
سخنان دبیر شورای عالی فضای مجازی کشور در دانشگاه فرهنگیان به‌عنوان دانشگاه مادر حوزه آموزش‌وپرورش، نشان داد در کنار همه بحث‌های رسانه‌ای-اینترنتی جاری، نیازمند مباحث و تبیین‌های عمیق و بسیار مهم درباره تحولات جاری در زندگی حقیقی و مجازی جامعه هستیم و در پیوند با مقوله‌های فرهنگ و تربیت، برخی بازتعریف‌ها در اذهان مدیران فرهنگی کشور لازم است.
سید ابوالحسن فیروزآبادی دبیر شورای عالی و رئیس مرکز ملی فضای مجازی در نشست یادشده، در چند محور کلی شامل «تحولات و تغییرات گسترده» ناشی از ظهور فضای مجازی، «لزوم بازتعریف مفاهیم و نگرش‌ها»، «بازطراحی نظام تربیتی»، «تحولات نظام رسانه‌ای» و … را مطرح کرد و نکاتی مهم را به بحث کشاند.
در بخش نخست می‌توان به مباحثی تئوریک اشاره کرد که به تعبیر فیروزآبادی منجر به «انفجار» و «جهش فناوری همچون محاسبات کوانتومی و هوش مصنوعی» در این عصر و «ارتباطات انسان» شد و «تغییرات عمیقی در حوزه اجتماع انسان‌ها» ایحاد کرد؛ یا آنجا که او درباره «نیاز به بازتعریف مفاهیم» استدلال کرد و این نکته اساسی که «در صورتی که بخواهیم با مفاهیم پیشین در فضای بسط‌یافته امروز زیست کنیم، با چالش روبرو خواهیم شد»؛ نیز آنجا که به صراحت تاکیدکرد، با توجه به سرعت تحولات و بسط‌یافتگی آنها، «مفاهیمی همچون آزادی، حریم خصوصی، آموزش و نظام رسانه نیاز به بازتعریف دارد».
تبیین و تشریح تحولات ناشی از فضای مجازی برای کدام نهادها؟
روشن است که هر فرد صاحب نظری در حوزه‌های فرهنگ، رسانه و ارتباطات نوین می‌تواند از دریچه نگاه خود نقدهایی مبنایی و مصداقی به سخنان دبیر شورای عالی فضای مجازی داشته باشد و یا در جهت مقوم آن، مباحثی را طرح کند.
نکته قابل توجه اما آنجاست که در دبیرخانه بالاترین نهاد تصمیم‌ساز فضای مجازی، تفکری مشرف به تحولات فضای مجازی قرار دارد که درکی مناسب و به‌روز از تحولات و روزآمدی‌های رسانه و فرهنگ دارد و در صورتی که نظام شورای عالی، انعطاف و ظرفیت لازم را داشته باشد، قابلیت عرضه گسترده این مفاهبم را برای دیگر اعضا و مخاطبان خواهد داشت.
به این ترتیب این انتظار ایجاد می‌شود که همکاران ستادی مستقر در دبیرخانه شورای عالی فضای مجازی، تا حد ممکن نسبت به ترویج این مفاهیم و بسط معانی و مصادیق آن در میان سطوح بالای مدیریت فرهنگی کشور اقدام کنند و در یک برنامه مدون، سلسله جلسه‌هایی را برای برخی نهادهای فرهنگی نظام تدارک ببینند؛ از شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی و صداوسیما تا شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه، بخش‌های فرهنگی دولتی و عمومی شامل وزارتخانه‌های فرهنگ و ارشاد اسلامی، علوم و آموزش‌وپرورش، برخی نهادهای فرهنگی حاکمیتی و حتی شورای عالی انقلاب فرهنگی که عالی‌ترین نهاد متولی فرهنگ و آموزش در کشور است.
به طور یقین می‌توان برآورد کرد که خروجی این جلسه‌ها، نتایج مبارکی را برای نظام، کشور و مردم خواهد داشت و بسیاری از اختلاف‌نظرهای مبنایی درباره شیوه سیاست‌گزاری و برنامه‌ریزی در حوزه فرهنگ و رسانه از میان خواهد رفت یا کمرنگ خواهد شد.
این دستاورد به تنهایی گره‌گشای بسیاری از معضلات ملی در حوزه کلان فرهنگ و هنر و رسانه خواهد بود و بخشی از عقب‌ماندگی‌های کنونی را جبران خواهد کرد.
از طرفی مباحثی مانند این بخش از اظهارات رئیس مرکز ملی فضای مجازی که «حرکت بشر به سمت جهانی‌شدن باعث این اتفاق بوده و ما شاهد یک تحول تمدنی بزرگ هستیم و برای حکمرانی آن نیاز به بازتعریف و سازماندهی مجدد مفاهیم در تمامی حوزه‌ها داریم» می‌تواند بخش مهمی از نگرش‌های متصلب در اذهان متولیان فرهنگی را مورد توجه قرار دهد و با روزآمدی این برداشت‌ها، خطر بزرگی که ناشی از غفلت مدیران از تحولات شتابان اخیر است، برطرف کند.
هم‌افزایی برای اصلاح ذهنیت‌های فرهنگی در کشور
نقص‌هایی در درک و شناخت تحولات جهانی، که در نظام رسانه‌ای کشور به‌گونه‌ای فاحش قابل مشاهده است و انتظارمی‌رود دبیرخانه شورای عالی فضای مجازی به هر شیوه ممکن در توالی و تواتر زمانی گسترده، این گزاره را تصریح و تبلیغ کنند که: «ما با جهانی‌شدن اکثر نظامات مهم اقتصادی و سیاسی، مواجه و شاهد تحولات سریع در نظام رسانه‌ای خواهیم بود؛ تحولاتی که در ابتدا در نظام اطلاعاتی با موتور جست‌وجوها ایجاد شد و در حال حاضر شبکه‌های اجتماعی و همچنین رسانه‌های اجتماعی شکل گرفته است».
از آن سو به نظر می‌رسد با اشراف و اطلاعاتی که در مدیریت جدید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی وجود دارد، بتوان در یک همکاری و هم‌افزایی میان‌سازمانی بین وزارت ارشاد و مرکز ملی فضای مجازی، مقدمات لازم برای اصلاح ذهنیت‌های فرهنگی را در کشور فراهم کرد و در سلسله نشست‌هایی به میزبانی این دو دستگاه، از دیدگاه‌های دیگر کارشناسان بهره گرفت تا شکاف رسانه‌ای موجود میان رسانه‌های کشور و رسانه‌های معتبر جهانی برطرف شود.
بحث دیگری که در جلسه یادشده در دانشگاه فرهنگیان مطرح شد، به حوزه «حکمرانی و مدیریت نرم» فضای مجازی و «اعمال حاکمیت نظام آموزش» با کمک ابزارهای جدید مجازی ارتباط داشت؛ بحثی که به ویژه در دو سال اخیر و با ورود ویروس کرونا درباره نظام آموزشی مدارس کشور باز شد و لزوم برخی تغییر رویه‌ها را در سطحی وسیع گستراند.
در کنار نظام آموزشی، مباحث پرورشی و تربیتی بود که به تعبیر سخنرانان این نشست نیازمند «بازطراحی» و کاربرمحور شدن است. این حوزه نیز همچون حوزه رسانه و فرهنگ نیازمند بازاندیشی گسترده با تکیه بر اصول و معیارهای ملی و اسلامی است و به نظر می‌رسد این ظرفیت در دانشگاه فرهنگیان به‌عنوان متولی برگزاری نشست علمی یادشده موجود باشد.
به این ترتیب انتظار می‌رود در یک هم‌آفرینی اندیشیده شده میان وزارت آموزش‌وپرورش و دیگر نهادهای علمی و تخصصی کشور و البته با دعوت از صاحب‌نظران مستقل، لازم است هرچه زودتر درباره اصلاح نظام‌های تربیتی، آموزشی، مهارتی و فکری خیل عظیم دانش‌آموزان کشور چاره‌اندیشی کرد؛ پیش از آنکه بیشتر از این فرصت‌ها از دست بروند.
