گفتگوی اختصاصی«اقتصاد ملی» با دکتر محبوب پناهی، عضو هیات مدیره و معاون فنی و برنامه ریزی صندوق ضمانت سرمایه گذاری صنایع کوچک؛ «صندوق ضمانت» پناهگاه «صنایع کوچک» در بحران کرونا بوده است

عضو هیات مدیره صندوق ضمانت سرمایه گذاری صنایع کوچک گفت: هم منطق تولیدی و هم سهم صنایع کوچک درساختار اقتصاد ملی و هم شرایط خاص حاکم بر اقتصاد کشور حکم می کند که دولت از صنایع کوچک حمایت بیشتری به عمل آورد.

در یکسال گذشته، کسب و کارهای خرد و صنایع کوچک از بحران اقتصادی ناشی از بیماری همه گیر کرونا فشار زیاد تری را تحمل کرده اند و ما به عنوان تنها نهاد دولتی متولی صدور ضمانت نامه برای این دسته از صنایع، تا حد ممکن به کمک آنها شتافته و از طریق تعویق در پرداخت اقساط و بخشش جرایم دیرکرد پرداخت، از تعطیلی بسیاری از آنها پیشگیری کرده ایم.

محبوب پناهی، معاون فنی و برنامه ریزی صندوق ضمانت سرمایه گذاری صنایع کوچک در گفتگو با خبرنگار روزنامه اقتصاد ملی،با بیان این مطلب که رسالت این صندوق، صدور ضمانت نامه برای واحدهای تولیدی زیر ۵۰ کارکن است که معمولا برای تامین ضمانت نامه و دریافت تسهیلات از بانک ها، مشکل دارند، افزود: صنایع کوچک نیازمند حمایت جدی ماست و متاسفانه بانک ها به دلیل نگاه صرفا تجاری، از ریسک اعطای تسهیلات به این واحدها خود داری می کنند.

بنابراین، ما هم دغدغه حمایت از صنایع را داریم و هم بابت عدم وصول بدهی واحدها دچار نگرانی دائمی هستیم. هیچ نهادی و موسسه مالی حاضر به پذیرش چنین ریسکی نیست اما صندوق ضمانت سرمایه گذاری صنایع کوچک فاقد نگاه انتفاعی است و چاره ای جز حمایت از صنایع و پذیرش این خطرات را ندارد.

جناب دکتر پناهی! تا جایی که ما مطلع هستیم صندوق ضمانت سرمایه گذاری صنایع کوچک در لیست واگذاری ها قرار داشت. بفرمایید که  چرا و چگونه از این لیست خارج شد؟

سه سال پیش که من به هیات مدیره صندوق ضمانت سرمایه گذاری صنایع کوچک آمدم، این صندوق در لیست واگذاری ها بود و در آن زمان مخالف این اقدام بودم چون این صندوق هیچ اموال مادی خاصی برای واگذاری نداشت و اگر قرار بود این واگذاری انجام شود به دلیل اینکه جذابیتی برای بخش خصوصی نداشت عملا واگذاری با شکست مواجه می شد.

به همین دلیل با پیگیری های فراوانی که توسط همکاران من در صندوق و وزارت صمت انجام شد، بالاخره این صندوق از فهرست شرکت های دولتی مشمول واگذاری خارج شد و همچنان صدرصد دولتی باقی ماند.

چراکه رسالت این صندوق، صدور ضمانت نامه برای واحدهای تولیدی زیر ۵۰ کارکن است که عموما برای تامین ضمانت نامه و دریافت تسهیلات از بانک ها، با مشکل مواجه هستند.

در واقع بانک ها به دلیل اینکه نگاهی صرفا تجاری دارند، محل اجرای طرح را به عنوان وثیقه نمی پذیرند، زیرا برای بانک ها ریسک دارد و اگر دریافت کننده تسهیلات نتواند به تعهدات خود عمل کند، بانک باید محل طرح را توقیف کند که در چنین شرایطی به دلیل اینکه بانک عملا نمی تواند تولیدکننده باشد، توقف پروژه ها توسط بانک ها، منجر به تعطیلی بنگاه ها و بیکاری نیروی انسانی می شود.

 به رسالت صندوق اشاره کردید. فلسفه تاسیس صندوق ضمانت سرمایه گذاری صنایع کوچک دقیقا چه بوده است؟

در واقع فلسفه تاسیس صندوق ضمانت سرمایه گذاری صنایع کوچک پر کردن خلاء وثیقه و تضمین تسهیلات برای صنایع کوچک بوده است. از آنجایی که بسیاری از این واحدهای تولیدی کوچک و متوسط با سرمایه خانوادگی تاسیس شده اند و بخش عمده ای از این سرمایه هم صرف زیرساخت و بخش فیزیکی واحدهای تولیدی شده، عملا برای بهره برداری و تولید با مشکل سرمایه در گردش مواجه بودند، از این رو حمایت دولت از این بنگاه ها برای تامین سرمایه در گردش، در دستور کار قرار داشت و صندوق مامور رفع مشکلات این بخش شد.

 بعضا شاهد تغییر در اولویت های صندوق برای صدور ضمانت نامه به واحدهای تولیدی بوده ایم. این اولویت ها را چه عواملی تعیین می کند؟

کشور در هر مقطعی، سیاست تجاری متناسب و خاص خود را داشته است، به همین دلیل اولویت در سرمایه گذاری هم متناسب با ویژگی های همان دوره متغییر بوده است.  برای نمونه کشور هم اکنون در جنگ اقتصادی است و سیاست های وارداتی و صادراتی بر مبنای همین محدودیت ها تدوین شده است، اما در صندوق ضمانت سرمایه گذاری صنایع کوچک، سیاست همیشگی، همواره حمایت از تولید بوده و  هم اکنون، طرحهای با پیشرفت فیزیکی بالای ۶۰ درصد، واحدهای دانش بنیان و یا دارای محصولی با قابلیت صادرات و نیز واحدهای فعال و نیمه فعال در اولویت قرار دارند.

بخشی از اولویت های صندوق هم تابع مسئولیت های اجتماعی مثل کمک به صنایع آسیب دیده از سیل و زلزله و گسترش بیماری های همه گیر مثل کرونا است.  به همین دلیل، برای بنگاه‌های آسیب دیده در زلزله کرمانشاه و سیل استان های خوزستان و گلستان اولویت ها و تسهیلات ویژه ای قائل شدیم.   برای نمونه در ابتدای شیوع کرونا  صندوق ضمانت سرمایه گذاری صنایع کوچک یک فرصت سه ماهه به واحدهای تولید داد تا به تعهدات خود عمل کنند. در واقع صندوق تسهیلات و خسارت پرداختی را برای مشتری تقسیط کرده یا اقساط واحدهای تولید را نقدا به بانک پرداخت کرده و بعد از آن بازگشت آن را در بازه زمانی طولانی از مشتری دریافت کرده است.  اخیرا هم با تصویب هیات مدیره برخی جرایم دیرکرد در پرداخت اقساط بخشیده شده است. چراکه صندوق نگاه درآمدزایی ندارد و رویکرد آن حمایت از تولید است. به همین دلیل خرسندیم که در این شرایط به عنوان پناهگاهی برای صنایع کوچک و آسیب دیده بوده ایم

در حال حاضر چه صنایع خاصی مورد حمایت صندوق هستند؟ آیا قرار داشتن این صنایع در درون محدوده‌ها و اماکن خاص مثل شهرک های صنعتی، تاثیری در تسهیلات دریافتی دارد؟

در حال حاضر تولید هر محصولی که در دایره صنعت قرار بگیرد صندوق از آن حمایت می کند اما به شرکت هایی که کالاهای استراتژیک تولید می کنند توجه ویژه دارد. البته نباید این موضوع را حمایت از صنایع تخصصی قلمداد کرد زیرا رویکرد صندوق حمایت از تمام واحدهای تولیدی است. صندوق برای حمایت از واحدهای تولیدی هیچگونه تبعیضی قائل نیست واحدهای مستقر در شهرک های صنعتی به دلیل اینکه یک دفترچه مالکیت دارند دیگر نیاز به داشتن سند مالکیت ندارند اما واحدهای خارج از این محدوده به سند مالکیت نیاز دارند.

 همه جا صحبت از لزوم کمک بیشتر دولت به صنایع کوچک می شود؟ چه استدلال منطقی و یا اقتصادی پشت این حرف ها نهفته است؟

به نظر من، هم منطق تولیدی و هم سهم صنایع کوچک درساختار اقتصاد ملی و هم شرایط خاص حاکم بر اقتصاد کشور حکم می کند که دولت از صنایع کوچک حمایت بیشتری به عمل آورد.

به هرحال، تحریم ها همچنان با شدت علیه اقتصاد کشور به کار گرفته می شود و واحدهای تولیدی برای تامین مواد اولیه و تجهیزات با مشکل مواجه هستند به طوری که هزینه دستیابی به کالا برای این واحدهای تولیدی واقعا بالا است، چاره ای جز حمایت جدی از صنایع کوچک وجود ندارد. البته بطور طبیعی، نگاه دولت به هر دو دسته صنایع کوچک و بزرگ مثبت و حمایتی است اما فراموش نکنیم که واحدهای بزرگ به دلیل اینکه دارای اشتهار و اشتغالزایی بالا و برای خود برند هستند مورد توجه ویژه بوده و در برابر فشار تحریم ها، آسیب پذیری کمتری داشتند اما ، واحدهای کوچک به دلیل فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم برای ادامه حیات خود با مشکلات بیشتری مواجه هستند و به حمایت بیشتری نیازدارند. ضمنا بنگاههای بزرگ به دلیل سازمان یافتگی بیشتر  و  قدرت چانه زنی بیشتر، امکان بیشتری برای جلب حمایت های دولتی دارند.

در زمان کرونا چه واحدهای بیشتر در معرض آسیب قرارگرفتند؟ اطلاعی از میزان تاثیر این بیماری روی صنایع کوچک دیگر کشورها دارید؟

در شرایط کنونی شیوع کرونا منجر به رکود در صنعت گردشگری، صنعت غذا، هتل داری و … نیز شده است، اما برخی شرکت ها با بروز رسانی پلتفرم، همسو شدن با شرایط اقتصادی،استفاده از اینترنت و فناوری روز توانستند از محدودیت ها عبور کنند و این مساله فراتر از کوچک بودن یا بزرگ بودن واحد تولیدی است. البته عرض کردم که در مجموع واحدهای کوچک به دلیل فقدان سرمایه گذاری و پس انداز، معمولا در این قبیل بحران ها، آسیب پذیر تر هستند. مسلما، با توجه به رکود اقتصادی، برخی واحدهای تولیدی نتوانسته اند خود را با شرایط اقتصادی و کرونا وقف بدهند به همین دلیل در پرداخت حقوق کارکنان خود هم با مشکل مواجه هستند البته برخی از شرکت ها با کشف واکسن کرونا امیدواری بیشتری پیدا کرده اند، زیرا با تولید انبوه این واکسن، صنعت گردشگری، واردات و صادرات رونق خواهد گرفت و همین چشم انداز باعث شده ارزش سهام برخی شرکت های بزرگ افزایش یابد و از آن طریق بر کسب و کارهای خرد و کوچک نیز تاثیر بگذارند در شرایط کنونی کشورهای توسعه یافته دنیا هم به خاطر کرونا آسیب دیده، اما هستند کشورهایی که با توجه به وضعیت به وجودآمده مدل های کسب و کاری را منطبق با شرایط طراحی و بکار بستند و آسیب کمتری دیدند.

بر گردیم به بحث اهداف و ماموریت های صندوق ضمانت سرمایه گذاری صنایع کوچک. برای کسانی که با این صندوق کمتر آشنایی دارند، بفرمایید دقیقا شما چه خلائی در فرایند تولید را پر می کنید؟

ببینید! بسیاری از صنایع کوچک حداقل در شروع کار، تمام دارایی آنها مکان و محلی است که واحد تولیدی را در آن تاسیس کرده اند.اما اگر بخواهند برای ادامه و یا توسعه کار از تسهیلات بانکی استفاده کنند، بانک ها نمی توانند و یا نمی خواهند محل طرح را به عنوان وثیقه قبول کنند چون نگاه آنها تجاری و کاسب کارانه است. در این جاست که وظیفه صندوق ضمانت پر رنگتر می شود و با در اختیار گرفتن محل اجرای طرح، برای بانک ضمانت نامه ای صادر می کند و کل تعهدات کارآفرین و یا صاحب واحد تولیدی را می پذیرد. این خلاء و یا معضل بزرگی است که صندوق ضمانت سرمایه گذاری صنایع کوچک حل می کند و تا کنون حل کرده است.در شرایط کنونی هم این صندوق  تنها نهاد دولتی است که خلا بین متقاضی تسهیلات و بانک را پرکرده است، هرچند این صندوق ظرفیت های بالقوه دیگری هم دارد که باید به فعلیت برسد و اهمیت آن در فرایند تولید مشخص تر شود

در سطح استانی فعالیت صندوق چگونه پیگیری می شود؟

در همه استان ها نمایندگانی داریم و معاونت صنایع صنایع کوچک شرکت شهرک های صنعتی استانی بعنوان نماینده صندوق محسوب می شوند. برخی از این نمایندگان در سال های اخیر توانسته اند رسالت خود را به خوبی انجام دهند. البته در برخی استانها که استانداران یا استانداری ها با اهداف و ظرفیت های صندوق آشنایی بیشتری دارند، ما موفقیت های بیشتری داشته ایم.

شرایط صدور ضمانت نامه صندوق چیست؟ سقف ضمانت نامه ها چقدر است.در حال حاضر صندوق ضمانت نامه ها را برای سه ساله صادر می کند اما با توجه به درخواست متقاضی و تفاهم با بانک مربوطه  قابل تمدید است. میزان کارمزد این صندوق در سال اول ۱.۵ درصد و از سال اول به بعد میزان کارمزد نیم درصد بالا می رود. همچنین وضعیت اعتبار سنجی شرکت ها هم در صدور ضمانت نامه و شرایط صدور  آنها موثر است، برای نمونه هرچقدر میزان اعتبار سنجی شرکت بالاتر باشد صندوق وثیقه کمتری برای صدور ضمانت نامه طلب می کند و مابقی چک و سفته میپذیریم. در حال حاضر سقف ضمانت نامه های صادره از سوی صندوق ۳ میلیارد تومان است و یکی از برنامه های پیش رو که در حال بررسی در هیات مدیره است افزایش سرمایه است که در صورتی که اجرایی شود، احتمالا سقف تسهیلات صندوق از ۳ میلیارد تومان به ۵ میلیارد تومان افزایش می یابد.

اشاره کردید که یکی از اولویت های صندوق حمایت از شرکت های دانش بنیان است. به نظر شما که تحصیل کرده علم حقوق هم هستید،چه خلاء های قانونی برای فعالیت شرکت های دانش بنیان وجود دارد؟

به نظر من هنوز قوانین شرکت های دانش بنیان به طور کامل مدون نشده  و باید با حقوق تجارت دنیا مطالعه تطبیقی انجام شود، چراکه هم اکنون ۲ هزار شرکت دانش بنیان ثبت شده اما مشخص نیست باید تابع چه قوانین و مقرراتی باشد. از طرف دیگر، مراجع قضایی هم باید شعبه تخصصی ویژه شرکت های دانش بنیان دایر نماید. از دیگر مشکلات اینکه امروزه، شرکت های دانش بنیان با موانع صادرات کالا مواجه است و تا می خواهد از مشکلات موجود برای صادرات کالا عبور کند، قوانین و مقررات صادرات تغییر می کند!

اولویت ویژه شما  برای شرکت های دانش بنیان و یا صادرات محور  چیست؟

شرکت های دانش بنیان با توجه به نوع کالایی که دارند علاوه بر اینکه می توانند از صندوق های تخصصی تسهیلات دریافت کنند از صندوق ضمانت سرمایه گذاری صنایع کوچک و صندوق نوآوری و شکوفایی هم قادرند تسهیلات دریافت کنند، اما از آنجایی که مشکلاتی در زمینه صدور جواز، بروکراسی اداری و … وجود دارد بسیاری از واحدهای تولید از این حیث در فشار هستند، از این رو ما باید به سمت اصلاح و حذف قوانین اضافی و اصلاح فرایندها پیش برویم.در حال حاضر نگاه ویژه ای هم به شرکت های صادرات محور داریم و البته برای همین دهه فجر هم تخفیف ۴ درصدی برای کل شرکت های که مشمول جریمه در پرداخت سود تسهیلات بوده اند، در نظر گرفته ایم.

در پایان اگر ممکن است مهمترین چالش صندوق در مسیر صدور ضمانت نامه را بیان فرمایید؟

در حال حاضر، متاسفانه بانک ها سهم کوچکی از تسهیلات را به صنایع کوچ اختصاص می دهند و بهانه آنها این  است که بنگاه های کوچک اقتصادی، ریسک بیشتری دارند و همین مساله دست  صندوق را بسته و باعث ضربه به صنایع کوچک شده است که باید این رویکرد اصلاح شود. از طرف دیگر مناطق مختلف کشور باید تفکیک شوند تا متناسب با هر منطقه ای، از صنایع کوچک آن منطقه به شیوه متفاوتی حمایت به عمل آید.

علاوه بر این، صندوق ما واقعا دغدغه وصول مطالبات را هم دارد. چون اگر مطالبات به موقع وصول نشود، امکان کمک به دیگر متقاضیان وجود ندارد. این در واقع یک پارادوکس و تنگنای حرفه ای است که ما باید با تدبیر و سیاستگذاری درست  آنرا متعادل و متوازن کنیم.