غذای انحصاری با طعم فشار و جریمه
مهرین نظری
اسنپ‌فود نه‌تنها با وجود شرایط اقتصادی در جلب رضایت کاربران چندان موفق نبوده، بلکه حالا با رأی رسمی شورای رقابت به‌عنوان مصداق رویه‌های ضدرقابتی معرفی شده است.
به گزارش عصراقتصاد؛ در این میدان نابرابر، استارتاپ‌هایی مثل زودکس و تپسی‌فود عملاً بی خاصیت شده‌اند و حتی کارآفرینان باسابقه‌ای مثل بنیان‌گذار چیلیوری، زخم‌خورده‌ی یک بازار آلوده به قراردادهای انحصاری‌اند.
در ظاهر، دنیای پلتفرم‌های دیجیتال ایران با نام‌هایی مثل اسنپ و دیجی‌کالا، نماد نوآوری و رشد است. اما اگر پرده را کنار بزنید، ماجرا چیز دیگری است. انحصار، قراردادهای محدودکننده، جنگ‌های پنهان داده‌ای و سوءاستفاده از قدرت بازار. یکی از مصادیق اتهامی این وضعیت به اسنپ‌فود است، پلتفرمی که حالا نه‌تنها از سوی رقبا، بلکه از سوی نهادهای حاکمیتی نیز مورد اتهام جدی قرار گرفته است.
از زودفود تا تپسی‌فود، قصه‌ای که با خیانت شروع شد
داستان را باید از زودفود شروع کرد. برندی که به‌حق نخستین استارتاپ سفارش غذای آنلاین در ایران بود و توسط کیارش عباس‌زاده در سال ۱۳۸۸ راه‌اندازی شد. زودفود با الگوبرداری از استارتاپ‌های انگلیسی، در بازار ایران خوش درخشید، اما پایان آن نه با شکست تجاری، بلکه گفته می شود با جعل امضا و فروش اجباری به یک گروه اینترنتی رقم خورد.
طبق روایت عباس‌زاده، یکی از شرکای او بدون اطلاع و با تمرین تقلید امضا، سند واگذاری را امضا کرد. این پرونده به شکایت حقوقی، صدور حکم زندان، و در نهایت خروج اجباری بنیان‌گذار اصلی از صحنه منجر شد. اما هیچ‌کدام از این واقعیات در تاریخ‌نگاری رسمی اکوسیستم استارتاپی جایی ندارند. چرا که اکنون بازار در دست یک برند است.
پلتفرمی برای حذف رقبا، نه رضایت کاربر
با شکل‌گیری اسنپ‌فود، به‌نظر می‌رسید بازار غذای آنلاین در ایران به بلوغ رسیده است. اما چیزی که رخ داد، نوعی بازی نابرابر بود که نه بر اساس کیفیت محصول، بلکه بر اساس نفوذ سرمایه و فشار قراردادی جلو رفت. سال‌ها بعد، صدای اعتراض رقبا یکی‌یکی بلند شد. چیلیوری نابود شد، ریحون فروپاشید، زودکس در استان‌ها عقب نشست و تپسی‌فود حتی فرصت نفس‌کشیدن هم پیدا نکرد.
شاید رأی صریح شورای رقابت در اردیبهشت ۱۴۰۴ علیه اسنپ‌فود مهر تأییدی بر این واقعیات باشد. شورا اعلام کرد که بندهای قراردادی این شرکت، مصادیق روشنی از سوءاستفاده از موقعیت مسلط در بازار هستند.
شروطی مثل منع همکاری رستوران‌ها با رقبا، اعمال جریمه‌های سنگین در صورت فسخ، تخصیص تخفیف‌های مشروط تنها در صورت انحصار که همگی باعث بسته‌شدن فضا برای رقبا شده‌اند.
این رأی، نه یک رأی معمولی، بلکه سندی رسمی است که می‌گوید اسنپ‌فود یک مانع جدی بر سر راه رقابت عادلانه در بازار بیرون بر ایران بوده است.
مقاومت رقبا، وقتی سکوت دیگر کافی نیست
در نشست خبری آذر ۱۴۰۳، بابک هوشمند مدیرعامل زودکس اعلام کرد که پلتفرم او بیش از ۲۰۰ تأمین‌کننده خود را در شیراز به دلیل فشارهای اسنپ‌فود از دست داده است. این عدد به‌تنهایی نشان می‌دهد که فشار ساختاری اسنپ‌فود، نه فقط در تهران بلکه در شهرهای دیگر نیز بازی را به هم زده است.
همزمان، تپسی هم در آبان‌ماه شکایت رسمی علیه اسنپ‌فود تنظیم کرد. نگین انصاری، معاون حقوقی تپسی، در رسانه‌ها اعلام کرد که این قراردادها بازتاب رویکرد کلی گروه اسنپ است. استفاده از سرمایه برای حذف رقبا، نه برای توسعه بازار.
سهیل مقدم، عضو هیئت‌مدیره تپسی نیز در گفت‌وگویی با صراحت گفت: «اگر خودم را جای کاربر اسنپ‌فود بگذارم، طبیعی است که دلم بخواهد یک رقیب جدی وجود داشته باشد، حتی اگر عقب‌تر باشد.» او از ضعف تجربه کاربری، برخورد سخت‌گیرانه با بازخورد و نمایش محتوای غیرکاربرمحور به‌عنوان اشکالات اساسی اسنپ‌فود نام برد.
مقدم پیش‌بینی کرد که رقابت تازه در کوتاه‌مدت اثر زیادی نخواهد داشت، چرا که «جدا کردن کاربر از پلتفرمی که به آن خو گرفته سخت است.» با این حال او این وضعیت را نوعی «سختی سالم» توصیف کرد، فرصتی برای رقبا تا با کیفیت واقعی برنده شوند.
داده‌دزدی زیرپوستی، وقتی رقابت به جاسوسی می‌رسد
یکی از بخش‌های تاریک‌تر جایی است که تپسی اعلام کرد اسنپ با بیش از هزار سیم‌کارت جعلی، سفرهای ساختگی در تپسی ثبت کرده تا اطلاعات ۱۴ هزار راننده را استخراج کند. به‌گفته تپسی، این راننده‌ها در ادامه مستقیماً توسط اسنپ جذب شدند. شورای رقابت در این پرونده نیز رأی به تخلف داد.
هرچند اسنپ این اقدام را «تحقیق بازار» نامید و اعلام کرد رأی نهایی نیست، اما اصل ماجرا همچنان پابرجاست، در غیاب نظارت قوی، غول‌های پلتفرمی ایا مجاز هستند که مرز اخلاق و رقابت را زیر پا بگذارند؟
میلاد منشی‌پور، بنیان‌گذار تپسی، در توییتی اعلام کرد که «بندهای قراردادی اسنپ‌فود یکی از دلایل اصلی شکست چیلیوری و ریحون بوده‌اند.» او به‌صراحت نوشت که این مدل حتی در امارات یا آلمان نیز غیرقانونی است، اما در ایران، به‌دلیل «جهل قانون‌گذار» ممکن شده است.
آیا قدرت در برابر قانون می‌ایستد؟
بازار آنلاین غذا در ایران، مثل ویترین پرزرق‌وبرق رستورانی شیک است که پشت‌پرده‌اش آشپزخانه‌ای آشفته دارد. پلتفرمی مثل اسنپ‌فود با ظاهری حرفه‌ای، درواقع با پشتوانه قراردادهای ناعادلانه، رفتارهای ضدرقابتی و حتی سوءاستفاده از داده‌ها، مانع شکل‌گیری فضای رقابتی سالم شده است.
شورای رقابت حالا یک بار با صدای بلند گفته است: «بس است.» اما اجرای این رأی، نیازمند پیگیری واقعی در سطوح قضایی، رسانه‌ای و قانون‌گذاری است. اگر این رأی در هیئت تجدیدنظر یا دیوان عدالت اداری بی‌اثر شود، پیام آن برای اکوسیستم روشن خواهد بود، قدرت همچنان بالاتر از قانون ایستاده است!
