مهران ابراهیمیان
در روزهایی که سایه جنگ و هجوم آواره‌ها بر شهرهای ایران افتاده، بازار با آزمون بزرگ اخلاق روبه‌رو است. تاکید دولت بر تأمین کالاهای اساسی و پرهیز از رفتار هیجانی، یادآور اهمیت وجدان اقتصادی و همدلی در بحران است.
به گزارش عصر اقتصاد، در روزهایی که سایه تهدید جنگ و بمباران‌های احتمالی بر کلان‌شهرها سنگینی می‌کند، بازار اقتصاد ایران نیز در تب‌وتاب است. هزاران شهروند، به امید یافتن آرامش و امنیت، شهر محل زندگی‌شان را ترک کرده و رهسپار شهرستان‌ها و مناطق امن‌تر شده‌اند.
اما سؤالی اساسی پیش روی ماست: اخلاق اقتصادی چه می‌شود؟ آیا جنگ باید مجوزی برای گران‌فروشی و سوءاستفاده از ترس مردمی باشد که حتی سقف خانه‌شان را از دست داده‌اند؟
بازار؛ فرصتی برای وجدان یا سودجویی؟
در روزهای اول حملات اسرائیل به شهرهای ایران، بسیاری از بنگاهداران بازار، به جای همدلی و انصاف، به فکر «فرصت» افتادند. گزارش میدانی یکی از شهروندان تهرانی که پس از بمباران به سمت زنجان رفته، نشان می‌دهد قیمت اجاره سوییت‌ها و خانه‌ها در ورودی شمال غرب کشور ناگهان ۲ تا ۳ برابر شده است.
در اوج بحران و هجوم شهروندان به شهرستان‌ها، برخی سودجویان بازار مسکن و کالا فرصت را غنیمت شمردند؛ اما جان آواره‌ها به انصاف و همراهی جمعی نیازمند است.
یک مغازه‌دار رشتی در گفت‌وگو با ایسنا، تأیید می‌کند: «وقتی دیدیم نفرات زیادی از تهران و همدان آمدند، قیمت برنج و کنسرو را بالا بردیم. تقصیر ما نیست؛ عمده‌فروش‌ها هم همین کار را کردند…»
این درحالی است که اکثر فروشندگان خوراکی و مواد کنسروی در هفته گذشته به‌جای احترام به نیاز فوری مردم، سودجویی را ترجیح دادند.
مشکلات دستکاری‌شده؛ نمونه جایگاه‌های بنزین
به‌دنبال سهمیه‌بندی مجدد بنزین و محدودیت ۲۵ لیتری، برخی کارگران و مالکان جایگاه با گرفتن مبالغ اضافه از مسافران، به آن‌ها اجازه تزریق بنزین مرحله دوم یا حتی فروش سهمیه خارج از نوبت را دادند. نمونه‌های این تخلفات در گزارش‌های میدانی خبرگزاری فارس با تیتر «کاسبی جدید برخی جایگاه‌داران بنزین پس از حملات دشمن» نیز آمده است.
اما پیگیری خبرنگار ما حاکی از این است که برخی برای یک باک بنزین دو میلیون تومان هم پول طلب کرده اند. گزارش مهر نیز در کنار آن، نقل‌قولی از یک شهروند مهاجر از کرج دارد که می‌گوید: «ماشینم بنزین نداشت، مسئول جایگاه گفت اگر ۴۰۰ هزار تومان بدهی، می‌گذارم دوباره بنزین بزنی!»
دولت و مدیریت بحران؛ مسئولیت‌پذیری یا تعلل؟
در شرایط فعلی، یکی از مهم‌ترین وظایف دولت، رصد هوشمند بازارهای استراتژیک (مسکن، سوخت و کالاهای اساسی) و پیش‌بینی رفتارهای قیمتی است.
نمونه‌های روز از افزایش قیمت کنسرو و مسکن تا سوءاستفاده برخی جایگاه‌داران بنزین در رسانه‌ها بازتاب یافته است؛ اقتصاد بحران، بیش از هر زمان، به وجدان نیاز دارد
البته بانک مرکزی طی همان ساعات اولیه حملات، برای مدیریت آرامش روانی در بازار و جلوگیری از افزایش قیمت‌های بی‌رویه، از «تخصیص یک میلیارد دلار ارز برای واردات کالاهای اساسی» خبر داد . این نشان می‌دهد دولت، ضمن آگاهی از وضعیت، آماده عرضه فوری برای جلوگیری از رفتار هیجانی مردم در تأمین کالاهای اساسی مانند خوراک و دارو است.
خریدهای هیجانی؛ آسیب به همه
تجربه بحران در دیگر نقاط جهان نشان داده خریدهای گروهی و بیش‌ازاندازه مواد غذایی و کنسروی، نه فقط فشار بیشتری بر قیمت‌ها و خانواده‌های کم‌درآمد وارد می‌آورد، بلکه باعث گسترش ترس در جامعه می‌شود.
درست در همین روزها، گزارش روزنامه دنیای اقتصاد (۲۶ خرداد ۱۴۰۴) از صف‌های طولانی جلوی فروشگاه‌های بزرگ تهران خبر می‌دهد؛ درحالی‌که طبق اعلام رئیس کل بانک مرکزی ایران هیچ کمبودی در عرضه مواد اساسی وجود ندارد.
در همین زمینه، «آقای رضایی»، یکی از مهاجران از غرب کشور در تماس تلفنی با برنامه رادیویی «اقتصاد در بحران» تأکید می‌کند: «دو بچه کوچک داشتم و با اولین موج بمباران خانه رو ترک کردیم. اما از گرانی کرایه خانه تا کنسرو، همه‌جا انگار همه‌چیز جای امن گران‌تره.»
افق اخلاق؛ آنچه نباید فراموش شود
شرایط جنگ قطعاً سخت و بی‌رحم است، اما همدلی مردم و انصاف اقتصادی می‌تواند جانِ دوباره به جامعه ببخشد. سودجویی از ترس و درماندگی همنوع، نه‌تنها غیراخلاقی‌ست، بلکه می‌تواند در بلندمدت به گسترش بدبینی عمومی و کاهش اعتماد اجتماعی بیانجامد. اوج بحران زمانی است که ترس و اضطراب با ناامیدی و بی‌اعتمادی جمع شود.
بانک مرکزی با تخصیص یک میلیارد دلار ارز برای واردات کالاهای اساسی، تلاش کرده آرامش را به بازار بازگرداند؛ مردم باید در خرید کالای اساسی از رفتار هیجانی پرهیز کنند
دولت، ناظران بازار، رسانه‌ها و خودِ شهروندان، باید با هوشیاری و اخلاق اقتصادی، اجازه ندهند که وقایع تلخ، آغازی برای سودجویی‌های بی‌حد و مرز باشد.
امروز بیش از همیشه باید وجدانِ اقتصادی و انصاف را پاس بداریم. جنگ نباید پوششی باشد برای گوش‌بری مردمی که آواره‌اند و نیازمند همدلی و حمایت ما.
