عصر اقتصاد اتلاف انرژی صنایع را بررسی می کند؛ هدر رفت گاز نتیجه فراموشی حاد بخش صنعت

فرزین سوادکوهی

بررسی وضعیت هدر رفت انرژی با تکیه بر آمارهای بالنسبه جدید نشان می دهد کشور ما در بخش صنعت و کشاورزی  وساختمان در وضعیتی بحرانی قرار دارد. پیش از این گفته شده بود هدر رفت انرژی ایران، معادل ۵۰۰ میلیون بشکه نفت خام است. عددی عجیب و ترسناک که می تواند مخاطره آمیز بودن خلا تامین انرژی در سال های دیگر را به عینه به ما نشان بدهد.

این در حالیست که ۵۰۰میلیون بشکه نفت خام هدر رفت انرژی در ایران مربوط به سال ۹۸ است و همه مطلعند که طی سال های اخیر این عدد رشد بیشتری به خود گرفته.به عبارت دیگر این میزان انرژی تلف شده نه تنها ما را نترسانده بلکه اشتیاق ما به مصرف بیشتر را نیز افزایش داده است.

در این میان گاز به عنوان اصلی ترین پیشران تامین انرژی برای صنایع و کشاورزی ایران یکی ازشاخص ترین   ارقام مصرف مشترکین را به خود اختصاص می دهد و به همین خاطر هم هست که  برغم دارا بودن مقام دومین دارنده گاز دنیا ما هیچ سهم قابل تاملی از صادرات گاز را از آن خود نکرده ایم و  بر اساس آخرین اطلاعات موجود نقش ما در صادرات گاز با دیگر کشورها تنها کمی بیش از یک درصد است چون مجبوریم هرچه تولید می کنیم را در داخل مصرف کنیم.

به همین دلیل خیلی ساده می توان عملا اذعان داشت که وقتی میزان مصرف انرژی کشور را با تولید ناخالص داخلی و جمعیت مقایسه می‌کنیم، این عدم تناسب نمایان‌تر می‌شود.متاسفانه این تفکر که منابع ارزان و فراوان انرژی در اختیار مشترکان گاز هست، پس می توان به صنایع توسعه داد و در بخش‌های دیگر مانند کشاورزی و ساختمان نیز توجهی به بهره‌وری انرژی نکرد ،گره کار ما را فرو بسته تر کرده است.

اکنون این نکته ای پرسش برانگیز است که کدام نهاد مسئول سامان دادن به این آشفتگیست و چرا همگان تصور می کنند وزارت نفت و در راس آن شرکت ملی گاز باید معضل بزرگ هدر رفت انرژی  و سامان دهی معطوف به مصرف بهینه مشترکین گاز را به عهده بگیرد؟ اصلا سازمان بهینه سازی مصرف سوخت که آن را ذیل وزارت نفت قرار داده اند در سال های گذشته چه اقدام موثری را باعث شده است ؟چرا ارگان هایی مانند وزارت صمت، سازمان ملی استاندارد، وزارت راه و شهرسازی ، وزارت نیرو و… در این زمینه هیچ تعهدی ندارند؟ مگر در همه جای دنیا تولید کننده باید مصرف کننده را کنترل کند؟

متاسفانه این مسئله بسیار پارادوکسیکال است که سازمانی که گاز تولید می کند باید همه جا جار بزند که  کمتر مصرف کنید! یک نهاد تولید کننده به عنوان یک بنگاه اقتصادی تلاش می کند محصول بیشتری تولید کند تا درآمد زایی بالاتری داشته باشد اما در کشور ما تولید کننده باید تبلیغ کند که محصولش را مصرف نکنند!

از قضا وزارتخانه ها و سازمان هایی مانند  صمت، سازمان ملی استاندارد، وزارت راه و شهرسازی و وزارت نیرو نقشی بسیار مهم و حیاتی در این زمینه  دارند. مثلا وزارت صمت در خصوص افزایش بهره وری در صنعت و نوسازی تجهیزات و دستگاه‌ها، تولید و واردات وسایل برقی و گازی کم مصرف، تولید خودروهای استاندارد و مواردی از این دست مسئول است اما هیچکس این مطالبه را جدی نمی گیرد و همه همچنان وزارت نفت را مقصر می دانند و در بر همان پاشنه می چرخد که پیش از این می چرخید.

صنعت فولاد هدر دهنده ۴۳ درصد انرژی تحویلی

در صنعت که اوضاع هدر رفت انرژی اصلا خوب نیست.مطالعات به عمل آمده نشان می دهد ۴۳ درصد از انرژی تامین شده برای صنعت فولاد کشور شامل برق و گاز طبیعی بدون هیچ استفاده‌ای در فرآیند تولید هدر می‌رود.این در حالیست که هدایت اتلاف انرژی در مشترکین صنعت فولاد به یک بویلر و تولید بخار می‌تواند انرژی لازم برای تولید برق را تامین کرده و بدین ترتیب سهم اتلاف حرارتی از ۴۳ درصد به ۱۰ درصد کاهش پیدا کند ولی این اتفاق نمی افتد و در نهایت این گاز است که در این میان به عنوان یک حامل مهم انرژی باید ادامه دهنده این راهی باشد که پیش رویش گذاشته شده.راهی که بیراهه ختم می شود.

در صنعت فولاد بیشترین میزان هدررفت انرژی در فرآیند احیا (Reduction Plant) شکل می گیرد و ۶۵ درصد اتلاف انرژی را به خود اختصاص می‌دهد.در صنایع دیگری مانند معدن و خودرو نیز اتلاف انرژی پایانی ندارد.

ناگفته پیداست که هدررفت انرژی در بخش صنعتی و راهکار‌های رفع آن به نتیجه مثبتی ختم نمی شود چرا که به دلیل اتلاف و استفاده نادرست، انرژی با نرخ نگران کننده‌ ای به دست مشترک می رسد واو هم بطرز شگفت آوری آن را هدر می دهد. شدت مصرف در این بخش دو برابر استاندارد جهانی است. برای مقابله با این موضوع، ایجاد سطوح استاندارد مصرف انرژی برای هر صنعت بر اساس معیار‌های جهانی ضروری است.

حوزه تولید برق نیروگاهی که می تواند جایگزین بسیار مناسبی برای جبران کمبود گاز باشد  با معضلی بنام بازدهی پائین روبروست.نیروگاه های کشور کماکان با تکنولوژی های قدیمی کار می کنند و راندمان های پائینی دارند.

کارشناسان و فعالان صنعت تولید برق اعلام کرده اند  در کشور پنج هزار و ۶۰۰ مگاوات ظرفیت عملی با راندمان ۳۰ درصد و کمتر ثبت شده. همچنین با یک هزار و ۷۰۰ مگاوات راندمان ۳۱ درصدی، سه هزار و ۲۰۰ مگاوات راندمان ۳۲ درصدی و پنج هزار و ۴۰۰ مگاوات راندمان ۳۳ درصدی روبرو هستیم.

بی شک  انرژی‌های تجدیدپذیر فرصت خوبی برای جبران بخشی از ناترازی‌های گاز کشور و تامین برق به نمایش می گذارد.

 براساس این آمار اگر نیروگاه‌های زیر ۳۰ درصد را حذف و آن را با نیروگاه‌های ۳۰ درصد جایگزین کنیم، ۸۰۰ میلیون مترمکعب گاز در سال صرفه‌جویی می‌شود.

 تصور کنید این عدد را به ۳۵ درصد برسانیم. فعالیت نیروگاه‌های زیر ۳۵ درصد را متوقف کرده و نیروگاه‌های ۳۵ درصدی را جایگزین کنیم. با این کار در حدود سه میلیارد مترمکعب صرفه‌جویی در گاز محقق خواهد شد که می‌تواند در اختیار بخش صنعت و باقی بخش‌های تولید برق قرار گیرد.

اتلاف ۷۹ درصدی انرژی در صنعت ساختمان

در صنعت ساختمان هم کشور ما با دور ریز زیاد انرژی روبروست.بر پایه اطلاعاتی که پیش از این در رسانه ها منتشر شده، هم اینک عدم رعایت الزامات اجرایی ساختمان ها به لحاظ مصرف انرژی، وجود مصالح غیراستاندارد و غیرمنطبق با شرایط اقلیمی مناطق مختلف کشور منجر به اتلاف ۷۹ درصدی انرژی در ساختمان ها شده است.

وقتی عدم رعایت استانداردهای اجرایی سبب شده است تا ۲۱ درصد اتلاف انرژی از طریق پنجره ها، ۲۱ درصد از طریق کف ساختمان ها و ۳۶ درصد از دیوارها را شاهد باشیم نمی توانیم موضوع این حیف و میل شدن انرژی که بخش عمده اش ذیل مصرف گاز قرار دارد را به حال خود رها کنیم.متاسفانه تدوین مقررات و ضوابط فنی برای صرفه جویی در مصرف انرژی ساختمان ها امری ضروری است که البته این ضرورت چندان در دستور کار متولیان امر قرار نمی گیرد.

اتلاف انرژی در صنعت ساختمان عمدتا مصرف گاز را افزایش میدهد و صرفه جویی که موضوعی بسیار مهم است مورد تغافل قرار گرفته است. چرا که پیش از این نیز اعلام شده بود میزان صرفه جویی ناشی از اصلاح الگوهای مصرف در زمینه صنعت ساختمان سالانه رقمی بالغ بر حدود ۷ میلیارد دلار برآورد شده است. این در حالی است که شرکت بهینه سازی مصرف سوخت  بارها اعلام کرده بود که در ۹۴ درصد ساختمان های جدید احداث شده در تهران اتلاف انرژی وجود دارد.

در چنین شرایطی تامین کردن گاز برای صنعتی که به رغم رکودهای مقطعی خود همواره در حال رشدی قارچ گونه است بسیار بسیار پرزحمت و هزینه بر است. زحمت و هزینه ای که منافع اقتصادی کشور را بیش از پیش دچار چالش می کند.

شرکت گاز خوراک روزانه حدود ۳۰ میلیون مشترک در بخش‌های مختلف خانگی، تجاری، صنعتی و نیروگاهی را تامین می‌کند و پایداری این تدارک، نیازمند مدیریت بهینه مصرف گاز در تمامی بخش‌ها است و نمی توان آن را فقط متوجه بخش خانگی دانست.

گفته شده هر روز ۹۹۰ میلیون مترمکعب گاز ترش در کشور برداشت می‌شود و  از این مقدار گاز حدود ۸۴۸ میلیون مترمکعب در ۲۱ پالایشگاه گازی کشور شیرین‌سازی و در بخش‌های مختلف کشور مصرف می‌شود.حال این مصرف اگر همچنان بی محابا افزایش یابد مجموعه کشور به گرفتاری های بزرگ دچار خواهد شد که بی شک تابعات اجتماعی زیادی را در پی خواهد داشت.

لازم است متولیان بخش صنعت به این موضوع مهم توجهی ویژه داشته باشند تا ناترازی تولید و مصرف گاز کشور را دچار بحران های خسارت بارتر نکند.