چالش‌های رانندگان پلتفرم‌های آنلاین، یک متن با چند حاشیه
شغل رانندگی و جابه‌جایی مسافر نیز از دسته‌مشاغل سنگین و خسته‌کننده‌ای است که توان و انرژی زیادی را طلب می‌کند و علاوه‌بر آن ساعات کار طولانی، سبب خستگی و فرسودگی جسمی و روحی رانندگان می‌شود.
درعین حال رانندگان تاکسی‌های اینترنتی نیز از این قاعده مستثنا نیستند؛ این قشر از رانندگان که در بستر اینترنت و به‌صورت برخط فعالیت می‌کنند و خدمات ارائه می‌دهند هم گاه از شرایط کاری‌شان راضی نیستند.
نرخ کرایه، تعرفه کسرشده، عوارض، مشکل تامین سوخت، کندی و اختلال اینترنت و… از جمله مواردی است که به نارضایتی‌ها در این بخش دامن می‌زند. رانندگان پلت‌فرم اسنپ که بیشترین سهم بازار حمل‌ونقل آنلاین کشور را در اختیار دارند، از جمله اقشاری هستند که گاه از شرایط کاری خود گله می‌کنند. با این حال تقاضا برای ورود به این شبکه حمل‌ونقلی همچنان بالاست.اما شکل‌گیری تاکسی‌های اینترنتی در کشور سابقه چندانی ندارد.
در سال ۱۳۹۳ بود که شرکت اسنپ با ارائه خدمات جابه‌جایی مسافر به‌صورت اینترنتی و ثبت سفارش سفر تحولی عظیم در حمل‌ونقل مسافر پدید آورد. از همان ابتدای راه‌اندازی، این پلت‌فرم مخالفان زیادی مثل آژانس‌های تاکسی‌تلفنی پیدا کرد تا علاوه‌بر شکستن انحصار در سفرهای شهری و بین شهری کوتاه و دسترسی آسان‌تر، نرخ کرایه را هم پایین‌تر بیاورد. اما مسیر حرکت این کمپانی با مشکلاتی هم همراه بوده؛ از مسائل مربوط به‌رعایت قوانین کشور گرفته تا حفظ امنیت مسافر و حریم شخصی و… جزو این موارد بوده‌اند؛ اما قاعدتا چنین مشکلاتی نمی‌تواند هدف اصلی تاکسی‌های اینترنتی را که همان ارائه حمل‌ونقل ارزان و سریع است، به حاشیه براند.
انعطاف بیشتر
پلت‌فرم اسنپ بیش از ۷۰ درصد سفرهای آنلاین را پوشش می‌دهد و روزانه عده زیادی از شهروندان از اپلیکیشن این شرکت بهره می‌برند. یکی از قابلیت‌های خوب تاکسی‌های اینترنتی برای راننده انعطاف‌پذیری آن است. راننده هر ساعتی از روز که بخواهد می‌تواند فعالیت کند و منوط به ساعت کاری مشخص در زمان خاص نیست.
درآمد حاصله هم به فاکتورهای متنوعی مثل میزان ساعات فعالیت، شلوغی یا خلوتی مسیر، رضایت مشتریان، تعداد پوشش سفرها و … بستگی دارد و همگی جزو مواردی هستند که می‌توانند روی درآمد راننده تاثیر بگذارند؛ اما براساس تحقیقات میدانی به‌عمل آمده می‌توان گفت درصورتی که راننده به‌طور متوسط در طول روز فعال باشد، درآمدی خواهد داشت که به‌عنوان شغل دوم قابل توجیه است و می‌توان با آن برخی هزینه‌های زندگی را پوشش داد.
البته هستند افرادی که اسنپ را به‌عنوان شغل اصلی خود انتخاب کرده‌اند و درآمد بالاتری دارند. همان‌طور که گفته شد معیار درآمد در تاکسی‌های اینترنتی به فاکتورهای متنوعی بستگی دارد؛ به‌عنوان مثال در ساعت‌های اولیه صبح یا عصر می‌توان سرویس‌های بیشتری را انتخاب کرد؛ چراکه در این ساعات تقاضای بیشتری از سوی کارمندان شرکت‌های دولتی و خصوصی وجود دارد.
داستان همیشگی تعرفه
پلت‌فرم اسنپ در راستای خدمات‌رسانی هرچه بهتر و انتقال سریع مسافران به مقصد و در نتیجه جلب رضایت آن‌ها گام‌های بلندی برداشت. اما در این بین رانندگان گاهی بعد از قبول درخواست سفر با موقعیت‌هایی مواجه می‌شوند که مجبور به لغو سفر می‌شوند. به‌گفته رانندگان اسنپ برخی از مسافرانی که سفر خود را به هر دلیلی لغو می‌کنند، راننده مجبور به‌پرداخت حق کمیسیون عوارض شهرداری و مالیات است.
تحلیل این است که اصلاح رفتارهای انحصارگرانه در بازار فعلی، از مسیر تنظیم‌گری قدرت‌مند می‌گذرد و نه تصدی‌گری مستقیم
بر این اساس رانندگان اسنپ باید درصدی از درآمدشان را به‌عنوان کمیسیون به‌شرکت واسطه بپردازند. این رقم گویا در سال جاری ۲۲ درصد تعیین شده و علاوه‌بر آن شهرداری هم ۲ درصد به‌عنوان عوارض دریافت می‌کند. این مبلغ که اغلب بدون شفافیت دقیق و با الگویی ناعادلانه محاسبه می‌شود، بخش مهمی از درآمد روزانه آنان را می‌بلعد. این رقم برای راننده‌ای که در گرمای ۴۰ درجه و سرما و آلودگی هوا چندین ساعت کار کرده، به‌معنی روانه شدن نتیجه بخش چشمگیری از زحماتش به جیب شرکت است.
از دیگر گرفتاری‌های رانندگان اسنپ، ماندن در ترافیک سنگین و اختلالات اینترنتی است که باعث می‌شود دیرتر از زمان تعیین‌شده در اپلیکیشن به مبدأ برسند.
همین‌طور اغلب اوقات کاربران آدرس درستی را اعلام نمی‌کنند و راننده اگر به‌درستی مختصات مسیر را نداند، در شهرهای بزرگ با مشکلات زیادی در یافتن محل دقیق مسافران مواجه می‌شود.ضمن اینکه برخی مسافران رفتارهای نامناسبی دارند و سرِ مواردی مثل روشن کردن کولر، انتخاب مسیر جایگزین و… با راننده درگیری لفظی پیدا می‌کنند و گاهی این مساله منجر به‌شکایت نیز می‌شود.
این امر می‌تواند منجر به‌کاهش امتیاز و هدر دادن انرژی و هزینه بالای خودرو باشد؛ اما در آخر راننده است که امتیاز پایینی دریافت می‌کند و هرقدر هم حق داشته باشد، معمولا مسافر کوتاه نخواهد آمد.
امتیازدهی به‌راننده می‌تواند یک نکته مثبت و یا منفی در نظر گرفته شود. همین بگومگوها با مسافران می‌تواند تبدیل به یک جنگ اعصاب و استرس شدید شود.
در نهایت باید به قطعات‌یدکی گران نیز اشاره کنیم که در صورت خرابی خودرو هزینه زیادی را روی دوش راننده خواهد گذاشت.
نامطلوب‌یاناممکن؟
درباره «تاکسی برخط» دو سؤال اصلی وجود دارد: اول اینکه آیا در بازار تاکسی اینترنتی موجود، ورود بازیگر سومی وابسته به دولت در این بازار و رقابت با بخش خصوصی مطلوب هست یا نیست؟ و دوم اینکه آیا فارغ از مطلوب بودن یا نبودن، چنین ورودی امکان موفقیت دارد یا خیر؟
در پاسخ به سؤال اول، معمولاً گفته می‌شود که در حوزه‌ای بخش خصوصی در حال ارائه خدمت است، ورود بازیگران بخش عمومی ارزش‌آفرینی نداشته و چه بسا باعث اختلال در بازار هم می‌شود. منتهی درباره موضوع فعلی، یعنی بازار تاکسی اینترنتی ایران، رفتارهای انحصارگرایانه اسنپ می‌تواند دلیل موجهی برای مداخله مستقیم حاکمیت دانسته شود. پرونده‌هایی مثل استفاده از ۱۰۰۰ سیم‌کارت تقلبی برای دست پیدا کردن به اطلاعات رقیب توسط اسنپ، این اقدام را موجه می‌کند. تحلیل این است که اصلاح رفتارهای انحصارگرانه در بازار فعلی، از مسیر تنظیم‌گری قدرت‌مند می‌گذرد و نه تصدی‌گری مستقیم.
مخصوصاً اینکه از زمان بسیاری از این اقدامات گذشته و اضافه شدن بازیگر سوم به بازار امروز، کمکی به تخلفات سالیان پیش نمی‌کند. اما فارغ از مطلوب دانستن یا ندانستن ورود مستقیم شهرداری به بازار تاکسی اینترنتی، بر اساس آنچه از پیچیدگی‌ها و هزینه‌های این کار گفته شد، ورود موفقیت آمیز شهرداری به عنوان بازیگر سوم این بازار، چندان ممکن به نظر نمی‌رسد. لذا می‌توان گفت «تاکسی بر خط» نه چندان مطلوب است و بیشتر از آن ممکن به نظر نمی‌رسد.
ما امیدواریم که تاکسی برخط، تلاشی برای هوشمندسازی ناوگان سازمان تاکسی‌رانی باشد؛ اما ظواهر این را نشان نمی‌دهد. در این صورت، باید دید آیا تصدی‌گری می‌تواند ضعف در تنظیم‌گری را جبران کند، یا بعد از وارد کردن هزینه‌های گزاف به ثروت عمومی و بخش خصوصی، به نقطه اول باز خواهیم گشت؟ در واقع، آیا ورود مستقیم شهرداری به بازار تاکسی‌رانی آنلاین، می‌تواند به‌نحوی بهره‌ور انحصار اسنپ و تپسی را بشکند تا خدمات و قیمت‌ها مخصوصاً در وضعیت بحران رقابتی‌تر شوند یا این ورود مستقیم، توانایی چنین تغییری را نخواهد داشت؟
