پتروشیمی در نقطه جوش!
با وجود چالش تامین خوراک در صنعت پتروشیمی ظرفیت تولید می‌تازد و درآمد ارزی رکورد می‌زند
سکینه مهرائی
سال ۱۴۰۴ در حالی به نیمه رسیده که صنعت پتروشیمی ایران با وجود شرایط خاص منطقه‌ای و محدودیت‌های داخلی، خود را آماده رکوردشکنی تازه می‌کند. از ابتدای امسال تاکنون، این صنعت ۳۲ میلیون تن محصول تولید کرده که ۵.۵ میلیارد دلار درآمد ارزی به همراه داشته است، رقمی که با افتتاح طرح‌های جدید، به مسیر صعودی خود ادامه خواهد داد.
به گزارش عصراقتصاد، سعید باغبانی، مدیر کنترل تولید شرکت ملی صنایع پتروشیمی، عملکرد امسال را «قابل دفاع» می‌داند؛ حتی با وجود آنکه وقوع جنگ ۱۲ روزه، بخشی از جریان تأمین و صادرات را تحت تاثیر قرار داد. او می‌گوید: «با تکمیل ۶ طرح از ۱۹ طرح در حال بهره‌برداری امسال، ظرفیت کل صنعت از مرز ۱۰۰ میلیون تن عبور خواهد کرد.»
با وجود ظرفیت نصب‌شده سالانه ۹۷ میلیون تن، حدود ۲۲ درصد این توان بالقوه در سال گذشته بلااستفاده ماند که ۷۰ درصد دلیل آن، کمبود خوراک بود. باغبانی تأکید می‌کند که اگر چالش تأمین خوراک حل شود، این ظرفیت خالی می‌تواند در کوتاه‌مدت فعال گردد و ارزآوری کشور را چند میلیارد دلار دیگر افزایش دهد.
راه‌های پر کردن شکاف خوراک
مهم‌ترین نسخه برای رفع بحران خوراک، مشارکت پتروشیمی‌ها در توسعه میدان‌های بالادستی و جمع‌آوری گازهای مشعل است. قراردادهای اخیر با پتروشیمی باختر و پتروفرهنگ برای سرمایه‌گذاری در میدان‌های گازی، قرار است ظرف چند روز آینده تنفیذ شود. در بخش جمع‌آوری گازهای مشعل هم پروژه‌هایی مانند طرح فاز نخست شرکت پالایش گاز بیدبلند خلیج‌فارس با جمع‌آوری روزانه ۹۴ میلیون فوت مکعب به ثمر نشسته است.
پویش کاهش ۱۰ درصدی مصرف انرژی که سال گذشته آغاز شد، با حمایت مالی از تجهیزات بهینه‌ساز، موجب افزایش تولید در مجتمع‌هایی نظیر زاگرس و پردیس شده است. از نظر باغبانی، سرمایه‌گذاری در این پویش نه‌تنها مصرف را کاهش می‌دهد، بلکه امکان دریافت درصد بالاتری از خوراک در فصل‌های محدودیت گازی را فراهم می‌کند.
در عین حال، بالاترین نرخ سوخت در کشور به خوراک پتروشیمی‌ها اختصاص دارد. باغبانی می‌گوید: «شرکت‌هایی که در بخش‌های کم‌بازده اقدام اصلاحی انجام دهند، می‌توانند گاز ارزان‌تر دریافت کنند.» این امتیاز، به‌ویژه برای زمستان که ناترازی انرژی تشدید می‌شود، برگ برنده‌ای برای مجتمع‌های پیشرو خواهد بود.
صنعت پتروشیمی ایران با جهش ظرفیت و طرح‌های تازه، برای رکوردشکنی تولید و درآمد آماده می‌شود، اما چالش تأمین خوراک همچنان سایه سنگین بر آن انداخته است
در کنار تلاش برای تثبیت تولید کنونی، برنامه‌های توسعه‌ای صنعت پتروشیمی در سال جاری به ابعاد تازه‌ای رسیده است. طبق اعلام وزارت نفت، از ابتدای خرداد تا پایان امسال، هر ماه یک طرح بزرگ نفتی یا پتروشیمیایی افتتاح خواهد شد. این روند در صورت تحقق، بی‌سابقه خواهد بود.
محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت، این سرعت بهره‌برداری را «نشان‌دهنده هم‌افزایی دولت و بخش خصوصی» توصیف کرده و گفته است: «سال ۱۴۰۴، فصل طلایی پتروشیمی ایران خواهد بود.» در این سال، ۱۵ طرح جدید با مجموع ظرفیت ۸ میلیون تن و ۴ طرح خوراک‌رسان به بهره‌برداری کامل می‌رسند. آن‌طور که برآورد شده، ظرفیت تولید کل صنعت تا پایان سال به حدود ۱۰۶ تا ۱۰۷ میلیون تن خواهد رسید.
سهم صادرات و بازار داخلی
حسن عباس‌زاده، مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی، نیز پیش‌بینی کرده است که در پایان سال ۱۴۰۴، حدود ۸۳ میلیون تن محصول نهایی تولید شود که ۳۵ میلیون تن آن صادر و ۱۶ میلیون تن نیز در داخل کشور مصرف خواهد شد. این نسبت، علاوه بر تثبیت ارزآوری، به تأمین پایدار صنایع پایین‌دستی و بازار داخلی کمک خواهد کرد.
نگاهی به عملکرد سال گذشته نشان می‌دهد که از مجموع ۷۵ میلیون تن تولید واقعی، حدود ۴۲ میلیون تن به‌فروش رسیده است؛ ۲۹ میلیون تن در بازار صادراتی با ارزشی معادل ۱۳ میلیارد دلار و ۱۳ میلیون تن در بازار داخلی به ارزش ۱۱ میلیارد دلار.
بر اساس برنامه هفتم توسعه، ۶۰ تا ۶۱ طرح در دست اجراست که با تکمیل آن‌ها ظرفیت صنعت به ۱۳۵ میلیون تن خواهد رسید. چشم‌انداز افق ۱۴۱۰ (برنامه هشتم توسعه)، هدف‌گذاری جسورانه‌تری دارد: ۱۸۶ میلیون تن ظرفیت تولید. چنین رشدی ایران را به یکی از بازیگران اصلی بازار جهانی پتروشیمی بدل خواهد کرد و مزیت رقابتی آن را در منطقه تقویت می‌کند.
اهمیت راهبردی صادرات پتروشیمی
با تحریم‌های نفتی و محدودیت‌های بانکی، صادرات محصولات پتروشیمی نقش حیاتی در تأمین ارز کشور ایفا کرده است. ترکیب متنوع محصولات، از پلیمرها تا کودهای شیمیایی، بازارهای هدف را گسترده کرده و انعطاف صادراتی کم‌نظیری ایجاد کرده است. کارشناسان معتقدند که با تکمیل زنجیره ارزش و تولید محصولات با فناوری بالا، میزان ارزآوری این صنعت می‌تواند جهش بیشتری داشته باشد.
کمبود خوراک، نوسانات قیمت جهانی انرژی و رقابت سنگین در بازارهای بین‌المللی، چالش‌های اصلی پیش‌روی صنعت است. در مقابل، فرصت‌هایی مانند توسعه میادین جدید، جمع‌آوری گازهای مشعل، بهینه‌سازی مصرف و احداث واحدهای پایین‌دستی، مسیر رشد را هموارتر می‌کنند.
به گفته باغبانی، سرمایه‌گذاری در طرح‌های کاهش مصرف گاز، علاوه بر بازده اقتصادی مستقیم، امنیت تولید در روزهای بحرانی زمستان را تضمین می‌کند. همچنین، پروژه‌های خوراک‌رسان جدید می‌توانند وابستگی به منابع محدود فعلی را کاهش دهند.
با نگاهی به آمار تولید، درآمد ارزی و طرح‌های در دست اجرا، سال ۱۴۰۴ را می‌توان نقطه عطف جدیدی در کارنامه صنعت پتروشیمی دانست. ترکیب جهش ظرفیت، برنامه‌ریزی دقیق برای تأمین خوراک و ورود طرح‌های متعدد به مدار تولید، نوید دوره‌ای از رشد پرشتاب و اثرگذار را می‌دهد.
در حالی که شرایط منطقه‌ای و اقتصادی جهان متلاطم است، پتروشیمی ایران خود را برای «انفجار ظرفیت» آماده می‌کند. انفجاری که اگر با مدیریت چالش خوراک، توسعه بازارها و ارتقای فناوری همراه شود، می‌تواند نه‌تنها موتور اقتصادی کشور را پرقدرت‌تر کند، بلکه جایگاه ایران را در نقشه صنعت پتروشیمی جهان، یک پله بالاتر ببرد.
