دلار تاخت، سیاستگذار باخت

مریم غدیرپور

علت اصلی اینکه بانک مرکزی حتی پس از عزل عبدالناصر همتی نیز نتوانسته جلو جهش ۳۳ درصدی نرخ دلار را بگیرد، بیش از آنکه به مدیریت فردی مربوط باشد، به ساختارهای عمیقا ناکارآمد اقتصاد و ترکیب عوامل داخلی و بین‌المللی بازمی‌گردد.

مطابق تحلیل‌های کارشناسی، بخش مهمی از فشار افزایشی دلار ناشی از ابهامات و ناامنی‌های سیاسی در سطح بین‌الملل است؛ موضوعی که خارج از کنترل بانک مرکزی بوده و باعث می‌شود تقاضا برای دارایی‌های امن مانند طلا و دلار به‌طور طبیعی افزایش یابد.

از سوی دیگر، کاهش درآمدهای نفتی و محدودیت‌های فروش نفت، عرضه ارز را به‌شدت کاهش داده و عملاً ابزار مداخله بانک مرکزی را محدود کرده است.

افزایش انتظارات تورمی و تشدید هیجانات بازار باعث شد دلار حرکت پلکانی به سمت بالا داشته باشد

وقتی ۸۰ درصد درآمد ارزی کشور کاهش می‌یابد، حتی تغییر مدیریت هم نمی‌تواند جریان ورودی دلار را ترمیم کند. علاوه بر این، رکود بازار کار آمریکا، افزایش جهانی قیمت طلا و نااطمینانی‌های اقتصادی داخلی، موجی از تقاضای احتیاطی ایجاد کرده که با سیاست‌های کوتاه‌مدت قابل مهار نیست.

مشکلات ساختاری همچون فساد مالی، ناترازی بانک‌ها، ضعف نظام نظارتی و بی‌اعتمادی عمومی باعث شده سیاست‌های پولی اثرگذاری لازم را نداشته باشد. در چنین شرایطی، بانک مرکزی تنها قادر است حجم پول را تا حدی کنترل کند؛ اما تا زمانی که ریسک‌های ژئوپلیتیک، کاهش عرضه ارز و نااطمینانی‌های داخلی ادامه دارد، مهار پایدار نرخ دلار با تغییر در بدنه وزارت اقتصادامکان‌پذیر نیست.

نقش بی اثر بازارساز

علی سعدوندی،اقتصاددان در رابطه با افزایش مکرر قیمت دلار در بازار و نقش بازارساز در عدم کنترل این بازار به عصراقتصاد گفت: اگر اوضاع بر همین منوال تداوم یابد، بازار آزاد با ادامه روند افزایشی خود، بار دیگر شاهد رشد قابل توجه قیمت دلار خواهد بود. اسکناس آمریکایی رسما وارد کانال ۱۲۴ هزار تومانی شده و حتی شایعات مربوط به احتمال مداخله بازارساز نیز نتوانست مانع روند صعودی آن شود.

همچنین افزایش انتظارات تورمی و تشدید هیجانات بازار باعث شد دلار حرکت پلکانی به سمت بالا داشته باشد. رشد بیش از دو هزار تومانی نسبت به روز پنج‌شنبه بیانگر اثرگذاری ترکیبی عوامل بنیادی و روانی بر قیمت‌هاست.

وی در ادامه تصریح کرد: بازار دلار اکنون زیر فشار هم‌زمان چند عامل مهم قرار دارد که هرکدام به‌تنهایی می‌توانند محرک نوسان باشند، اما در کنار هم اثر تجمعی ایجاد کرده‌اند. افزایش تقاضای فصلی پیش از پایان سال میلادی به‌ویژه از سوی واردکنندگان، شرکت‌های دارای تعهدات ارزی و مسافران سطح نیاز به ارز را بالا برده و کف حمایتی جدیدی برای قیمت ساخته است.

تاثیر قیمت بنزین بر دلار

این اقتصاددان خاطر نشان کرد: در کنار این عامل، ابهامات سیاسی و بلاتکلیفی در مذاکرات ایران و آمریکا فضای انتظاری را تشدید کرده و معامله‌گران را به سمت رفتارهای احتیاطی سوق داده است. تنش‌های منطقه‌ای نیز ریسک ژئوپلیتیک را افزایش داده و تقاضا برای دارایی‌های امن مانند دلار را بالا برده است.

علاوه بر این از سوی دیگر، نگرانی درباره قیمت بنزین و اثرات احتمالی آن بر تورم، همراه با تورم داخلی موجود و موج فزاینده سفته‌بازی، شرایط بازار را ناپایدارتر کرده است. مجموع این عوامل باعث شده نوسانات فعلی دلار شدت بیشتری پیدا کند و پیش‌بینی‌پذیری بازار کاهش یابد.

عملکرد ضعیف بازارساز

سعدوندی در ادامه یادآورشد: عملکرد بانک مرکزی در کنترل قیمت دلار نه‌فقط ضعیف، بلکه نشانه‌ای روشن از ناتوانی ساختاری این نهاد در انجام اصلی‌ترین وظیفه‌اش یعنی حفظ ثبات پولی است. وقتی بانک مرکزی ابزارهای سیاست‌گذاری‌اش را به‌درستی نمی‌شناسد، استقلال ندارد، و تنها به اقدامات مقطعی و دستوری متوسل می‌شود، نتیجه طبیعی آن همین نوسانات شدید و بی‌ثباتی مزمن در بازار ارز است.

در نتیجه بانک مرکزی طی سال‌های اخیر به جای ایجاد انضباط پولی، مرتب به چاپ پول پنهان، تامین مالی کسری بودجه و حفظ نرخ‌های مصنوعی روی آورده است.

هر بار هم که بازار تحت فشار قرار می‌گیرد، به‌جای اصلاح ریشه‌ای، از روش‌های کوتاه‌مدت مثل تزریق قطره‌چکانی ارز یا تعیین کف و سقف دستوری استفاده می‌کند؛ اقداماتی که نه‌تنها مؤثر نیست، بلکه به سفته‌بازی و بی‌اعتمادی بیشتر دامن می‌زند.

بازار ارز با بخش‌نامه اداره نمی‌شود. تا زمانی که تراز پرداخت‌ها منفی است، پایه پولی رشد می‌کند، نظام بانکی ناتراز است و دولت هر روز دست در جیب بانک مرکزی می‌برد، انتظار کنترل پایدار قیمت دلار یک توهم است. بانک مرکزی فعلی فاقد ابزار، اختیار و ساختار لازم برای مدیریت علمی بازار ارز است و همین نبود اقتدار حرفه‌ای باعث شده کوچک‌ترین شوک سیاسی یا اقتصادی، نرخ دلار را از کنترل خارج کند.

عملکرد بانک مرکزی در کنترل قیمت دلار نه‌فقط ضعیف، بلکه نشانه‌ای روشن از ناتوانی ساختاری این نهاد در انجام اصلی‌ترین وظیفه‌اش یعنی حفظ ثبات پولی است

وی بر این باور است که مداخله ضعیف بانک مرکزی تنها می‌تواند برای مدت کوتاهی قیمت‌ها را کاهش دهد. پس از فروکش هیجان اولیه، بازار احتمالا دوباره در مسیر صعودی قرار خواهد گرفت.

این اقتصاددان در بیان چشم انداز بازار ارز گفت: روند افزایشی دلار ادامه‌دار خواهد بود، مگر اینکه اتفاق سیاسی یا اقتصادی مهمی موجب تغییر انتظارات شود. در شرایط کنونی، بازار در حالت انتظار قرار دارد و فعالان با دقت تحولات داخلی و خارجی را دنبال می‌کنند تا مسیر آینده دلار را تشخیص دهند.

کلام آخر

در سال‌های اخیر ناتوانی بانک مرکزی در کنترل افسارگسیخته نرخ دلار ریشه در مجموعه‌ای از محدودیت‌های ساختاری و ناکارآمدی‌های سیاستی دارد. مهم‌ترین عامل، کاهش شدید منابع ارزی به‌دلیل محدودیت صادرات نفت و دشواری در انتقال پول است؛ موضوعی که قدرت مداخله بانک مرکزی را به‌طور جدی کاهش می‌دهد.

از سوی دیگر، کسری بودجه مزمن دولت و تامین آن از مسیر رشد پایه پولی، فشار تورمی ایجاد می‌کند که خود را در نرخ ارز نشان می‌دهد. هم‌زمان، ناترازی گسترده بانک‌ها و خلق نقدینگی بی‌ضابطه، تقاضای سفته‌بازی برای دلار را تقویت کرده است.

نبود استقلال نهادی بانک مرکزی و اتکای آن به تصمیمات کوتاه‌مدت دولت نیز باعث شده سیاست‌ها پیوستگی و اقتدار لازم را نداشته باشد.

در کنار این عوامل داخلی، ریسک‌های ژئوپلیتیک، بلاتکلیفی سیاسی و شوک‌های خارجی نیز انتظارات تورمی را بالا برده و مسیر کنترل نرخ ارز را از اختیار بانک مرکزی خارج کرده است.