میلیاردها دلار گاز در دوراهی سرمایه‌گذاری و هدر رفت
آیدا برخورداری
صنعت گاز ایران، به عنوان ستون فقرات تأمین انرژی کشور، امروز در نقطه‌ای حساس از مسیر توسعه قرار گرفته است. نقطه‌ای که یک سوی آن جهش تولید و صادرات قرار دارد و سوی دیگر، هدررفت گسترده انرژی و فاصله با بهره‌وری مطلوب.
به گفته مدیران ارشد شرکت ملی گاز، برای رسیدن به اهداف کلان برنامه هفتم توسعه، کشور به ۴۲ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در تمام بخش‌های زنجیره گاز نیاز دارد؛ همزمان، سالانه معادل ۸۰ میلیارد دلار انرژی در بخش‌های مختلف هدر می‌رود.
به گزارش عصراقتصاد، یونس آرا، مدیر سرمایه‌گذاری شرکت ملی گاز، در همایش سرمایه‌گذاری صنعت گاز اعلام کرد که حدود ۷۳ درصد انرژی فسیلی ایران از گاز تأمین می‌شود و این سوخت پاک نقشی بی‌بدیل در صنایع مادر کشور دارد. او گفت در سال گذشته به‌طور میانگین روزانه ۷۶۵ میلیون متر مکعب گاز به مصرف‌کنندگان تحویل شده، در حالی که میزان دریافت گاز ترش از شرکت ملی نفت روزانه بین ۸۵۰ تا ۹۰۰ میلیون متر مکعب بوده است.
طبق برنامه هفتم توسعه، تولید روزانه باید به ۱ میلیارد و ۳۴۰ میلیون متر مکعب برسد. این یعنی جهشی حدود ۳۰ درصدی نسبت به متوسط تولید سال‌های اخیر. به گفته او، برای تحقق این هدف، سرمایه‌گذاری در بخش پالایش به ۱۹ میلیارد دلار ، در بخش انتقال ۱۱ میلیارد دلار و در بخش‌های توزیع، صادرات و ذخیره‌سازی به بیش از ۱۲ میلیارد دلار نیاز داریم.
سودآوری و اولویت سرمایه‌گذاری
مدیر سرمایه‌گذاری شرکت ملی گاز، صنعت گاز را به‌دلیل ارزش افزوده بالا، یکی از سه گزینه اصلی سرمایه‌گذاری در کشور دانست. او تأکید کرد که صنایعی مانند پتروشیمی، فولاد و سیمان وابستگی شدید به گاز دارند و سرمایه‌گذاری در این بخش می‌تواند سودآوری قابل‌توجهی به همراه داشته باشد.
در همین همایش، حمیدرضا علومی یزدی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، بر ضرورت ایجاد پل ارتباطی میان صنعت و دانشگاه تأکید کرد و افزود: «متأسفانه هر یک در لاک خود فرو رفته‌اند و این انزوا مانع استفاده کامل از ظرفیت‌ها شده است.»
ایده‌های نو در تامین مالی
با توجه به محدودیت منابع مالی دولت، بخشی از نگاه‌ها به سمت تأمین مالی جمعی رفته است؛ مدلی که سرمایه‌های خرد مردم را به جای ورود به بازارهایی چون طلا و ارز، به سمت پروژه‌های توسعه گاز هدایت کند. این رویکرد از سوی محمد مهدی حاجیان ، مدیر اجرایی همایش، نیز مورد حمایت قرار گرفت و او اعلام کرد که فضای تامین مالی پروژه‌های بالادستی در سال‌های اخیر تغییر کرده است.
در کنار مقالات داخلی، بیش از ۸۵ مقاله از کشورهای آمریکا، هند، چین و روسیه برای همایش پذیرفته شده که نشان‌دهنده توجه بین‌المللی به موضوع سرمایه‌گذاری در گاز ایران است.
هدررفت بزرگ؛ معادل هشت فاز عسلویه
اما آن‌سوی تصویر، آمارهایی است که علی‌اصغر رجبی ، مدیر انرژی و کربن شرکت ملی گاز ایران، ارائه داد؛ آمارهایی که رنگ و بوی هشدار دارد. به گفته او، روزانه معادل ۹ میلیون بشکه نفت خام به اشکال مختلف انرژی در کشور تولید می‌شود، اما حدود ۲ میلیون بشکه معادل نفت خام از این انرژی هدر می‌رود . این هدررفت اگر با قیمت متوسط نفت محاسبه شود، معادل ۸۰ میلیارد دلار در سال است.
صنعت گاز ایران بر سر دوراهی رشد و هدررفت، نیازمند ۴۲ میلیارد دلار سرمایه و اصلاح سیاست‌های مصرف برای تحقق اهداف برنامه هفتم توسعه است
بخش عمده این هدررفت در قالب ۲۰۰ میلیون متر مکعب گاز طبیعی است که برابر با تولید هشت فاز بزرگ میدان گازی پارس جنوبی (عسلویه) برآورد می‌شود. طبق تکلیف برنامه هفتم، باید تا پایان این دوره توسعه، بخش قابل‌توجهی از این حجم به چرخه مصرف بازگردانده شود.
رجبی به نمونه‌ای خاص از هدررفت اشاره کرد: مرغداری‌های کشور. او گفت در ایران ۲۱ هزار مشترک مرغداری با ۵۸ هزار سالن فعال وجود دارد که حدود یک‌سوم آن‌ها در استان‌های شمالی و انتهای خطوط انتقال گاز قرار دارند. مرغداری‌ها سالانه ۲.۴ میلیارد متر مکعب گاز مصرف می‌کنند. دمای مطلوب مرغ حدود ۴۲ درجه است، اما به دلیل افزایش سطح آمونیاک، درهای سالن‌ها باز می‌شود تا هوا عوض شود؛ این کار گرمای سالن را از بین می‌برد و دوباره نیاز به مصرف گاز برای گرمایش ایجاد می‌کند.
راه‌حل، نصب سنسورهای اکسیژن و سیستم‌های هوشمند تهویه (دامپرها) است که می‌تواند مصرف گاز و حتی مصرف دان مرغ را کاهش دهد.
شکاف قیمتی حیرت‌انگیز در بازار گاز
بخشی از چالش‌ها به سیاست قیمت‌گذاری گاز بازمی‌گردد. بر اساس اظهارات رجبی، قیمت گاز در بورس انرژی ۱۷۵۰۰ تومان به ازای هر متر مکعب است، در حالی که قیمت تحویلی به بخش خانگی تنها ۲۰۰ تومان است. صنایع حدود ۸ تا ۹ هزار تومان و پتروشیمی‌ها فقط ۵۰۰ تومان به ازای هر متر مکعب پرداخت می‌کنند. این شکاف عمیق قیمت، انگیزه صرفه‌جویی را کاهش داده و باعث شده منابع ارزشمند گاز بهینه مصرف نشود.
رجبی به پدیده‌ای به نام گاز مجازی اشاره کرد؛ مشابه آب مجازی که در گذشته با صادرات محصولات پرآب‌بری مانند هندوانه از کشور خارج می‌شد. او گفت امروز در گلخانه‌ها برای صرفه‌جویی در آب، گاز بیشتری مصرف می‌شود و در نتیجه، بخشی از صادرات محصولات گلخانه‌ای مانند فلفل، در حقیقت صادرات غیرمستقیم گاز است.
صنعت گاز ایران در شرایطی ایستاده که هم ظرفیت‌های عظیم برای رشد، صادرات و سودآوری در اختیار دارد و هم با معضل هدررفت گسترده، شکاف قیمت‌گذاری و کمبود سرمایه‌گذاری روبه‌رو است. تحقق اهداف برنامه هفتم نه‌تنها به جذب سرمایه‌گذاری ۴۲ میلیارد دلاری نیاز دارد، بلکه مستلزم اصلاح سیاست‌های مصرف، مهار اتلاف و ایجاد سازوکارهای نوین در تأمین مالی است. آینده این صنعت، در گرو توازن میان توسعه تولید و مدیریت مصرف خواهد بود. مسیری که اگر با اراده و هماهنگی پیش رود، می‌تواند ایران را به یکی از قدرت‌های بلامنازع گاز جهان بدل کند.
