جایگاه ایران در میانه جنگ جهانی گندم

دکتر رضا ویسی، تحلیلگر مسائل اقتصادی

وزارت کشاورزی آمریکا پیش بینی می کند، تولید گندم ایران طی سال ۲۰۲۲ رشد ۱۰ درصدی داشته باشد، در حالی که انتظار می‌رود تولید جهانی گندم طی این سال ۰.۶ درصد کاهش یابد.

جنگ اوکراین به سیستم غذایی جهان آسیب زده ‌است؛ سیستمی که پیش‌تر در اثر شیوع کرونا، تغییرات آب و هوایی و شوک قیمت‌های انرژی ضعیف شده است.

در واقع، با شروع جنگ اوکراین؛ قیمت گندم به دلیل حفظ بازارهای داخلی کشورهای تولیدکننده افزایش زیادی داشته است. به عبارت دیگر، قیمت گندم طی دو ماه گذشته به بالاترین رقم در دنیا رسیده است که نتیجه توقف صادرات تولیدکنندگان بزرگ این محصول مثل روسیه، قزاقستان و هند برای حفاظت از بازارهای داخلی خودشان است، به‌این‌ترتیب، ترس از ناامنی غذایی و گرسنگی در سراسر دنیا بالا گرفته است.

طبق گفته متخصصان، قیمت گندم ۶۰ درصد از ابتدای سال جاری میلادی افزایش یافته؛ درگیری بین روسیه و اوکراین که یک‌سوم صادرات گندم دنیا را به‌عهده دارند، عامل اصلی این افزایش قیمت بوده است.

عرضه‌کنندگان گندم روسیه از ابتدای تابستان سال گذشته میلادی ۱۶ درصد و تولیدکنندگان اوکراین ۱۰ درصد از صادرات گندم دنیا را در اختیار داشته‌اند اما هر دوی این کشورها صادرات گندم را به‌خاطر جنگ ممنوع کرده‌اند.

روسیه در ماه فوریه صادرات تمام غلات (گندم چاودار، جو و ذرت) را به خارج از منطقه اقتصادی اوراسیا تا ۳۰ ژوئن محدود کرد، دراین‌بین، اوکراین هم تنها بندر باقی‌مانده خود در اودسا را بسته است.

تحریم‌های ضدروسی شرکت‌های بین‌المللی را مجبور کرده‌است روابط اقتصادی بلندمدت خود با روسیه را قطع کنند که باعث اختلال در زنجیره‌های عرضه شده‌است، برای مثال، اتحادیه اروپا اخیراً همکاری با بندر اقتصادی نووراسیسک در دریای سیاه را ممنوع کرده است، بیش‌از نیمی از صادرات غلات از این بندر انجام می‌شود.

به‌علاوه، پس‌از تصمیم مسکو برای ممنوعیت صادرات غلات، قزاقستان هم ممنوعیت‌های جدیدی وضع کرد و هند هم در اوایل همین ماه صادرات گندم را برای حمایت از امنیت غذایی در داخل ممنوع کرد.

به‌دنبال اعلام این خبر، قیمت گندم در شیکاگو ۶ درصد افزایش یافت و به ۱۲ دلار و ۴۷ سنت در هر بوشل (۲۵.۴ کیلوگرم) رسید.

این بالاترین قیمت گندم طی ۲ ماه گذشته بوده است. قیمت گندم در اروپا هم به بالاترین رقم ۴۶۱ دلار در هر تن رسیده است.

بحران غلات در سراسر دنیا مخصوصاً در آفریقا احساس می‌شود. این قاره ۹۰ درصد از نیاز خود به گندم را از صادرات دریای سیاه تأمین می‌کند.

آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل در ماه گذشته هشدار داد یک‌پنجم مردم دنیا در خطر فقر و گرسنگی به‌خاطر شرایط فعلی در بازار گندم قرار دارند.

 در عین حال، وزارت کشاورزی آمریکا در جدیدترین گزارش خود موسوم به «غلات: بازارها و تجارت جهانی» پیش‌بینی کرده است تولید گندم ایران در سال جاری با رشد ۱۰درصدی نسبت به سال قبل مواجه شود و به ۱۳.۲ میلیون تن برسد.

براساس برآورد این نهاد دولتی آمریکا، تولید گندم ایران در سال پیش ۱۲ میلیون تن بوده است.

همانطور که در ابتدای مطلب اشاره شد، درحالی پیش‌بینی می‌شود تولید گندم ایران طی سال ۲۰۲۲ رشد ۱۰ درصدی داشته باشد، که انتظار می‌رود تولید جهانی گندم طی این سال ۰.۶ درصد کاهش یابد و به ۷۷۵ میلیون تن برسد.

وزارت کشاورزی آمریکا همچنین انتظار دارد ذخایر گندم ایران طی سال ۲۰۲۲ افزایش ۹ درصدی نسبت به سال قبل داشته باشد و به ۴.۶۸ میلیون تن در پایان سال ۲۰۲۲ برسد.

این گزارش پیش‌بینی کرده است واردات گندم ایران طی سال جاری و با افزایش تولید داخل کاهش ۲۴درصدی داشته باشد و از ۷.۲ میلیون تن در سال قبل به ۵.۵ میلیون تن در سال جاری برسد.

جو یک غله مهم دیگر است که تولید آن در سال ۲۰۲۲ افزایش ۱۱درصدی خواهد یافت و به ۳ میلیون تن خواهد رسید. تولید جوی ایران در سال پیش بالغ بر ۲.۷ میلیون تن اعلام شده است.

با وجود رشد تولید داخل، پیش‌بینی شده است واردات جوی ایران طی امسال رشد ۱۳درصدی داشته باشد و از ۲.۲ میلیون تن در سال قبل به ۲.۵ میلیون تن طی امسال برسد.

در مجموع، کشورهای غربی؛ روسیه را مسئول به‌راه افتادن «جنگ گندم» در دنیا می‌دانند؛ اما کارشناسان عقیده دارند روسیه تنها مسئول بحران فعلی نیست. روسیه صادرات را ممنوع نکرده بلکه عوارض موقتی و سهمیه‌هایی برای حمایت از بازار داخل وضع کرده است.

ذخایر گندم اوکراین در زمان حاضر پر شده است و نیاز به کمک اتحادیه اروپا برای خالی کردن این ذخایر جهت ورود محصولات جدید دارد.

ازآن‌جایی که مشخص نیست جنگ اوکراین چقدر طول بکشد، برخی عقیده دارند کشورهای غربی باید روسیه را مجبور کنند به‌ازای برداشته شدن برخی تحریم‌ها؛ صادرات گندم خود را آزاد کند.

نکته اینجاست که روسیه و اوکراین تنها صادرکنندگان گندم دنیا نیستند. سایر تولیدکنندگان باید بازار دنیا را از بحران نجات دهند. آمریکا و کانادا به‌ترتیب ۲۶ و ۲۵ میلیون تن گندم صادر می‌کنند که ۲۵ درصد از صادرات جهان را تشکیل می‌دهد.

سایر تولیدکنندگان غربی مانند فرانسه (۱۹ میلیون تن) و آلمان (۹.۲ میلیون تن) هم می‌توانند در این شرایط کمک کنند، اما به‌نظر می‌رسد این کشورها امنیت غذایی خود را در اولویت قرار داده‌اند و تمایلی برای تقسیم کردن غلاتشان با دیگران ندارند.