نگرانی برای یارانه ای که در تورم ذوب شد!

یارانه آبان با تاخیر واریز شد و مردم را به این فکر انداخت که از لیست یارانه بگیران حذف شده اند. ۱۴ سال است که دولت ماهانه به مردم یارانه نقدی می‌دهد و هر سال خبرهای جدید از حذف دهک ها منتشر می شود که اجرایی نمی شود و فقط نگرانی برخی از مردم را که دل به اندک یارانه خوش کرده اند افزون می کند. این در حالیست که اقتصاددانان همواره با این شیوه پرداخت نقدی مخالف‌اند.

به گزارش عصراقتصاد، قانون هدفمندکردن یارانه‌ها در زمستان ۱۳۸۷ به صورت لایحه از سوی دولت نهم ارائه شد و پس از مدت‌ها کش و قوس، با اعمال تغییراتی به تصویب مجلس رسید.

این لایحه قسمتی از طرح تحول اقتصادی است که دولت احمدی‌نژاد آن را مطرح کرد. در آذر ۱۳۸۸، با بالاگرفتن اختلاف بین مجلس و دولت درباره نحوه در اختیار گرفتن درآمد ناشی از آزادسازی قیمت‌ها، این ماده به شورای نگهبان ارسال شد و با بررسی آن توسط این شورا، منابع مالی به وجود آمده در پی حذف یارانه‌های اجناس، می‌بایست در اختیار دولت قرار می‌گرفت.

در تاریخ ۲۷ آذر ۱۳۸۹، محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهوری دولت نهم با حضور در تلویزیون، آغاز اجرای قانون هدفمند کردن یارانه‌ها را رسماً اعلام کرد. اما با توجه به عدم شناسایی جامعه هدف یارانه بگیر، یارانه به تمام دهک‌های درآمدی بدون در نظر گرفتن سطح درآمد پرداخت شد و با وجود جهش نرخ تورم به میزان ۳۴.۷ درصد در دور دوم دولت مهرورزی، که در ۱۷ سال گذشته خود سابقه نداشت یک تجربه ناموفق را از نظر پرداخت یارانه به جا گذاشت.

گفته می‌شد پس از ۴ سال قدرت خرید یارانه پرداختی کفاف حتی خرید یک کیلو نخود را هم نمی داد. طبق گفته مسئولان ارشد دولت مهرورزی اگر می‌خواستیم قدرت خرید یارانه بگیران حفظ شود باید میزان پرداخت یارانه به ۵ برابر رقم اولیه افزایش می‌یافت. اما به دلیل محدودیت بودجه‌ای و کاهش درآمدهای ارزی و ریالی کشور، عملاً نمایندگان مجلس با هر مقدار افزایش یارانه نقدی به شدت مخالفت کردند و همین موضوع چالشی شد برای دولتهای پس از آن.

سنگ بنای رویه‌ای به عنوان پرداخت یارانه نقدی در فرهنگ اقتصادی کشور شکل گرفت، حتی با تغییر دولت‌ها، با وجود شرایط کشور به علت بدتر شدن معیشت قشر عظیمی از کم درآمدها، هرگز نتوانستند تغییر رویه دهند و نسبت به حذف یارانه نقدی که تقریباً قدرت خرید خود را با توجه به نرخ بالای تورم و کاهش ارزش پول ملی از دست داده بود، اقدامی انجام شود؛ ولی هزینه پرداخت آن همیشه به عنوان یکی از اعتبارات عمده جاری در تبصره‌های بودجه سالانه خودنمایی می‌کرد.

پرداخت یارانه عذاب الیم است

در دولت روحانی به گفته دو وزیر نفت و اقتصاد پرداخت یارانه ۴۵ هزار تومانی عذاب آور بود. بیژن زنگنه، وزیر اسبق نفت، از پرداخت یارانه نقدی همچون وزیر اقتصاد به عنوان یک مصیبت بزرگ یاد کرد و با اشاره به اینکه تقریباً ۸۰ تا ۹۰ درصد درآمد ناشی از فروش شرکت گاز و ۸۰ درصد درآمد شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی از محل فروش فرآورده‌ها به هدفمندی یارانه‌ها اختصاص می‌یابد، اظهار کرد: جمع کردن پول هدفمندی و رساندن به موقع آنها واقعاً «عذاب الیمی» است و همان طور که آقای طیب نیا وزیر اقتصاد نیز گفته‌اند، واقعاً عذاب آور است.

زنگنه ادامه داد: آنچه در طول سال‌های گذشته درباره هدفمندی یارانه‌ها اجرا شد، خلاف قانون بود و پرداخت یارانه‌ها اصلاً طبق قانون اجرا نشد، ضمن اینکه اگر هدفمندی یارانه‌ها براساس قانون اجرا می‌شد، دیگر مشکلی نداشتیم؛ منتها آنچه که اجرا شد، اصلاً با نص قانون متفاوت بود.

همچنین علی طیب نیا وزیر اقتصاد دولت روحانی، نیز در گفت وگویی دیگر اعلام کرده بود شب پرداخت یارانه‌ها مصیبت عظمی دولت است.

فرشاد مومنی، اقتصاددان که مخالف پرداخت یارانه نقدی است و آن را فسادزا می داند، می گوید: به نظر من یکی از اشتباهات بزرگ دولت حسن روحانی این بود که ابعاد فاجعه‌ و خسارت‌های اجتماعی، انسانی و زیست محیطی عظیمی که در اثر پرداخت یارانه ۴۵ هزار تومانی به کشور وارد شد را درست تشریح نکرد.

آغاز واریز یارانه ۴۰۰ هزار تومانی

اما یارانه ۴۵ هزار تومانی در دولت سیزدهم به یکباره جهش پیدا کرد و به ۳۰۰ هزار تومان رسید. اردیبهشت ۱۴۰۱، همزمان با پایان سخنان سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری دولت سیزدهم درباره توزیع عادلانه یارانه‌ها، واریز مبلغ کمک معیشتی به حساب مردم آغاز شد. مبلغ این یارانه برای اقشار کم‌درآمد ۴۰۰ هزار تومان و اقشار متوسط ۳۰۰ هزار تومان است.

اعطای یارانه به مصرف کننده اشتباه است

از همان سالهای ابتدایی اجرای این طرح، نقدهای زیادی از سوی کارشناسان نسبت به آن مطرح شد. برخی کارشناسان، اختصاص نیافتن بخش مهمی از منابع هدفمندی یارانه‌ها به بخش تولید را عامل بی‌اثرسازی یارانه‌ها دانسته‌اند.

احمد جعفری صمیمی، اقتصاددان و استاد دانشگاه اعطای یارانه به مصرف کننده را نادرست و پرداخت نقدی آن را بدترین شکل ممکن دانست و گفت: زمانی که به افراد یارانه پرداخت شده و در قبال آن چیزی مطالبه نمی‌شود، در اقتصاد باعث ایجاد تورم می‌شود.

حسین عباسی، اقتصاددان می‌گوید از منظر اقتصاد سیاسی دولت باید چنین یارانه‌ای را پرداخت می‌کرد. اما حالا باید مشخص کند که بودجه عظیم این یارانه قرار است از کجا تامین شود. در ماجرای پرداخت یارانه ۴۵ هزار تومانی هم، مشخص نبودن محل تامین اعتبار یارانه همان مشکلی بود که پیش آمد و پرداخت یارانه را با چالش مواجه کرد. اکنون هم حتما پرداخت یارانه نقدی می‌تواند به بهبود معیشت مردم کمک کند. اما مشروط به اینکه بدانیم منبع تامین اعتبار یارانه نقدی از کجاست!

تغییر در دهک بندی یارانه نقدی

ماه گذشته با مصوبه جدید هیئت وزیران دهک‌بندی یارانه نقدی تغییر کرد و قرار شده است یارانه برخی از خانوار حذف شود. بر اساس تصمیم جدید هیئت وزیران، شش شاخص به عنوان معیار تعیین شده‌اند. در صورتی که هر خانوار یکی از این شاخص‌ها را دارا باشد، احتمال قطع یارانه نقدی آن وجود دارد.

محمدجعفر قائم‌پناه،‌ معاون اجرایی رئیس جمهوری با بیان اینکه باید برای فائق آمدن بر مشکلات، کشور ما ثروتمند شود و تولید ثروت شود، تاکید کرد: تا کِی می‌خواهیم مردم را با یارانه و کمک‌های کمیته امداد و بهزیستی اداره کنیم؟ مردم باید با عزت توانمند شوند و آنقدر توانایی داشته باشند که تولید کنند و نیازی به کمک‌های دولت نداشته باشند.

پزشکیان، رئیس‌جمهوری نیز در انتقاد از وضعیت فعلی نظام یارنه ای کشور گفته است: نان و گوشت گران شده اما چه کسی بیشتر استفاده کرده؟ برای برق، گوشت و بنزین یارانه می‌دهیم یک عده اصلا استفاده نمی‌کنند و یک عده ۱۰۰ برابر استفاده می‌کنند، فقیر فقیرتر می‌شود و پول‌دار پول‌دارتر می‌شود. باید از این روند بیرون بیاییم. انشاالله کاری خواهیم کرد که این اتفاق رخ ندهد.

یارانه پرداخته شده در کوره‌ تورم ذوب می‌شود

محمود جامساز، اقتصاددان در این باره گفته است: باید اساسی فکر کرد، پرداخت یارانه مشکلی از مردم حل نمی‌کند. مشکل در کاهش مستمر ارزش پول ملی است.

آب از سر چشمه گل آلود است. پول ما در گزارش های مؤسسات معتبر اعتبار سنجی بین المللی پائین‌ترین ارزش را بخود اختصاص داده است. سیاستگذاران بفکر نجات پول ملی باشند. با اتخاذ سیاست‌های تورمی از جمله پرداخت یارانه بدون سیاست‌های پشتیبانی حفظ قدرت خرید، سبد معیشتی اقشار آسیب پذیر پر نخواهد شد.

محمود جامساز، اقتصاددان، افزود: طبق تعاریف کلاسیکی که برای دولت داریم، دولت باید از مرز‌های کشور دفاع کند و کالا‌های عمومی را تولید و توزیع کند. با توجه به اینکه توزیع ثروت در هر اقتصادی آنچنان عادلانه نیست، عده‌ای همواره به دلیل عدم استفاده از فرصت‌های پیش رو یا قادر نبودن به کار، دولت‌ها به آنها کمک می‌کنند.

وی ادامه داد: از زمانیکه قرار شد در ایران یارانه پرداخت شود، توزیع یارانه به تمام مردم یک بی عدالتی بود. عده‌ای واقعاً نیازمند دریافت یارانه هستند، عده‌ای هم خیلی ثروتمند‌ند. شناسایی افراد نیازمند هم مقداری مشکل است. در زمان احمدی نژاد به همه یارانه دادند و این باعث شد قیمت‌ها بالا برود. اقتصاد ما یک اقتصاد تورمی است و هر سال تورم ثابت شده‌ای داریم. با توجه به ناترازی‌های بودجه، هر ساله پول چاپ می‌شود. یارانه پرداخته شده در کوره‌ تورم ذوب می‌شود و اثر خود را از دست می‌دهد.

وی درباره جلوگیری از پرداخت یارانه به تمامی جامعه بیان کرد: پرداخت یارانه به تمام جامعه درست نیست. باید بخشی از جامعه که نیازمند واقعی یارانه است از ان استفاده کند. اثربخشی یارانه اینگونه نیست که افراد یارانه بگیر مشکلشان حل می‌شود. تا زمانیکه یارانه وجود دارد، کسانیکه یارانه می‌گیرند بدترین وضعیت را دارند.

باید ریشه‌یابی کرد که چرا دستمزد‌ها در جامعه توانایی پاسخگویی به نیاز‌های اقتصادی را ندارد. دولت باید مصارف بودجه‌ای را به حداقل برساند. دولت باید هزینه‌های خود را هم به موازات حذف یارانه کم کند تا بتوان کسری بودجه را کاهش داد.