بیمه صادراتی؛ ضمانت کالا در کشور دیگر
«اگر در مقصد آسیبی به کالای صادراتی وارد شود، صادرکننده متحمل ضرر مالی خواهد شد. به منظور جلوگیری از ضرر احتمالی، صادرکننده اقدام به اخذ بیمه‌نامه می‌کند تا کالای خود را در مقابل آسیب‌ها و صدمات فیزیکی محافظت کند.»
ملیکا ملک آرا، مولف و مشاور سازمانی در رابطه با فواید بیمه صادراتی و انواع آن با عصر اقتصاد به گفت‌وگو نشسته است که متن این مصاحبه را در ذیل می‌خوانید:
به بهانه روز بیمه و باتوجه به اینکه در صنعت صادرات محور فعال هستید، در خصوص اینکوترمز ۲۰۲۰ و تفاوت اصلی آن با اینکوترمز ۲۰۱۰ از دیدگاه بیمه‌ای توضیح دهید که چه مواردی تغییر کرده است؟
اتاق بازرگانی بین‌المللی ICC (International Chamber of Commerce) به منظور سهولت در فرآیندهای تجارت بین‌المللی، اقدام به انتشار مجموعه‌ای از اصطلاحات اینکوترمز کرد که اصطلاحات بین‌المللی بازرگانی نامیده می‌شود.
اینکوترمز ۲۰۲۰ به موضوعات مختلفی درباره حمل‌ونقل کالا از فروشنده به خریدار می‌پردازد و موضوعات مختلفی را معین می‌کند، از جمله اینکه چه زمانی محموله از فروشنده به خریدار منتقل شود، چه مسئولیت‌هایی بر عهده کدامیک از طرفین معامله است، یا اینکه کدامیک از طرفین مسئولیت پرداخت کدام هزینه‌ها را برعهده دارد.
به عنوان مثال کدام طرف باید عهده‌دار هزینه بیمه باشد؛ به بیان دیگر، اینکوترمز ۲۰۲۰ تعیین می‌کند که مسئولیت اقدامات گوناگون فعالیت‌هایی نظیر بیمه، اخذ پروانه صادرات و واردات، حمل‌ونقل، لجستیک بر عهده کدامیک از طرفین معامله است.
تفاوت اصلی بین اینکوترمز ۲۰۲۰ و اینکوترمز ۲۰۱۰ در سه مورد اصلی است که یکی از آن موضوعات مربوط به بیمه است. بیمه حمل‌ونقل، برای قانون CIP (Carriage Paid to)به معنای حمل و بیمه پرداخت است؛ همچنین سطح پوشش مورد نیاز (به غیر از مواردی که در توافقنامه، موضوع دیگری تعیین شده باشد) کلاس (A) در نظر گرفته شده است که سطح پوشش بالاتری از سطح پوشش بیمه کلاس (C) در اینکوترمز ۲۰۱۰ است. تغییری در قانون CIF صورت نگرفته و در سطح پوشش بیمه کلاس (C) باقی مانده است.
بیمه صادراتی یکی از موضوعاتی است که همواره تجار و فعالان اقتصادی بین‌المللی در خصوص آن ابهاماتی دارند. چه تعریفی می‌توان از بیمه صادراتی مطرح کرد و دارا بودن آن چه اهمیتی دارد؟
اگر در مقصد آسیبی به کالای صادراتی وارد شود، صادرکننده متحمل ضرر مالی خواهد شد. به منظور جلوگیری از ضرر احتمالی، صادرکننده اقدام به اخذ بیمه‌نامه می‌کند تا کالای خود را در مقابل آسیب‌ها و صدمات فیزیکی محافظت کند. اگر حمل کالاها از طریق دریا صورت گیرد، این بیمه به عنوان بیمه بار دریایی شناخته می‌شود.
در صورت حمل هوایی از اصطلاح بیمه بار هوایی استفاده می‌شود. در دنیا عبارت «بیمه صادرات» برای هر دو اصطلاح مورد استفاده قرار می‌گیرد و مقررات مربوط به آن‌ها معین است.
به طور کلی «بیمه‌های حمل‌ونقل وارداتی، صادراتی و ترانزیت» براساس مبدأ و مقصد آن‌ها از یکدیگر تفکیک می‌شوند. «بیمه‌های حمل‌ونقل صادراتی» بیمه‌هایی هستند که مبدأ آن‌ها ایران و مقصد نیز یک کشور خارجی است.
بیمه صادرات، از عقودی است که هیچ کدام از طرفین حق فسخ آن را ندارند و نحوه محاسبه مبلغ حق بیمه حمل‌ونقل صادراتی، طبق مولفه‌های سیاسی و تجاری کشور خریدار، نحوه پرداخت، شرایط اعتبار و تاریخ سررسید دریافت وجه با یکدیگر متفاوت است. همچنین از طریق این بیمه، رابطه حقوقی بین بیمه‌گزار و بیمه‌گر، و شرایط تعهدات تعیین می‌شود.
دو دلیل اصلی برای بیمه صادراتی مطرح است که یکی از منظر حقوقی است و دیگری از منظر تجاری. از منظر حقوقی این نکته حائز اهمیت است که به نمایندگی‌های ترخیص و حمل‌ونقل، مقامات حمل‌ونقل بندری، گمرکی و… واسطه می‌گویند و مسئولیت حقوقی واسطه‌ها محدود است.
واسطه‌ها کالا را در مراحل مختلف مدیریت می‌کنند و اگر خسارت ناشی از حوادث، از حیطه اختیار آن‌ها خارج باشد و یا علیرغم مراقبت آن‌ها، خسارتی صورت گیرد هیچ مسئولیتی را برعهده نخواهند گرفت.
به همین دلیل است که بانک‌ها نیز برای محافظت از منافع مالی خود، در زمان تأمین مالی پس از حمل‌ونقل، اصرار به پوشش بیمه صادراتی دارند.
از منظر دوم یعنی منظر تجاری نیز باید اذعان شود که احتمال دارد به محض آسیب به کالا، واردکننده پرداخت خسارت را قبول نکند، در حالی که ممکن است ضرر وارد شده، فقط برای حمل کالا نباشد، بلکه از دست دادن سود را نیز شامل شود. لذا همواره بیمه ها صادراتی می توانند به عنوان پشتوانه‌ای برای اطمینان خاطر از فرایند صادرات مدنظر قرار گیرند.
با توجه به اهمیت بیمه‌های صادراتی و لزوم دارا بودن آن برای فعالان اقتصادی بین‌المللی، این بیمه‌ها چه انواعی دارند و به چه گروه‌‌هایی تقسیم می‌شوند؟
هریک از بیمه‌نامه‌ها دارای شرایط و مقررات مخصوص به خود است و برای هر یک از کالاهای صادراتی متفاوت است . بیمه‌های صادراتی دارای انواع مختلفی است که عبارتند از:
“بیمه اعتبار صادرات” در توضیح باید اذعان شود که فعالان اقتصادی مجبور نیستید به دلیل ترس از شکست، از سودهای تجارت صرفنظر کنند. لذا، این بیمه، فرصتی می‌دهد تا با ارائه اطلاعاتی در مورد سوابق اعتبار خریدار و گزارش تاریخچه مالی عمومی، بتوان جلوی ریسک هایی مانند عدم پرداخت وجه کالا توسط خریدار را مدیریت کرد.
بنابراین بیمه‌گر متعهد می‌شود که توانایی خریدار را در پرداخت تأیید کند و احیاناً اگر معامله با ضرری مواجه شود، بیمه‌گر ۸۰ الی ۹۰ درصد از کل هزینه بدهی را پرداخت می‌کند.
نوع دیگر “بیمه دریایی” است که فقط شامل کالاهای صادراتی که از طریق دریا حمل می‌شوند نخواهد شد و از زمان ترک کالا از سوی تأمین‌کننده تا مادامی که به خریدار تحویل داده می‌شود، پوشش مطلوبی برای کالاها فراهم می‌کند.
از دیگر انواع این بیمه‌ها می‌توان به “بیمه ریسک سیاسی” اشاره کرد که مناسب بازرگانانی است که با اقتصادهای نوظهور سروکار دارند. این کشورها مستعد دخالت مقامات دولتی هستند که در نهایت منجر به مصادره کالا یا عدم پرداخت هزینه برای آن‌ها می‌شود.
این دولت‌ها، ناخواسته قوانینی را تصویب می‌کنند که می‌تواند سبب مسدود کردن کانال‌های عادی انتقال پول به خارج از کشور یا حتی مصادره دارایی‌های تجاری شود.
“بیمه تبدیل ارز” از دیگر بیمه‌های کاربردی است. یکی از عواملی که منجر به ضرر و زیانی تجار در سطح بین‌المللی می‌شود، ضرر تبدیل ارز است . گاهاً این موضوع در آغاز یک معامله در جریان است اما پس از مدتی به طور کامل تغییر می‌کند. این نوع از بیمه صادراتی سبب کاهش هرگونه خسارت ناشی از تأثیر منفی حرکت ارز خواهد شد.
“بیمه‌نامه سرمایه‌گذاری” همانگونه که از نام آن مشخص است، اصل و سود سرمایه‌گذاری میان‌مدت و بلندمدت سرمایه‌گذار ایرانی را در کشورهای هدف، تحت پوشش قرار می‌دهد. “بیمه‌نامه خرید دین اسناد صادراتی” نیز به منظور پوشش ریسک عدم بازپرداخت وجه اسناد صادراتی که به منظور خرید دِین، به وسیله صادرکننده ایرانی به بانک عامل کشور ارائه می‌شود، صادر می‌گردد. براساس این بیمه‌نامه، در صورت عدم پرداخت وجه توسط خریدار خارجی، خسارت به بانک خریدار اسناد پرداخت می‌شود.
یکی دیگر از بیمه‌های صادراتی مهم”بیمه‌نامه صدور خدمات فنی و مهندسی” است که طرح‌ها و پروژه‌های ساختمانی‌ای که توسط پیمانکاران یا شرکت‌های مهندسی ایرانی در سایر کشورها اجرا می‌شود و همچنین خدمات فنی و مهندسی ارائه شده از سوی آن‌ها در خارج از کشور را در مقابل ریسک‌های سیاسی و تجاری تحت پوشش قرار می‌دهد.
درصورتی که در اثر بروز هریک از ریسک‌های تحت پوشش صادرکننده کشور ایران، خدمات فنی و مهندسی، موفق به دریافت مطالبات خود از کارفرماهای خارجی نشود، صندوق ضمانت صادرات بر اساس بیمه‌نامه صادره نسبت به جبران خسارت وارده به صادر کننده اقدام خواهد کرد.
از دیگر بیمه نامه‌های مهم “بیمه‌نامه کل گردش صادرات” است که معمولاً مدت اعتبار آن یک‌ساله است و تمامی صادرات فعالان اقتصادی به کشورهای دیگر را در برابر ریسک‌های سیاسی و تجاری تحت پوشش قرار می‌دهد.
از دیگر بیمه‌های کاربردی می‌توان به “بیمه بلااثر شدن قرارداد صادراتی” اشاره کرد. در اثر بروز هریک از ریسک‌های تحت پوشش، خسارت وارد شده به صادرکننده کشور ایران، به شرط اینکه بروز خسارت ناشی از قصور او در ایفای تعهداتش نباشد، جبران خواهد شد.
این نکته را نباید از خاطر برد که بیمه صادرات کالا، به منظور جلوگیری از خسارت‌های احتمالی که ممکن است سبب ضرر و زیان صادرکنندگان شود، ایجاد شده است.
