پارادوکس ثروت!

سهیلا روزبان

ایران پنجمین کشور ثروتمند جهانی از نظر منابع طبیعی است. بر اساس گزارش استاتیستا روسیه با ذخایری به ارزش ۷۵ تریلیون دلار در صدر این فهرست قرار دارد. طبق این گزارش ایران بعد از عربستان سعودی با ۳۴ و و کانادا با ۳۳ تریلیون دلار منابع طبیعی در جایگاه پنجم این فهرست قرار دارد.

به گزارش عصراقتصاد، جالب است که بدانید ارزش منابع طبیعی ایران که مهم ترین آنها نفت و گاز است چیزی حدود ۲۷ تریلیون دلار تخمین زده شده و اینگونه ایران در جایگاهی بالاتر از از چین و برزیل قرار گرفته است.

اما تحریم با دومین مالک ذخایر گاز و چهارمین مالک ذخایر نفت جهان و پنجمین کشور ثروتمند جهانی از نظر منابع طبیعی چنان کرده که تبعات فقر سرمایه به زیرساخت‌های اقتصاد کشور برسد و بازار داخلی و صنایع با ناترازی انرژی دست و پنجه نرم کنند.

قطعی های برق حالا پا را از صنایع فراتر گذاشته و پایش به بخش خانگی ایران هم باز شده است. کسری گاز هم کشور را به حالت نیمه تعطیل برده است. بسیاری از شهرها و استان های کشور در روز گذشته به صورت کامل تعطیل شده بودند. از مدارس و دانشگاه ها گرفته تا ادارات و واحدهای تولیدی در نبود گاز کارشان به تعطیلی کشیده شده بود.

اورعی کارشناس انرژی می گوید: کشوری برخوردار از وفور موهبت نفت و گاز که می‌توانست، همانند سایر کشورهای مشابه، از ظرفیت ثروت خود برای پیمودن مسیر توسعه استفاده کند، به جایی رسیده که پیش‌بینی می‌شود به دلیل رشد تقاضا و کاهش عرضه در کمتر از ۱۵ سال، استقلال انرژی خود را از دست بدهد و به واردکننده انرژی تبدیل شود.

ارزش منابع طبیعی ایران که مهمترین آنها نفت و گاز است چیزی حدود ۲۷ تریلیون دلار تخمین زده شده و اینگونه ایران در جایگاهی بالاتر از از چین و برزیل قرار گرفته است

مرتضی بهروزی فر دیگر کارشناس انرژی هم در اینباره به عصر اقتصاد می گوید که« به واسطه سیاست گذاری های اشتباه و حکمرانی غلط انرژی در ۱۰ سال گذشته سرمایه‌گذاری ایران برای تامین و تولید انرژی ناکافی بوده است.» .

کسری انرژی بلای جان اقتصاد ایران شد

نگاهی به فهرست کشورهای دارای مهمترین ذخایر منابع طبیعی نشان می دهد که بیشتر آنها توانسته اند با تکیه به درآمدهای حاصل از این منابع سرمایه گذاری های موفقی را داشته و در مسیر توسعه قرار گیرند. در میان این کشورها هم هستند کشورهایی همچون ایران و ونزوئلا که بهره چندانی از این منابع خدادادی نبرده اند.

براساس برآورد شرکت نفتی بریتیش‌پترولیوم ایران ۹.۳ درصد از کل ذخایر نفتی جهان و ۱۹.۴ درصد کل ذخایر نفتی خاورمیانه را در اختیار دارد. همچنین ایران با داشتن ۳۲ هزار میلیارد مترمکعب، دومین کشور دارنده ذخایر گاز دنیا پس از روسیه است. این میزان ذخایر در حدود ۱۸ درصد کل ذخایر گاز جهان محسوب می‌شود.

روسیه با در اختیار داشتن ۳۷ هزار میلیارد مترمکعب اولین و قطر با در اختیار داشتن ۱۳ درصد ذخایر گازی جهان سومین کشور بزرگ مالک گاز جهان است. با تمام این احوال سهم کشور از صادرات نفت جهان در سال‌های اخیر تنها صادرات حدود یک میلیون و ۲۰۰ تا یک میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه نفت در روز بوده و در مقاطعی که فشارهای تحریم تشدید شده‌، به زیر ۵۰۰ هزار بشکه نفت رسیده است.

در بازار جهانی گاز هم ایران با جایگاه منطقی خود فاصله دارد؛ تا حدی که تأمین نیاز بازار داخلی نیز با چالش همراه شده است و در سال‌های گذشته کسری تولید و تقاضا مدام در حال افزایش بوده است‌.

به طوری که هم‌اکنون بازار داخلی روزانه با کمبود ۳۰۰ میلیون مترمکعب گاز مواجه است و کمبود گاز منجر به کمبود سوخت نیروگاه‌های برق و در نتیجه ناترازی برق شده است‌.

براساس گزارش شرکت مدیریت تولید، انتقال و توزیع نیروی برق (توانیر) کسری برق در تابستان امسال به روزانه به حدود ۱۸ تا ۲۰ هزار مگاوات رسیده بود.

البته نفت و گاز تنها دارایی و ذخایر طبیعی ایران نبوده و ایران ذخایر بسیاری خوبی در بخش هایی همچون زغال سنگ و معادن معدنی شرایط خوبی دارد. اما اعداد مربوط به کسری ها و ناترازی ها و وضعیت تولید و صادرات ایران به خوبی نشان می‌دهد که اقتصاد ایران در صنایع زیرساختی خود دچار استهلاک شده و آن‌طور که باید، قادر به حفظ تولید متناسب با تقاضا نیست.

نرخ سرمایه گذاری در صنعت نفت و گاز در ۱۴ سال گذشته منفی بود

دلایل متعددی برای مشکلات امروز اقتصاد ایران و نافرجامی های اقتصادی وجود دارد که هاشم اورعی کارشناس حوزه انرژی در گفتگو با عصر اقتصاد، مهم ترین آن را عدم سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز می داند.

او با اشاره به اینکه نرخ رشد سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز از سال ۱۳۸۹ به بعد همواره منفی بوده است، به عصر اقتصاد می گوید: مسیر فعلی بازار انرژی در ایران به هیچ وجه قابلیت تداوم نداشته و انجام اصلاحات ساختاری در بازار انرژی، هر چقدر هم که دردناک باشد، گریزناپذیر است.

اورعی: نرخ رشد سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز از سال ۱۳۸۹ به بعد همواره منفی بوده است، و مسیر فعلی بازار انرژی در ایران به هیچ وجه قابلیت تداوم نداشته و انجام اصلاحات ساختاری در بازار انرژی، هر چقدر هم که دردناک باشد، گریزناپذیر است

به گفته او، کشور در دهه گذشته تقریباً درگیر تحریم‌های بین‌المللی بود و سرمایه‌گذاری داخلی هم چندان مورد توجه قرار نگرفت. اما مسئله فقط کمبود سرمایه‌گذاری نیست.

اورعی بر این باور است که تحریم‌ها به خودی خود بر وضعیت امروز ما اثرگذارند اما بدتر از تحریم‌ها، سیاست‌هایی است که به بهانه دور زدن تحریم‌ها تدوین شده است. به باور من آنقدر که دغدغه سود و منافع شخصی کاسبان تحریم به اقتصاد کشور ضربه زده، تحریم نتوانسته ضربه بزند. ما خودمان بیشترین آسیب را به خودمان رسانده‌ایم و از قضا می‌توانستیم صنعت انرژی را به گونه‌ای مدیریت کنیم که در این وضعیت گرفتار ناترازی‌های هشداردهنده نشویم.

ایران در مسیر ونزویلایی شدن!

اما نبود فضای مساعد کسب و کار، بی ثباتی در سیاست گذاری ها و قوانین از دیگر عواملی است که باعث شده که منابع خدادادی منجر به بهبود شرایط و توسعه زیر ساخت ها در ایران منجر نشود.

مرتضی بهروزی فر کارشناس انرژی در اینباره به عصر اقتصاد می گوید: نااطمینانی باعث شده که در بلندمدت سرمایه‌گذار داخلی انگیزه سرمایه‌گذاری نداشته باشد و سرمایه‌گذار خارجی هم جذب اقتصاد کشور نشود. یکی از مسائل فراموش‌شده در کشور ما، بی‌توجهی به استهلاک زیرساخت‌های مرتبط با تامین انرژی است.

در حقیقت، اعطای یارانه انرژی به‌گونه‌ای است که فقط هزینه‌های عملیاتی تامین می‌شود، و برای آینده تولید انرژی برنامه‌ریزی نشده است. این عدم توجه تا جایی است که امروزه حتی با صرف نظر از تمامی مسائل و محدودیت‌ها، زیرساخت‌های فعلی جوابگوی تامین انرژی نیست.

او می گوید: واقعاً از خیلی جهات داریم شبیه ونزوئلا می‌شویم. کشورهای ثروتمند هم اگر انرژی را درست مصرف نکنند و منابع خود را ریخت‌وپاش کنند، ثروت خود را از دست می‌دهند و زمینگیر می‌شوند. متاسفانه در فرآیندهای اقتصادی کشور ما، واقعیت‌های اقتصادی در نظر گرفته نمی‌شود.

بهروزی فر: از خیلی جهات در حال شبیه شدن به ونزوئلا هستیم. کشورهای ثروتمند هم اگر انرژی را درست مصرف نکنند و منابع خود را ریخت‌وپاش کنند، ثروت خود را از دست می‌دهند و زمینگیر می‌شوند

بهروزی فر با بیان اینکه یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های ایران، مدیریت ناکارآمد منابع طبیعی است، ادامه داد: نبود برنامه‌ریزی مناسب و استراتژی‌های بلندمدت برای بهره‌برداری از این منابع، منجر به هدر رفت ثروت‌های طبیعی کشور شده است. به عنوان مثال، فروش نفت خام به جای توسعه صنایع پائین‌دستی، منبع مهمی از درآمدها را از بین برده است.

۲ اصل مهم برای خروج از بحران

برای خروج از شرایط بحرانی امروز اقتصاد ایران عوامل متعددی اعلام می شود. به باور کارشناسان ایران نیازمند یک استراتژی جامع برای بهره‌برداری از منابع طبیعی خود است.

باید به جای وابستگی به فروش نفت خام، به توسعه صنایع تبدیلی و پائین‌دستی نفت و گاز توجه بیشتری شود. این برنامه می‌تواند به ایجاد شغل و افزایش ارزش افزوده کمک کند.

جدای از این ایران باید تلاش کند تا با رفع موانع و بهبود روابط بین‌المللی خود، زمینه‌های جذب سرمایه‌گذاری خارجی را فراهم کند. این سرمایه‌گذاری‌ها می‌تواند به بهبود زیرساخت‌ها و تکنولوژی‌ها در صنایع مختلف کمک کند.