رکوردها بی شمار، میانگین فاجعه!

فردا در تقویم جهانی روز بهره وری است و در برنامه توسعه هفتم کشور ما نیز بر بهره وری تاکید بسیاری شده اما متاسفانه در حالی که کشور ایران بیست و دومین اقتصاد جهان بوده و در برخی سالها حتی به جایگاه هجدهم رسیده اما مردم داشتن چنین جایگاهی برایشان نه ملموس است و نه مهم زیرا این جایگاه تنها و تنها بر درآمد نفتی متکی است نه بهره وری و از سوی دیگر آثار آن بر ایجاد اضافه رفاه برای مردم هیچ تاثیری ندارد.

از همین رو است که ما در بسیاری موارد رکورد داریم اما در حالت کلی و به طور میانگین بازدهی محصولات مان در بخش صنعت و به ویژه کشاورزی پایین است.

این در حالی است که با افزایش جمعیت جهان، اهمیت تامین امنیت غذایی کشورها بیش از گذشته اهمیت یافته است و به این واسطه کشورهای توسعه یافته همواره از یک سو به دنبال افزایش بهره وری و از سوی دیگر به دنبال کاهش ضایعات بخش کشاورزی هستند. این در شرایطی است که برای تحقق این امر بهره گیری از ماشین آلات و تجهیزات روز و همچنین دانش روز مساله ای حیاتی است.

با این وجود در حالی که سالانه بیش از ۱۲۰ میلیون تن انواع محصولات کشاورزی در ایران تولید می شود آمارها و ارقام نشان می دهد که سالانه ۳۰ تا ۳۵ درصد آن تبدیل به ضایعات می شود. از سوی دیگر در بحث بهره وری نیز به گفته کارشناسان در بخش های مختلف به خصوص بخش زراعت شرایط آنگونه که باید نیست.

گزارش زیر سعی در بررسی چرایی بهره وری پایین در حوزه کشاورزی است.

بهره وری لازم را در شاخص های جهانی نداریم

عطااله هاشمی رئیس بنیاد ملی گندمکاران کشور در گفتگو با خبرنگار عصر اقتصاد در مورد وضعیت فعلی بهره‌وری بخش کشاورزی گفت: در مقایسه با سال‌ها و دهه‌های گذشته اگر قرار باشد مقایسه کنیم، میزان بهره‌وری روند رو به رشدی را تجربه می‌کند. به عبارت بهتر در بخش زراعی بهره‌وری محصولات مخصوصاً محصولات زراعی نسبت به دهه‌های گذشته در اثر سعی و تلاش کشاورزان، کمک کارشناسان سازمان‌های جهاد کشاورزی استان‌ها استفاده و استفاده مناسب از دستاوردهای تحقیقاتی داخلی و خارجی روند رو به رشدی را دارد. اما در مقایسه با مقیاس‌های جهانی متأسفانه بهره‌وری لازم را در شاخص‌های جهانی فعلاً نداریم.

هاشمی در ادامه در خصوص اصلی ترین عواملی که موجب شده بهره وری بخش کشاورزی ایران همپای شاخص های جهانی نباشد افزود: اصلی‌ترین علت‌، عدم سرمایه‌گذاری مناسب در بخش کشاورزی است. ضمن اینکه یکی از عوامل رشد بهره‌وری استفاده از یافته‌های علمی تحقیقاتی دنیا، مکانیزاسیون و سایر مواردی است که علم را در کشاورزی دخیل می‌سازد.

عدم ارتباط ما با مراجع علمی و آموزشی جهانی و عدم استفاده از نهاده‌های مناسب و غیره موجب شده است که نسبت به مقیاس‌های جهانی بهره‌وری پایینی داشته باشیم

نقش عدم دسترسی به تکنولوژی و یافته های علمی در پایین بودن بهره وری در بخش زراعت

وی ادامه داد: از سوی دیگر عدم ارتباط ما با مراجع علمی و آموزشی جهانی و عدم استفاده از نهاده‌های مناسب و غیره موجب شده است که نسبت به مقیاس‌های جهانی بهره‌وری پایینی داشته باشیم.

این فعال صنفی خاطر نشان کرد: همانطور که می‌دانید بیش از ۹۵ درصد کشاورزی دست بخش خصوصی است و عدم تمکن مالی، کشاورزان را از دستیابی به آخرین تکنولوژی‌ها و یافته‌های علمی محروم می‌کند و هنوز نتوانستیم به بهره‌وری مناسب در شاخص‌های جهانی دست پیدا کنیم.

رئیس بنیاد ملی گندمکاران در خصوص عملکرد اراضی گندم کشور نیز گفت: البته باید شرایط اقلیمی و خاک کشور و مقیاس‌های جهانی را مد نظر قرار دهیم، با توجه به اینکه در ایران ۷۵ درصد گندم در مناطق دیم به دست می‌آید یعنی ۴ میلیون هکتار گندم دیم و ۲ میلیون هکتار گندم آبی داریم، برای مقایسه با شاخص‌های جهانی باید تمام عوامل را در نظر بگیریم.

به این معنا که متوسط بارندگی در ایران ۲۲۰ میلی متر در سال است در کشورهای صاحب نام در حوزه گندم میزان بارش‌ها بالای ۴۰۰ میلی‌متر در سال است ضمن اینکه در دیگر کشورها شرایط خاکی از شرایط خاکی ما بهتر است. بنابراین مقایسه با شاخص های جهانی در این بخش در حقیقت مقایسه مع الفارق است.

وی ادامه داد: با این وجود در مناطق آبی مقدار بهره‌وری ما بسیار پایین است؛ یعنی نسبت به آبی که می‌دهیم میزان بهره‌وری بسیار پایین است و نمی‌شود با شاخص‌های بهره‌وری متوسط جهان آن را مقایسه کرد. بنابراین برخی الزامات باید مهیا شود در کشاورزی مثل تکنولوژی و یافته‌های علمی که می‌تواند به خصوص در بخش بهره‌وری آب کمک کننده باشد.

دکتر مهدی فتحی مقدم: یارانه های تخصیص به آب و برق باید منوط به افزایش راندمان شود وگرنه گذر از کشاورزی سنتی به مدرن و استفاده از تکنولوژی های جدید امکان پذیر نیست

یارانه های آب و برق باید مشروط شود

مهدی فتحی مقدم دکترای زراعت نیز موضوع را از زاویه دیگری می بیند. او معتقد است که مشکل بهره وری پایین در بخش کشاورزی به مجموعه عوامل متعددی باز می گردد که مهمترین آن قیمت گذاری ها و یارانه هایی است که متاسفانه به دلیل اجبار در جهت دهی تولید میزان تولید را غیر بهره ور کرده است .

ما بحران آب و انرژی داریم اما همچنان قیمت های این نهاده های تولید به اندازه ای پایین است که انگیزه ای برای بهره وری و افزایش راندمان تولید ایجاد نمی کند.

وی با اشاره به این که در بیشتر کشورها یارانه ها و حمایت ها و مشوق ها حساب شده است، گفت: یارانه های تخصیص به آب و برق باید منوط به افزایش راندمان شود وگرنه گذر از کشاورزی سنتی به مدرن و استفاده از تکنولوژی های جدید امکان پذیر نیست.

وضعیت بهره وری در باغات کشور؛ رکوردها خوب است و میانگین بد

مجتبی شادلو نایب رئیس اتحادیه باغداران ایران نیز در گفتگو با خبرنگار عصر اقتصاد در خصوص وضعیت بهره وری در بخش باغات کشور گفت: از نظر رکوردها ما در جایگاه خوبی قرار داریم با این وجود در مورد میانگین و معدل متاسفانه بهره وری خوبی نداریم.

شادلو افزود: به عنوان مثال در مورد میوه سیب، معدل تولید سیب در واحد هکتار ۱۶ الی ۱۷ تن در کشور است اما این رکورد تولید در برخی مناطق مثل دماوند تا بیش از ۲۲۰ تن هم رسیده است!

وی خاطرنشان کرد: این در شرایطی است که ما زمانی می توانیم بحث اعتبار و پایداری تولید را داشته باشیم که معدل تولید با رکوردهای تولید تقریبا نزدیک به هم باشند. به عنوان مثال دانش آموزی ممکن است در کارنامه خود چندین نمره ۲۰ داشته باشد اما معدل او ۱۵ باشد و برعکس دانش آموزی ممکن است حتی یک نمره ۲۰ نداشته باشد اما معدلش ۱۹ شده باشد. در این میان دانش آموز دوم کار را بهتر انجام داده است و با برنامه پیش رفته است.

این مقام صنفی خاطر نشان کرد: وقتی باغدارانی هستند که تا ۱۵ برابر دیگران میانگین تولید داشته اند و عمدتا به واسطه مدیریت کود و سم، مدیریت آب و غیره بوده است لذا باید این دانش به دیگران نیز منتقل شود تا معدل تولید کشور بهبود یابد.

به همین واسطه در سال ۱۳۸۲ خبرگان کشاورزی کشور تشکیل شد و نتایج خوبی هم در این حوزه رقم خورد به خصوص اینکه وزیر کشاورزی وقت (محمدرضا اسکندری) بحث مدرسه در مزرعه را راه اندازی کرد و هزینه تامین امکانات را تقبل کرد. اما الان وضعیت به اینگونه است در حالی که آب و خاک امانت دست ما است و باید از آن محافظت کنیم.

شادلو در پاسخ به این سوال که میانگین جهانی تولید محصولی مانند سیب چقدر است گفت: در برخی شهرستان ها که کار علمی کرده اند معدل تولید ۴۰ تا ۵۰ تن است که با شاخص های جهانی برابر و گاهی بالاتر از شاخص ها هم هست اما در کل کشور میانگین بهره وری و تولید متناسب نیست.

سقوط عملکرد تولید زعفران طی دهه های اخیر

علی حسینی گاراز عضو هیئت رئیسه شورای ملی زعفران و نایب رئیس انجمن تولید کنندگان و صادرکنندگان زعفران خراسان جنوبی نیز در گفتگو با خبرنگار ما در خصوص وضعیت بهره وری در محصول ارزشمند زعفران گفت: در این بخش بهره وری بسیار پایین است و به هیچ وجه قابل قبول نیست. به طوری که به جای اینکه در بحث زعفران رشد عملکرد در واحد هکتار را داشته باشیم متاسفانه طی ۴ دهه اخیر باید گفت که سقوط داریم و هر سال کمتر از سال قبل می‌شود.

حسینی گاراز خاطرنشان کرد: در دهه۶۰ در هر هکتار ۶ تا ۷ کیلوگرم متوسط تولید زعفران بوده و الان به یک و نیم تا ۳ کیلوگرم تنزل پیدا کرده است!

کاهشی شدن بهره وری با نبود آموزش

وی با بیان اینکه افت بهره‌وری در بخش زعفران به عدم آموزش به کشاورزان برمی‌گردد، گفت: الان شاهد هستیم که کشاورزان تجربیات خود را با یکدیگر به اشتراک می‌گذارند که این اقدام اصلاً فنی نیست و وزارت جهاد کشاورزی بحث آموزش را علیرغم ادعاهای خود فراموش کرده است.

حسینی گاراز در پاسخ به این سوال که بهره وری در کشورهایی مانند افغانستان و یونان چقدر است، گفت: همانطور که میدانید افغانستان پیاز زعفران و دانش و تکنیک را از ایران برد و در حال تولید با بهره وری بالا است. ضمن اینکه در کشوری مانند یونان تقریباً بیش از دو برابر میانگین تولید ما را دارند و هند هم چنین شرایطی را دارد.

وی در پایان گفت: نکته تاسف برانگیز اینکه ما در ایران تنها سرگرم این هستیم که بزرگترین تولید کننده هستیم و بیشترین سطح زیر کشت را داریم و مواردی این چنینی در بحث بهره‌وری‌ها را به کل فراموش کرده ایم.

گفتنی است کارشناسان معتقدند در هیچ جامعه کشاورزی نمی‌توان بهره‌وری را افزایش داد مگر اینکه حاکمیت بودجه‌ای ارزان قیمت به بخش کشاورزی بدهد و زیرساخت های کلان ملی برای افزایش بهره وری را تامین کند چرا که هیچ دولتی نمی تواند تنها با حرف و سخن و بدون بودجه و مشارکت مردم افزایش بهره‌وری موفق باشد.