نسل های دانشگاهی تا رسیدن به نسل پنجم

دکتر ملیکا ملک آرا -مولف و مشاور سازمانی

گذر زمان سبب رشد و توسعه سازمان ها در تمام زمینه‌ها می‌شود و در این بین دانشگاه‌ها نیز از این قانون تبعیت می کنند. تاکنون پنج نسل برای سیر تکاملی و توسعه ای دانشگاه ها بیان شده است.

دانشگاه های نسل اول با هدف آموزش، با نقش دفاع از حقیقت و با روش مدرسه‌ای جای خود را به نسل بعدی دادند.

نسل دوم دانشگاه ها با هدف آموزش و پژوهش و با نقش کشف طبیعت با روش علوم تک رشته‌ای به کار خود پایان داد.

نسل سوم که تقریبا از سال ۲۰۰۰ میلادی ظهور کرد با هدف آموزش، پژوهش و به کارگیری دانایی و با هدف ایجاد ارزش افزوده و مبتنی بر علوم میان رشته ای فعالیت خود را آغاز کرد.

دانشگاه های نسل اول صرفا متخصص تربیت می کردند و تلاش داشتند تا «آموزش های کاربردی» را در ردیف ماموریت اصلی خود قرار دهند.

دانشگاه های نسل دوم، ضمن حفظ اهمیت آموزش، بر پژوهش نیز تاکید می‌کردند و خروجی آنان متخصص و دانشمندان بودند. دانشگاه‌های نسل سوم علاوه بر متخصص و دانشمند، در پی تربیت کارآفرینان بودند.

با وجود توسعه شدید دانشگاه های نسل سوم و عملکرد مطلوب آنان، اما همچنان انتظارات جامعه از کارکرد دانشگاه رو به افزایش بود؛ جامعه انتظار دارد دانشگاه نسبت به توسعه اجتماع اقدام کند و اثرات ملموسی بر محیط به جای گذارد.

دانشگاه باید در راستای یاری رساندن به اشتغال آفرینی، برای مخاطبینی که به دانشگاه اعتماد و جوانی خود را در در آن صرف کرده اند، مفید باشد.

جامعه انتظار دارد که یک دانشگاه آموزش دهنده، پژوهشنده و کارآفرین بتواند اثرات خود را با رویکرد ارتقاء سطح اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی زندگی منابع انسانی، منابع زیست‌ محیطی، ارتقاء سطح زندگی، رشد فرهنگ و… نشان دهد.

این نکته نیز حائز اهمیت است که ارتقای نسل‌های دانشگاهی به معنای نفی نسل پیشین نیست، مفهوم یک دانشگاه نسل دوم، تمرکزمحض بر علوم پژوهشی و کنار گذاشتن ماموریت اصلی دانشگاه که همان آموزش است، نیست؛ بلکه آموزش در دانشگاه های نسل دوم و سوم از ارزش بیشتری برخوردار است.

به همین دلایل دانشگاه‌های نسل بعدی، یعنی نسل چهارم طراحی شدند تا بر محیط پیرامون اثرات مثبت خود را بر جای گذارند و آن را متحول سازند.

به بیان دیگر، با اینکه ایجاد تحول در ماموریت نسل های پیشین دانشگاه وجود دارد، اما هدف اصلی نسل چهارم، تغییر محیط و حتی تحول کلی آن طبق نیازهای اقتصاد محور است.

امروزه در دنیا شاهد شهر‌های دانشگاهی هستیم. دانشگاه‌های نسل چهارم خود را دانشگاه‌های بنگاه‌دار نمی‌دانند بلکه مدعی تولید نیروی علمی و نیروی انسانی موثر برای جامعه هستند.

اما این تمام ماجرا نیست و نیاز به طراحی دانشگاه های نسل پنجم نیز احساس می شود. باتوجه به اینکه دانش، بنیادی ترین منبع و یادگیری، مهمترین فرایند در اقتصاد مدرن است، لذا امروز لازم است که ما دانشگاه‌های نسل پنجم را هم تعریف کنیم و این دانشگاه‌ها، دانشگاه‌های تمدن‌ساز و مکتب ساز هستند، زیرا هدف اصلی دیگر اثرگذاری نیست؛ بلکه هدایت و راهبری کل جامعه است.

به اعتقاد دکتر ایرج نبی پور، چندین ویژگی برای دانشگاه نسل پنجم وجود دارد که در این نوشتار به دو ویژگی از آنان اشاره می‌شود. ویژگی اول حساس بودن به محیط زیست؛ یعنی دانشگاه نسل پنجم می تواند گذار لازم اجتماعی_ بوم شناختی جامعه یا اقتصاد را در قرن بیست و یکم مورد حمایت قرار دهد.

زیرا این نسل از دانشگاه‌ها، محیط طبیعی جامعه و اقتصاد را به عنوان پیشران‌های تولید دانش و نوآوری قلمداد ‌کرده و از این طریق فرصت‌هایی را برای اقتصاد دانش بنیان فراهم می‌کنند. ویژگی دوم هم، دانشگاه مد ۳ است. دانشگاه مد ۳ تلاش می‌کند که دانشگاه‌های مد ۱ (تحقیقاتی و آموزشی) را با دانشگاه‌های مد ۲ (کارآفرین) ترکیب و یکپارچه سازد و از این طریق ساختار تولید دانش را به واسطه توانمندی‌ها و قابلیت‌های یادگیری پویا در سطح بالاتر، در شکلی نوآورانه و خلاق ارائه دهد.