عوامل و الزامات موثر بر تحقق راهبرد جهش تولید

محمدصادق محمدیاری –  معاون مالی و اقتصادی صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک

چندین سال متوالی است که رهبر معظم انقلاب اسامی سال‌ها را بر محور اقتصاد نام‌گذاری می‌کنند که این امر بر اساس رصد وضع کشور و با توجه به اساسی‌ترین نیازها و ضرورت تقویت یک سری از اصول و بنیان‌های کشور صورت می‌پذیرد.جهش تولید

بنابراین، اسامی سال‌ها از یکسو، ترسیم‌کننده جریان کلی کشور با نگاه به نیازها و آینده است و از سوی دیگر، این موضوع، نشان از توجه به گذشته و رصد ضعف‌ها و آسیب‌های موجود در حوزه‌های مختلف در کشور دارد. لذا با نگاه به نامگذاری سال‌ها در طی سالیان اخیر، می‌توان به‌خوبی دریافت که کشور در حوزه اقتصاد با ضعف‌هایی مواجه است و ایران اسلامی در این حوزه نیازمند کار جدی و بیشتر از آنچه تا کنون انجام شده، است و راه رسیدن به نقطه مطلوب نیز هدایت جامعه به سمت فعالیت‌های هدفمندتر با برنامه‌ریزی عملیاتی دقیق و مدیریت جهادی است.

حال سوال این است که چگونه باید این شعارها تحقق عینی پیدا کنند؟ چرا که اقتصاد یک موضوع انتزاعی نیست که در ذهن انسان‌ها بتوان نمود آن را دید بلکه باید از ذهنیت به عینیت تبدیل و جامعه نمود آن را به صورت ملموس حس کند؛ لذا در این یادداشت سعی می‌کنیم به بخشی از عوامل و الزامات موثر در ایجاد جهش تولید نگاهی کوتاه داشته باشیم:

معنای جهش تولید

ایجاد جهش در تولید و اقتصاد به منظور پیشتازی در فناوری و صنعت هدف قرار می‌گیرد و نوآوری در صنعت و یافتن مسیرهای جدید و میانبر برای دستیابی به جایگاه مناسب  صنعتی در صحنه بین‏المللی را می‏توان تعریفی قابل قبول از این مفهوم دانست که در این راستا رهبر معظم انقلاب در بیانیه راهبردی گام دوم انقلاب مبادرت به ترسیم مسیر آینده انقلاب اسلامی نموده‌اند و اقدام برای تقویت کشور از جمله مقاوم‏سازی اقتصاد با عزم جهادی جوانان باانگیزه و معتقد به باور «ما می‏توانیم» را یک ضرورت و در عین حال، رمز موفقیت در این حرکت معرفی می‏نمایند.

۱-فرهنگ؛
همگان موافقند که تا یک موضوع یا مسئله‌ای به دغدغه و نیاز جدی تبدیل نشود، توجه و رویکرد جامعه را به خود جلب نمی کند. بنابراین تا تولید به یک ارزش فرهنگی و اخلاقی مهم در زندگی روزمره افراد تبدیل نگردد، نمی‌توان انتظار تحول جدی داشت و به عبارت دیگر باید تولیدکننده در چشم مردم و فرهنگ عمومی به یک شخصیت برجسته و الگوی بارز برای جوانان تبدیل شود که در این صورت می‌توان شاهد یک اتفاق مهم بود.

 ۲-مبارزه با قاچاق و فساد؛
آنچه مسلم است، قاچاق و فساد نه تنها یک مانع بزرگ در سر راه تولید است، بلکه می‌تواند به نابود شدن تولیدات موجود نیز، منجر شود. لذا برای اینکه جهش تولید اتفاق بیفتد باید با قاچاق و فساد در دو جبهه مبارزه جدی شود:  یکی فسادهایی که در مسیر جهش تولید مانع ایجاد می‌کند و مانع ترغیب و جهت دادن سرمایه به عرصه تولید می‌شود و آن را به سمت واسطه‌گری و واردات سوق می‌دهد و دیگری مبارزه با قاچاق و رانت واردات بی‌رویه که به تولید داخلی آسیب می‌رساند و فضای رقابت را به نفع کالای خارجی تغییر می دهد.

۳- نظارت و ارزیابی دقیق اقدامات؛
متاسفانه طی چند سال گذشته در بسیاری موارد ملاحظه شده است که شرکت‌ها و سازمان ها، عملکرد سالیانه خود را به صورت یک گزارش و با عنوان شعار سال تنظیم و در قالب عملکرد ویژه خود به مناسبت سال نامگذاری‌شده ارائه می دهند و غالباً هم شاهد رشد در تمام زمینه‌ها هستیم. اما ارزیابی واقعی نشان می‌دهد که اگر بدبینانه نگاه نکنیم و آنها را گزارش‌سازی تلقی نکنیم، همان اقدامات همیشگی و سالیانه خود را ارائه داده‌اند؛ در حالی که ارزیابی نقطه به نقطه و مطالبه اجرای برنامه و در نهایت عرضه محصول نهایی مطابق با برنامه و چشم‌انداز می‌تواند شعارهای سال را به یک تکلیف جدی و برنامه‌ریزی‌شده برای جامعه تبدیل نماید.

۴- توجه به چالش های پیش روی جهش تولید
درک ناصحیح از مفهوم «جهش تولید» و نگاه کوتاه‌مدت به آن از جمله چالش‌های متصور در مسیر تحقق این شعار است؛ فلذا درک صحیح مفهوم این شعار، توام با نگاهی بلند‌مدت و عدم برخورد تشریفاتی و فرمایشی با آن بسیار مهم است.
عدم باور به تحقق این هدف از سوی کسانی که باید حرکت در جهت تحقق «جهش تولید» را سیاست‌گذاری و برنامه‌هایی را اجرا کنند می‌تواند یکی از چالش‌های تحقق این شعار  به شمار آید. همچنین یکی دیگر از چالش‌های جهش تولید امکان تامین انتظارات در خصوص «تسهیل روابط اقتصادی خارجی» در شرایط تحریم و نیز وجود چالشی فراگیر و بی‌سابقه همچون کروناست که بدیهی است در این راستا ماموریت و وظیفه دستگاه دیپلماسی برای پیدا کردن و تسهیل دستیابی تولیدکنندگان به بازارهای منطقه‌ای بسیار مهم خواهد بود.

مشکلات ناشی از کاهش قیمت نفت و درآمدهای ارزی حاصل از صادرات نفت و کاهش توان دولت در پرداخت‌های عمرانی حوزه تولید و تجارت و همچنین تامین کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای مورد نیاز تولید نیز از جمله چالش‌‌های جهش تولید در کشور است.

با توجه به مواجه بودن بازار پولی، مالی و بانکی کشور با مشکلاتی اساسی در قالب شاخص‌هایی مثل نسبت کفایت سرمایه پایین، مطالبات غیرجاری بالا، بنگاه‌داری بانک‌ها یا بنگاه‌داری صنایع بزرگی مثل خودروسازی‌ها، ارتباط محدود نظام بانکی کشور با بانک‌های بزرگ دنیا، نبود ابزارهای مناسب تأمین مالی و انتقال نیازهای مالی دولت به نظام بانکی چنین به نظر می‌رسد که برطرف کردن این مشکلات نیز یکی دیگر از چالش‌هایی است که در مسیر تحقق جهش تولید متصور است.

۵-سیاست‏ها و اقدامات لازم حمایتی
الف- رفع قوانین و سیاست‌گذاری‌های متعارض (تنقیح قوانین، تصویب قوانین جدید در تعامل با مجلس و حذف قوانین سرعت‌گیر) و اصلاح فرآیندهای پیچیده منشأ طولانی شدن انجام امور.
ب- اصلاح ساختار و اولویت بخشیدن به رفع موانع تولید خصوصاً در بخش خصوصی (اعم از موانع بانکی، مالیاتی، بیمه‌ای، حمل و نقل و فروش) و حمایت کامل از تولیدکنندگان و صنایع وابسته و جلوگیری از ورود کالای قاچاق به کشور.
ج- ایجاد نهضت ملی مصرف کالای ایرانی باکیفیت توسط اصناف و آحاد ملت و جلوگیری از ورود هرگونه کالای مشابه ایرانی.
چ- استفاده از سیاست‌های پولی و مالی لازم و ایجاد نظام تامین مالی نو در جهت دستیابی به «جهش تولید».
ح- ادامه سیاست‌های حمایتی از بازار سرمایه کشور چراکه از کانال بازار شفاف سرمایه، نقدینگی سرگردان در بازار جمع‌آوری و به صورت مستقیم به سمت بنگاه‌های تولیدی یا غیرمستقیم در قالب تسهیلات از سوی بانک‌ها به سمت تولید هدایت می‌شود.
خ- جهش در تعمیق ساخت داخل کالاها، مواد اولیه و واسطه‌‌ای مورد نیاز با توجه به سهم قابل توجه آن در تولید و در صورت عدم امکان، تامین فوری و بی‌کم و کاست آن از طریق واردات

 همچنین رعایت الزامات فنی ذیل:
– مدیریت قوی، متمرکز و تخصصی جهش تولید
– مدیریت دانش و مستندسازی مسائل و راهکارهای فناورانه واحدهای تولیدی
– تجمیع فعالیت‏های تحقیق، مهندسی و توسعه
– کمک به توسعه بازار داخل و خارج شرکت‏ها
– نظارت مستمر بر فرایند خرید ماشین‏آلات و انتقال فناوری
– ایجاد شبکه مشاوران حرفه‏ای فنی
– ایجاد چشم‏انداز تحقیق و توسعه در صنعت
– کمک به شکل‏گیری شرکت‏های دانش‏بنیان جدید و کوچک حول صنایع اصلی با هدف تولید ماشین‏آلات مورد نیاز صنایع بزرگ‏تر
– اتخاذ سیاست‏های مالی و مالیاتی تشویقی زمان‏دار و پلکانی برای حمایت از تولید بیشترشناسایی نیازهای واحدهای تولیدی به فناوری و ماشین‏آلات مورد نیاز
– شناسایی فناوری‏های کلیدی و گلوگاهی و برنامه‏ریزی برای تسلط بر آن‏ها
– شناسایی نحوه اکتساب فناوری‏های مورد نیاز
– برگزاری دوره‏های آموزشی و مهارتی برای صنعتگران و کارکنان صنعتی

کمک به حل مسائل فرایندی و مدیریتی، کاهش هزینه‏ها و افزایش بهره‏وریش صادرات در بخش‌های مزیت‌دار نیز پیش‌نیاز «جهش تولید» است.