دولت تخت گاز اوراق بدهی منتشر می کند

علی رمضانیان

دولت سیزدهم از ابتدا به دولت قبل و کارشناسان اقتصادی انتقاد می کرد که با انتشار اوراق بدهی  دولت را زمین گیر کردند و توان و انرژی دولت را گرفتند، اما خودش تخت گاز در حال انتشار اوراق بدهی است و بر بدهی های قبلی خود روز به روز می‌افزاید.

در حقیقت، طبق قانون بودجه ۱۴۰۱، دولت در سال جاری می‌تواند ۱۱۸ هزار میلیارد تومان اوراق بفروشد، یعنی طبق روال گذشته، معمولا دولت سیزدهم باید امسال حدود ۶۰ هزار میلیارد در شش ماهه نخست و حدود ۶۰ هزار میلیارد تومان در شش ماهه دوم منتشر کند، اما طی شش ماهه اول دولت سیزدهم، مبلغ  ۸۹ هزار میلیارد تومان اوراق فروخته که از این میزان ۳۵  هزار میلیارد تومان اوراق غیرنقدی و ۵۴ هزار میلیارد تومان نقدی بوده است.

این در حالی است که دولت سیزدهم باید در سال جاری ۱۷۲ هزار و ۶۴۲ میلیارد تومان اصل و سود اوراق فروخته شده در سال‌های قبل را بازپرداخت کند. یعنی دولت سیزدهم نه تنها بر خلاف ادعای خود رویه قبلی فروش اوراق را اصلاح نکرد بلکه بر شدت ان افزوده است.

به گزارش عصر اقتصاد؛ دولت ها و شرکت‌ها برای تامین بدهی خود بعضا دست به انتشار اوراقی می زنند تا بتوانند در زمان طولانی اقدام به بازپرداخت کنند. به‌طورکلی اوراق اسنادی هستند که شرکت‌های بزرگ  یا دولت برای تأمین مالی خودشان منتشر می‌کنند.

مثلاً شرکت‌ها وقتی می‌خواهند یک پروژه رو انجام بدهند و نیاز به تأمین منابع انجام پروژه دارند یا دولت برای تامین کسری بودجه خود بدهی ایجاد می‌کنند. این بدهی را به‌عنوان اوراق برای فروش می‌گذارند.

اما انتشار اوراق از طرف دولت با شرکت ها و بنگاه های بزرگ اقتصادی و نهادهای مالی متفاوت است. معمولاً‌ دولت‌ها این اوراق را با تضمین سود ثابت در بازه زمانی مشخص و بعضا طولانی منتشر می‌کنند. اوراق، انواع مختلفی دارند که شاید از نظر سودی که پرداخت می‌کنند شاید آنچنان تفاوتی نداشته باشند.

فرق اصلی در نوع قرارداد این اوراق است. تمام اوراقی که صادر می‌شوند نوعی از اوراق بدهی هستند. منتشرکننده اوراق با انتشار آن بدهی خود را به تعویق می‌اندازد. البته در ایران،تفاوت در اوراق بیش از جنبه اقتصادی، جنبه فقهی دارد.

به همین دلیل انواع اوراق به‌صورت زیر در ایران دسته‌بندی می‌شوند:

قرض‌الحسنه، اجاره، مرابحه، منفعت، مزارعه، مُساقات، استصناع، سلف، جعاله، مشارکت، صکوک خرید دین، رهنی، بیمه اتکایی و اوراق خزانه.

اوراق بدهی دولت

مهمترین اوراقی که هم به لحاظ مالی و هم به لحاظ علم اقتصاد مهم است، اوراق بدهی است. علت اهمیت ان در این است که دولت ها می توانند به کمک این اوراق اقتصاد کشورها را کنترل کرده و نرخ بهره را به کمک این اوراق بالا و پایین کنند.

در ایران نیز چندسالی است که این اوراق منتشر شده و در بازار سرمایه به فروش می رسد.

نرخ این اوراق بین ۲۲ تا ۲۴ درصد است و بعضا بالاتر از نرخ بهره بانکی و بازار است.

بر همین اساس این اوراق باید تنظیم کننده تورم باشد اما برخلاف کشورهای بزرگ که اوراق بدهی تاثیر زیادی بر تورم و  نرخ بهره دارد، در ایران کارایی آن بسیار ناچیز است.

در همین رابطه، وزارت اقتصاد به تازگی آمار فروش و تسویه اوراق بدهی دولتی در شش ماه نخست سال جاری را منتشر کرد. بر اساس اعلام وزارت اقتصاد و طبق قانون بودجه ۱۴۰۱، دولت در سال جاری می‌تواند ۱۱۸ هزار میلیارد تومان اوراق بفروشد، اما از ابتدای سال ۱۴۰۱ تاکنون دولت ۸۹ هزار میلیارد تومان اوراق فروخته است که از این میزان ۳۵  هزار میلیارد تومان اوراق غیرنقدی و ۵۴ هزار میلیارد تومان نقدی بوده است.

میزان فروش اوراق دولتی از ۱۰ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان در سال ۱۳۹۴  به ۲۰۲ هزار و ۴۶۵ میلیارد تومان در سال ۱۳۹۹ رسید؛ اما در سال ۱۴۰۰ این میزان به ۱۸۲ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان کاهش یافت. بر اساس برنامه‌ریزی انجام شده، میزان فروش اوراق در سال ۱۴۰۱  کمتر از سال ۱۴۰۰ خواهد بود.

همچنین دولت سیزدهم باید در سال جاری ۱۷۲ هزار و ۶۴۲ میلیارد تومان اصل و سود اوراق فروخته شده در سال‌های قبل را بازپرداخت کند.

بر این اساس تاکنون در مجموع ۵۰ هزار و ۳۰۳ میلیارد تومان از طریق انتشار اوراق نقدی تامین مالی شده که حدود ۳۵ درصد آن از طریق بازار پول و ۶۵ درصد از طریق بازار سرمایه تامین شده است.

علاوه بر این، مبلغ ۳۵ هزارمیلیارد تومان اسناد خزانه اسلامی نیز منتشر شده که به مرور توسط دستگاه‌های اجرایی به گیرندگان واگذار خواهد شد. با احتساب اسناد خزانه اسلامی، مجموع عملکرد انتشار (اعم از نقدی و غیرنقدی) تا شش مهر ماه جاری معادل ۸۵ هزار و ۳۰۳ میلیارد تومان است و در مقابل مبلغ ۹۳ هزار و ۱۴۶ میلیارد تومان توسط خزانه‌داری کل کشور به شرح جدول ذیل برای تسویه اصل و سود اوراق در سال جاری پرداخت شده است.

بر این اساس مجموع نقدینگی جذب شده توسط دولت از طریق انتشار اوراق نقدی منفی است.

اوراق خزانه اسلامی

اوراق خزانه اسلامی نوعی از اوراق بدهی است که توسط دولت صادر می‌شود. تا سال ۱۳۹۶ اوراق با درآمد ثابت غیربورسی از طریق بانک‌ها هم فروخته می‌شدند. ولی از آن سال به بعد همه اوراق از طریق پنل‌های معاملاتی بورسی قابل خرید و فروش هستند.

این اوراق به این دلیل که گویای نرخ بهره در کشور نیز هستند بسیار دارای اهمیت هستند اگر این اوراق رشد یابد نشان از به هم ریختگی بیشتر اقتصاد دارد. در هفته های اخیر اوراق بدهی هم مانند دیگر اوراق بهادار بورسی با روندی منفی مواجه بود. در هفته دوم مهر با افت ۲۱ درصدی مواجه شدند اما در هفته گذشته کمی از فشار منفی ان کاسته شد.

افت قیمی اوراق بدهی به دلیل اینکه ماهیت سرمیاه گذاری بلندمدت دارد نشان از بدبینی به اوضاع اقتصادی داشته و گویای این است که شهروندان به اقتصاد هیچ امیدی نداشته و به سراغ بازار غیر مولد مانند سکه طلاارز و غیره رفته اند.

در هفته اخیر این مساله تاثیر قابل توجهی بر روی معاملات اوراق بدهی داشته است. به طور میانگین ارزش معاملات اوراق درآمد ثابت در بازار سهام ۳۸ هزار و ۸۸۰ میلیارد تومان بود که نسبت به هفته گذشته ریزش ۱۷ درصدی داشته است.

در هفته دوم مهرماه ۸۸ درصد از ارزش معاملات کل بازار سهام به اوراق بدهی اختصاص داشت.  در هفته اخیر، به طور میانگین روزانه ارزش معاملات اوراق درآمد ثابت در بازار سهام ۲۹ هزار و ۲۳۴ میلیارد تومان بود که نسبت به هفته گذشته ریزش ۲۱ درصدی داشته است.

در هفته اخیر به طور میانگین ۵۴ درصد از ارزش معاملات کل بازار سهام به اوراق بدهی اختصاص داشت.

در هفته اخیر شاهد افزایش اندک ارزش معاملات خرد سهام بودیم. میانگین روزانه ارزش معاملات خرد ۲ هزار و ۱۹۶ میلیارد تومان بود که نسبت به هفته پیشین رشد ۳ درصدی داشت.

بازپرداخت دردسرساز

خزانه داری کل کشور در مقابل انتشار ۵۰ هزار و ۳۰۳ میلیارد تومان اوراق از ابتدای سال تا هفته نخست مهر ماه، مبلغ ۹۳ هزار و ۱۴۶ میلیارد تومان برای تسویه اصل و سود اوراق امسال پرداخت کرده و بر این اساس مجموع نقدینگی جذب شده توسط دولت از طریق انتشار اوراق نقدی، منفی است.

در ادامه اقدامات وزارت امور اقتصادی و دارایی برای تأمین مالی اقتصاد کشور با هدف کاهش تبعات تورمی، خزانه‌داری کل کشور در سال جاری نسبت به انتشار و عرضه اوراق بهادار دولتی با استفاده از روش‌های مختلف از جمله انتشار اسناد خزانه اسلامی و برگزاری ۱۹ هفته عرضه اوراق بدهی میان بانک‌ها، موسسات اعتباری غیربانکی و نهادهای مالی فعال در بازار سرمایه و سه مرحله پذیره نویسی اوراق از طریق کارگزاری بانک مرکزی و سیستم مظنه‌یابی شرکت مدیریت فناوری بورس تهران اقدام کرد.

بدهی‌ ۵۰۰ هزار میلیارد تومان دولت قبل

دولت سیزدهم بر اساس آمار میراث دار بدهی سنگینی است و همواره بر این قضیه انتقاد کرده است. هرچند دور از انصاف نیست اگر ذکر شود که بررسی امار فروش و تسویه اوراق بدهی در سال‌های اخیر نشان می‌دهد دولت روحانی به ویژه در سال‌های پایانی خود، بیشترین بهره را از انتشار اوراق بدهی برده است.

دولت گذشته با فروش حجم عظیمی از اوراق بدهی و تنظیم سررسید این اوراق در زمان دولت سیزدهم، از یک سو هزینه‌های بودجه را از ساده‌ترین و پرهزینه‌ترین روش یعنی بدهی تامین کرد و از سوی دیگر دولت آیت‌الله رئیسی را در مخمصه تسویه بیش از ۵۰۰ هزار میلیارد تومان بدهی قرار داد.

به بیان دیگر دولت روحانی با انتشار هدف‌دار حجم عظیمی از اوراق بدهی، خود را برنده بازی بدهی و دولت رئیسی را اسیر تبعات آن کرد.دولت سیزدهم تا پایان سال ۱۴۰۵  باید ۵۲۲ هزار و ۱۷۸ میلیارد تومان اصل و سود اوراق منتشر شده را پرداخت کند.