نان به نرخ روز!

نیلوفر جمالی

تا همین چند ماه پیش نان ۸ هزار تومانی  پیش‌بینی ناپذیرترین احتمال ممکن بود؛ اما جنگ دو کشور تامین‌کننده موادغذایی دنیا این احتمال را هم در کنار شگفتی‌های بازار ایران برایمان به ارمغان آورد.

نانی که قوت غالب اکثریت جامعه است و قطعا افزایش بهایش نیز تبعات بسیاری دارد و به گفته نمایندگان مجلس آزادسازی قیمت آن به این شکل مردم را درگیر بازی بقا می کند.

ولی عوامل و بحران های بیرونی ملاحظات دیگری را به دولت دیکته می کنند و اگر چه دولت تلاش دارد به هر نحوی از افزایش قیمت نان و رسیدن قیمت آن به نرخ روز جلوگیری کند، ولی این تلاش هزینه های سنگینی را نیز به دنبال خواهد داشت.

درگیری‌های روسیه و اوکراین باعث کمبود و افزایش قیمت مواد غذایی در دنیا شد. افزایش قیمت جهان گندم از فوریه سال ۲۰۲۲ آغاز شد و رشدی را به همراه داشت؛ اما اکنون با نوسان هایی تقریبا در همان سطح باقی مانده است و بانک جهانی پیش بینی کرده است که به احتمال زیاد قیمت گندم ۴۰ درصد افزایش را تجربه خواهد کرد و در سال جاری به بالاترین حد اسمی خود می رسد.

این امر بر اقتصادهای در حال توسعه که متکی به واردات گندم به ویژه از روسیه و اوکراین هستند؛ فشار خواهد آورد.

در این زمینه؛ جان بافس، اقتصاددان ارشد گروه چشم انداز بانک جهانی معتقد است که بازارهای کالا، تحت فشار فوق‌العاده‌ای قرار دارند، به طوری که قیمت‌ برخی از کالاها از نظر اسمی به بالاترین حد خود رسیده است.

همچنین براساس گزارشی از روزنامه فرانسوی فیگارو، قیمت محصولات پرمصرف در دوره یکساله منتهی به ماه آوریل سال ۲۰۲۲ معادل ۲.۹ درصد افزایش پیدا کرده و تنها طی ماه آوریل (فروردین) قیمت‌های ماکارونی ۱۵ درصد، انواع گوشت‌منجمد۱۱درصد و آرد ۱۰درصد در اروپا گران شده است؛ البته این گزارش تاکید دارد که تورم فوق صرفا به دلیل جنگ روسیه و اوکراین نیست بلکه مجموعه ای از حوادث را شامل می شود.

یکی از عمده دلایل افزایش جهانی قیمت گندم و غلات خشکسالی‌های تابستان ۲۰۲۱(۱۴۰۰) رخداده در کاناداست؛ چراکه این کشور تولیدکننده عمده گندم سخت و دانه‌های خردل است. خشکسالی‌ها برداشت این محصولات را کاهش دادند در حالیکه تقاضا برای آنها همچنان زیاد است.

موج گرمای شدیدی که در تابستان ۲۰۲۱(۱۴۰۰) ایالات متحده آمریکا، کانادا و حتی روسیه را درنوردید بر برداشت گندم نرم که منشاء تولید آرد است تأثیر مستقیم داشت.

در کنار این اتفاق همه‌گیری کرونا را نیز باید مورد توجه قرار داد؛ چراکه این همه گیری منجر به افزایش قیمت حمل‌ونقل و صنعت بسته‌بندی شد.

این روزنامه نوشته شده است؛ این تورم در کالاهای خوراکی مربوط به شرایط یاد شده است و تأثیرات تورمی جنگ اوکراین ظرف چند ماه آینده بروز خواهند کرد؛ چراکه روسیه و اوکراین با یکدیگر یک سوم صادرات گندم نرم به جهان را برعهده دارند.

فیگارو افزایش قیمت ۳درصدی در اواخر ماه مه (اوایل خرداد) و ۵ درصدی در ابتدای تابستان را برای این مواد پیش‌بینی کرده است.

تحلیل فوق به این معنی است که هنوز ابرتورم جهانی مواد غذایی آغاز نشده و باید منتظر آن در نیمه تابستان امسال باشیم.

اما به رغم تمام عوامل جهانی باز هم بازار ایران سازناکوک خودش را می زند با صدایی چنان گوش خراش که گویی هیچ اتفاقی نمی تواند قیمت ها را در این بازار رام کند.

حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی و رشد قیمت ها

داستان افزایش قیمت نان در ایران تنها به معادلات جهانی باز نمی گردد بلکه آغاز آن از بودجه سال ۱۴۰۱ رقم خورد. در این بودجه ارز ۴۲۰۰ تومانی برای کالاهای اساسی حذف شد؛ در واقع مجلس حذف این ارز را به اختیار دولت وقت گذاشته که اساسا طرح حذف آن را بدون هیچ برنامه پوششی اعلام کرده بود.

و حالا با تکیه بر افزایش جهانی قیمت گندم قیمت نان را چندین برابر کرده اند؛ این در حالی است که در نخستین جلسه هیئت دولت سیزدهم در سال ۱۴۰۱ که صبح روز چهارشنبه سوم فروردین ماه برگزار شد؛ هیئت وزیران به پیشنهاد سازمان برنامه و بودجه کشور، قیمت خرید تضمینی گندم برای سال ۱۴۰۱ را مبلغ ۱۱۵ هزار ریال تعیین کرد که از این میزان، مبلغ ۱۰۵ هزار ریال به عنوان اصل قیمت تعیین و ۱۰ هزار ریال به عنوان هدیه تحویل در نظر گرفته شد.

همچنین براساس گزارش خبرگزاری مهر به نقل از دیمیتری ریلکو؛ روسیه همچنان به صدور غلات به برخی از بزرگترین مشتریان خود از جمله ایران ادامه داده است.

لازم به ذکر است که بر اساس آمار ارائه شده از سوی گمرک ایران ۲۶۰ هزار تن گندم در ۱.۵ ماه اخیر وارد کشور شده است و اینها نشان دهنده نبود مشکل تامین گندم از سوی این تامین کننده اصلی ایران است.

در همین مدت کوتاه پخش خبر افزایش قیمت نان واکنش های شدیدی از سوی جامعه صورت گرفت که منجر به اعلام نان یارانه‌ای و طرح سهمیه بندی این کالای اساسی شد.

ابراهیم صیامی؛ مدیرکل آینده پژوهی مدل سازی و مدیریت اطلاعات اقتصادی وزارت اقتصاد از برنامه دولت برای فروش نان با کدملی و به صورت سهمیه ای خبرداده و گفت:« برای هر کدملی  یارانه نان ثبت می شود و میزان مصرف هم براساس استانداردهای مصرفی خانوارها است و افرادی که بیشتر از الگوی مصرفی تعیین شده نان استفاده کنند باید بهای آن را پرداخت کنند. البته این الگوی مصرف هنوز مشخص نشده است!!!!»

البته این خبرها هم دیروز تکذیب شد و طرح فوق به شکلی دیگر از سوی دولت در رسانه ها منعکس شد که در بخش پایان مطلب به آن اشاره می کنیم؛ اما نکته ای که در سهمیه بندی نان باید در نظر گرفته شود؛ این است که دولت در شرایط کنونی و هزینه کرد خود امکان پوشش یارانه ای را ندارد و بیان چنین رویکردی تنها برای آرام شدن افکار عمومی در مدت زمان کوتاه است و یا شاید این روند به دلیل این است که دولت ادبیات شفافی درباره توزیع یارانه ندارد.

احتمال رشد بالاتر قیمت ها نسبت به بازارهای جهانی

در حالی که اخبار منتشر شده در مورد میزان افزایشهای آتی قیمت نان داخل ایران ( به رغم تکذیب دولت) ارقامی را اعلام می کند که بیش از رشد های جهانی است و با توجه به آنکه شبکه توزیع شفافی نیز برای آرد در کشور نداریم به طوریکه شرایط نظارت بر قیمت ها را بیش از پیش سخت می کند، ترس مردم بی از افزایش لجام گسیخته احتمالی بی مورد نیست؛ چراکه اگر شاخص اقتصادی «تاثیرپذیری بر کالا» را یک درصد در نظر بگیریم به دلیل کمبودهای زیرساختی شبکه توزیع و عدم امکان نظارت این عدد به ۱۰۰ درصد افزایش پیدا میکند.

در واقع می توان گفت در این شرایط شاخص بازار تعیین کننده قیمت نیست بلکه عوامل درونزایی در کشور وجود دارد که سال‌هاست هیچ دولتی نتوانسته با آن مقابله کند و در مواقعی نیز سیل دولت را برده ؛ چراکه امکان مدیریت بازار از دستش خارج شده است.

در چنین شرایطی با توجه به اینکه افزایش قیمت تاکنون براساس عوامل درونزا بوده است و نقش جنگ اوکراین و روسیه هنوز در این قیمت‌ها در کمرنگ ترین حالت ممکن خود است؛ این ترس وجود دارد در صورتی که روند تصمیم های سیاسی و اقتصادی کشور تغییر نکند همزمان با ابرتورم جهانی؛ ایران نیز با آن همراه خواهد شد و جامعه شوک قیمتی بزرگ دیگری را تجربه کند.

اما نکته دیگری که نباید از قلم بیفتد؛ بحث خودکفایی ایران در تولید گندم است که سالهاست به آن می‌پردازیم و در دولت هشتم  دقیقا ۲۶ آبان ماه سال ۸۳ بود که جشن شکرگزاری گندم با شعار «خودکفایی گندم؛ انتظار دیروز؛ افتخار امروز و اقتدار فردا» برگزار شد.

اما این جشن فقط همان یک سال برگزار شد؛ چراکه بعدش متوجه شدیم که منار را دزدیه ایم و به دنبال چاه برایش می گردیم؛ چون در مقابل این همه گندم تولید شده هیچ سیلویی برای ذخیره سازی یا برنامه ریزی برای صادرات آن وجود نداشت.

البته این موضوع را هم فراموش نکنیم که واژه خودکفایی نزدیک به پنج دهه است که از ادبیات جهانی حذف شده و هیچ فکر اقتصادی به دنبال خودکفایی نیست؛ چراکه تجربیات گذشته برخی کشورها نشان داده است که پیرو واژه خودکفایی تنها منابع کشورها بر باد رفته است و اکنون کشورها به دنبال ارتباطات و تهیه مواد اولیه استراتژیک و غیراستراتژیک هستند.

اما باز هم با توجه به رویکرد دولت ها به خودکفایی  اکنون سوال اینجاست که در چنین شرایطی آیا می توان افزایش قیمت نان را ناشی از شعاری بودن این رویکرد دانست؟!

در این رویکرد بارها درباره ذخایر استراتژیک گندم صحبت شده است و چنین روندی در قیمت ها ذهن ها را به سمت از بین رفتن این ذخایر استراتژیک هدایت می کند.

نباید فراموش کنیم که ایران برعکس کشورهای اروپایی و امریکایی روابط دوستانه ای با روسیه که یکی از تامین کنندگان اصلی گندم است؛ دارد و همچنین قزاقستان قطب دیگری برای تامین این کالای اساسی است که مراوداتی نیز با این کشور از طریق دریای خزر داریم.

اما بحث بر سر این است که آیا در چنین شرایطی می توان کمبود گندم را از طریق این منطقه تامین کرد یا با توجه به زمزمه هایی که به گوش می رسد؛ اجازه استفاده از ارزهای آزاد شده برای واردات اینگونه کالاها داده نخواهد شد؟!

پرداخت یارانه با کارتخوان

البته در نهایت با توجه به واکنش های گسترده به نظر می رسد دولت رویکردی دیگر را به کار گرفته است. معاونین وزارتخانه های «جهاد کشاورزی» و «امور اقتصادی و دارایی»، روز گذشته در مصاحبه هایی که توسط خبرگزاری ها منتشر شد تاکید کردند نه سهمیه آردنانوایی ها قطع شده و نه یارانه نان تغییری کرده است. افزایش قیمت ها نیز فقط محدود به نانهای صنعتی خواهد بود.

همچنین تاکید شد دولت اجازه افزایش قیمت ها را نخواهد داد وطرح دولت بد فهمیده شده است؛ طرح دولت برای هوشمند سازی توزیع یارانه آرد به این صورت خواهد بود که براساس قیمت فروش نان به میزان رقمی که توسط خریداران با کارتخواهای نانوایی ها به حساب ایشان واریز شده میزان یارانه آرد تحویلی ( که به ازای آن نان فروخته اند) محاسبه و به نانوایان پرداخت خواهد شد و هیچ محدودیتی برای خرید نان یارانه ای توسط مردم وضع نشده است.

دکتر مجیدحسنی مقدم مدیرکل بازرگانی داخلی وزارت جهاد کشاورزی نیز در گفتگوی رادیوی با برنامه نمودار رادیو ایران گفت: دولت اجازه نخواهد داد به هیچ قیمتی افزایش قیمتهای جهانی گندم به سفره مردم منتقل شود و تمامی هزینه های جبرانی را نیز متقبل خواهد شد.

با توجه به فراز و فرودهای این روزها باید منتظر بود و دید آیا دولت موفق اجرای این وعده خود خواهد شد؟ و آیا می تواند در شرایط بسیار سختی که از لحاظ بودجه با آن دست به گریبان است بدون دامن زدن به تورم و یا چاپ پول از رسیدن نان به نرخ روز جلوگیری کند؟!