«سقف اعتبار چک»؛ گامی به‌سوی شفافیت یا قفل تازه بر معاملات؟
بانک مرکزی در تازه‌ترین اقدام اصلاحی خود، شیوه‌نامه «تعیین سقف اعتبار مجاز صدور چک» را ــ مصوب سی‌وهشتمین نشست هیأت عالی در ۱۱ شهریور ۱۴۰۴ ــ به شبکه بانکی کشور ابلاغ کرد.
این دستورالعمل، رابطه مستقیم میان توان مالی مشتری و امکان صدور چک برقرار می‌کند؛ به این معنا که تاریخچه پنج‌ساله رفتار اعتباری و عملکرد در حوزه چک، عامل اصلی تعیین سقف خواهد بود.
در این چارچوب، مشتریان بر اساس شاخص ریسک به پنج طبقه از «خیلی بالا (E)» تا «خیلی پایین (A)» تقسیم می‌شوند. بانک‌ها موظفند پیش از صدور دسته‌چک از طریق سامانه «صیاد»، گزارش اعتبارسنجی متقاضی را دریافت کرده و سقف او را در سامانه ثبت کنند. این سقف تنها یک برآورد مجاز صدور است، نه تضمین وصول وجه؛ اما عملاً یک ترمز اعتباری بر صدور بی‌محابای چک می‌کشد.
از قانون جدید چک در ۱۳۹۷ و اجباری‌شدن ثبت چک در سامانه صیاد، گام‌های متعددی برای مهار چک‌های برگشتی برداشته شده است
از قانون جدید چک در ۱۳۹۷ و اجباری‌شدن ثبت چک در سامانه صیاد، گام‌های متعددی برای مهار چک‌های برگشتی برداشته شده است. نبود ارزیابی دقیق توان مالی پیش‌تر به انبوهی از چک‌های بی‌محل و پرونده‌های قضایی انجامیده بود. تعیین سقف بر پایه رتبه اعتباری، الگویی است که در بسیاری از نظام‌های بانکی دنیا نرخ نکول را کاهش داده و اعتماد تجاری را تقویت کرده است. با این حال، چالش اینجاست که در اقتصادی گرفتار کسادی بازار و محدودیت نقدینگی، قفل‌گذاری بر صدور چک می‌تواند جریان مبادلات کوچک و متوسط را نیز کند کند. بنابراین، موفقیت این سیاست نه‌فقط به اجرای کامل بلکه به همزمانی با بهبود دسترسی بنگاه‌ها به منابع مالی جایگزین بستگی دارد.
بر اساس شیوه‌نامه «تعیین سقف اعتبار مجاز صدور چک» مصوب هیأت عالی بانک مرکزی در ۱۱ شهریور ۱۴۰۴، سقف اعتبار هر مشتری برای صدور چک بر مبنای امتیاز اعتباری و سابقه پنج‌ساله فعالیت او در حوزه چک تعیین می‌شود.
محاسبه امتیاز و رتبه‌بندی مشتریان بر اساس عملکرد آن‌ها در پرداخت و تسویه چک‌ها انجام شده و آنان در پنج طبقه ریسک شامل «خیلی بالا (E)»، «بالا (D)»، «متوسط ©»، «پایین (B)» و «خیلی پایین (A)» قرار می‌گیرند.
بانک‌ها ملزم هستند صدور دسته‌چک را صرفاً از طریق سامانه «صیاد» انجام داده و پیش از صدور، گزارش اعتبارسنجی مشتری را از شرکت اعتبارسنجی ایران دریافت کنند
بانک‌ها ملزم هستند صدور دسته‌چک را صرفاً از طریق سامانه «صیاد» انجام داده و پیش از صدور، گزارش اعتبارسنجی مشتری را از شرکت اعتبارسنجی ایران دریافت کنند. سقف اعتبار تعیین‌شده در سامانه صیاد ثبت می‌شود و مبلغ هر چک صادرشده نمی‌تواند بیش از مابه‌التفاوت سقف اعتبار مشتری و مجموع چک‌های تسویه‌نشده او باشد.
بانک‌ها همچنین موظف‌اند هنگام افتتاح حساب جاری یا صدور دسته‌چک جدید، رضایت‌نامه رسمی مشتری را برای در اختیار گذاشتن اطلاعات امتیاز اعتباری به ذینفعان اخذ کنند. این الزام برای حساب‌های جاری موجود نیز برقرار است.
علاوه بر این، بانک‌ها باید این شیوه‌نامه را بی‌درنگ به تمامی واحدهای خود ابلاغ کرده و بر حسن اجرای آن نظارت مستمر داشته باشند.
