مقایسه خلع ید با تصرف عدوانی

عباس اسدی

خلع ید به لحاظ حقوقی دعوایی است که مالک یک مال غیر منقول (خانه، زمین، مغازه) به طرفیت متصرف غیرقانونی مال خود اقامه می‌کند و از مرجع قضایی می‌خواهد که به تصرف غیرمجاز متصرف رسیدگی کرده و ملک وی را از تصرف شخص متصرف خارج کند و تحویل مالک اصلی بدهد.

 در این حالت باید در دست داشتن سند مالکیت معتبر به مرجع قضایی محل وقوع ملک مراجعه و با طرح دعوی خلع ید داشتن مالکیت بلا منازع است . دعوای خلع ید با دعوای تصرف و تخلیه ید متفاوت است زیرا منشاء دعوای خلع ید غصبی است و هیچ قراردادی بین مالک و متصرف وجود ندارد اما در دعوی تخلیه یک قرارداد وجود دارد اما با این توضیح که مدت اجاره پایان پذیرفته است و مستاجر حاضر به تخلیه ملک نیست که در این حالت باید دعوی تخلیه مطرح کرد که در ان مالک عین ملک شرط نیست و همین که شما مالک منافع هم باشید کفایت می کند.

دعوی تصرف عدوانی نیز نیز که به دو صورت حقوقی و کیفری قابل طرح است نیازی به اثبات مالکیت وجود ندارد و همین که سابقه تصرف خواهان و الحاق تصرف خوانده و عدوانی بودن این تصرف ثابت شود کافی است.

در دعوای تصرف عدوانی رعایت تشریفات اداری لازم نمی باشد در صورتیکه در خلع ید رعایت تشریفات دادرسی لازم نمی باشد. اما هردو دعوا قابلیت تجدید نظر در مراجع قضایی بالاتر را دارند .

در خلع ید حتما بایستی ابتدا حکم قطعی صادر گردد و سپس اجرا شود اما در تصرف عدوانی به لحاظ حساسیت و اهمیت موضوع در جامعه نیاز ی به قطعی شدن حکم دادگاه و صدور اجرائیه نمی باشد و حکم رفع تصرف بلافاصله اجرا می شود و حتی درخواست تجدید نظر از سوی خوانده نیز مانع اجرای حکم رفع تصرف به نفع خواهان نمی شود یکی دیگر از تفاوت های اینست که در دعوای تصرف عدوانی لازم نیست شاکی مالک باشد بلکه مستاجر ، مباشر، خادم کارگر و هرکس دیگری به نمایندگی یا به امانت مال غیر متصرف باشد می تواند به قائم مقامی مالک اصلی طرح دعوی کند اما در دعوای خلع ید فقط اشخاص ذینفع یا وکیل یا نماینده ی قانونی مالک می تواند طرح دعوی کند.

در بحث هزینه دادرسی نیز دعوی تصرف عدوانی و مزاحمت و ممانعت از حق دعوی غیر مالی می باشد اما دعوی خلع ید در بحث اموال غیر منقول دعوی مالی تلقی گردیده و از نظر پرداخت هزینه دادرسی بر مبنای ارزش معاملاتی املاک در هر منطقه عمل می شود و اختلاف یا عدم اختلاف در مالکیت تاثیری در ان ندارد.

دعوی تصرف عدوانی طبق قانون خارج از نوبت رسیدگی می شود اما در دعوی خلع ید همانند سایر دعاوی حقوقی وقت رسیدگی تعیین می شود. دعوای تصرف عدوانی و خلع ید بطور همزمان یا جداگانه قابل طرح در مراجع قضایی می باشد.

 اعتبار حکم قاضی در مورد دعوی تصرف عدوانی تا زمانی است که دادگاه در مورد دعوی خلع ید حکم نداده است. حکمی که در خصوص رفع تصرف عدوانی صادر شده است اعتبار مختومه یا قضاوت شده را ندارد بنابراین خواهان یا خوانده می تواند دادخواست خلع ید رادردادگاه مطرح کند ولی حکمی که دادگاه در خصوص خلع ید صادر می کند اعتبار امر مختومه را داشته و پرونده را تعیین تکلیف نهایی می کند و خواهان یا خوانده نمی تواند در خصوص موضوعی که رسیدگی شده و در ان در مورد خلع ید حکم صادر شده دعوی تصرف عدوانی مطرح کند با توجه به موارد بالا بنظر می رسد در مورد بروز مشکل طرح دعوی تصرف عدوانی از همه جهات بهتر باشد.