کارشناس بازار سرمایه: پانیک بورس ناشی از رفتار اشتباه بازارگردان‌هاست

مسعود وطنخواه

یک کارشناس بازار سرمایه با «نامناسب خواندن» عملکرد بازارگردان‌ها در بازار سهام  یک سال و نیم گذشته معتقد است که دستورالعمل بازارگردان‌ها نیازمند بازنگری است.

مجتبی بهرامی در این باره به عصر اقتصاد گفت: اولین و مهم‌ترین وظیفه یک بازارگردان تامین نقدشوندگی اوراق بهادار (سهام) در بازار سرمایه است. در مواردی به دلائل روانی، سیکل‌های تورمی، ریسک‌های غیرمترقبه، تغییرات زیاد قیمت‌های جهانی و… ترس و اضطراب در بازار افزایش پیدا می‌کند که این امر سبب بر هم خوردن تعادل عرضه و تقاضا در بازارهای مالی می‌شود. این نبود تعادل به صورت صف‌های خرید یا فروش دیده می‌شود و  در این زمان حضور بازارگردان‌ها پر رنگ‌تر می‌شود که با عرضه‌ها در زمانی که بازارها با صف خرید همراه هستند یا با خرید سهام در بازارهای نزولی سبب افزایش نقدشوندگی می‌شوند.

او با بیان اینکه هدف از بازارگردان‌ها تعادل‌بخشی به عرضه و تقاضا از راه خریدوفروش سهام است، افزود: به عبارت دیگر تشبیه نقش بازارگردان‌ها به روانکارهای بازار اغراق نیست. همان‌گونه که روانکارها در موتورها سبب کاهش اصطکاک، جلوگیری از صدمه به موتور و بالا رفتن راندمان می‌شوند.

بهرامی اضافه کرد: کاهش و نبود نقدینگی در بازارهای مالی که با صف‌های فروش همراه هستند از یک سو سبب ‌بی‌اعتمادی سرمایه‌گذاران و به تبع، خروج پول و ورود به بازارهای رقیب و از سوی دیگر، کاهش بیش از حد قیمت سهام و فاصله گرفتن قیمت‌ها از ارزش ذاتی می‌شود.

این کارشناس بازار سرمایه درباره روند صعودی نیز اظهار کرد: در مواردی نیز که شرکت‌ها در بورس با صف‌های خرید همراهند نبود عرضه‌های مناسب موجب بالا رفتن عطش خریداران و در ادامه تشکیل حباب در بازارهای صعودی می‌شود.

دومین وظیفه بازارگردان

این فعال بازار سرمایه کنترل عرضه تقاضا و حفظ قیمت در محدوده ارزش سهام یک شرکت را دومین وظیفه یک بازارگردان دانست و اضافه کرد: در تمام بازارهای مالی دنیا معمولا بازارگردان‌ در محدوده ارزش ذاتی یک شرکت اقدام به خرید و فروش آن سهام آن می‌کند. در واقع، او می‌کوشد از بروز نوسانات نامتعارف که منجر به افت یا رشد بیش از حد و در ادامه سبب حباب منفی یا مثبت می‌شود، جلوگیری ‌کند.

بهرامی با بیان اینکه در تمام دنیا صندوق‌های بازارگردان که وظیفه حمایت از بازار سرمایه را دارند، هدف‌شان کسب سود یا کاسبی از بازار نیست، ادامه داد: بلکه فلسفه وجودی تشکیل این صندوق‌ها ایجاد تعادل‌ در بازار است. دلیل ارائه تخفیفات و مزایا در کارمزد‌ها و دستورالعمل‌ها برای بازارگردان در مقایسه با سایر معامله‌گران نیز اجرای همین وظیفه است تا این واحدهای مالی آسان‌تر بتوانند وظائف خود را انجام دهند.

تسهیلات بازارگردان‌ها

این کارشناس بازار سرمایه در باره تسهیلات بازارگردان‌ها در بورس ما گفت: تخفیف پرداخت ۸۰درصدی در کارمزد و معافیت از پرداخت مالیات نیم‌درصدی فروش در مقایسه با سایر معامله‌گران سبب می‌شود که این واحدهای مالی در نوسانات عادی که ممکن است معامه‌گران با زیان همراه شوند سود کنند. به طور مثال، فرض کنید فردی سهامی را در صف فروش و با ۵درصد منفی خریداری ‌می‌کند و در طول زمان معاملات اگر سهام این شرکت با اقبال همراه شود و اندکی از منفی آن کاسته شود، فرد مورد نظر بخواهد این سهام را بفروشد؛ با احتساب کارمزد خرید حدود نیم‌درصدی و مالیات نیم درصد و کارمزد فروش حدود نیم درصد، اگر او بتواند سهام خود را در محدوده ۳.۵درصد منفی بفروشد به نفطه سربه‌سر پول خود می‌رسد. اما با توجه به تخفیفات ۸۰درصدی بازارگردان‌ها در کارمزد و مالیات فروش صفر درصدی، یک بازارگردان تنها حدود ۰.۴درصد کارمزد پرداخت می‌کند؛ به عبارت دیگر، اگر بازارگردان سهام مورد نظر را در قیمت ۴درصد منفی (که برای دیگران زیان‌ده است) هم بفروشد در این دادوستد سود می‌کند.

عملکرد ضعیف بازارگردان‌ها در سال ۹۹

بهرامی با انتقاد عملکرد بازارگردان‌ها در سال ۹۹ ادامه داد: به نظر می‌رسد بازارگردان‌ها که در اتفاقات رخ‌داده در ۹۹ عملکرد خوبی نداشتند و بعد از آن در انتهای سال ۹۹ نیز نتوانستند استرس و هیجان بورس را مدیریت کنند که همین وضع، نقدشوندگی را کاهش داد.

این کارشناس بازار سرمایه اضافه کرد: این روزها نیز بازارگردان‌ با همه تخفیفاتی که گرفته است تنها دغدغه‌ای که ندارد نقدشوندگی بورس است و از تخفیفات کارمزدی و معافیت مالیاتی فروش برای ایجاد نوسان و سودسازی برای خود استفاده می‌کند.

او با بیان اینکه بیشتر گزارش‌های منتشرشده شش‌ماهه در بازار سرمایه از رشد محسوس سودسازی شرکت‌ها حکایت دارد، افزود: بدون شک ارزش ذاتی این شرکت‌ها صعودی است اما بازارگردان یا آشنا به این اصل که باید قیمت را در محدوده ارزش ذاتی شرکت حفظ کند، نیست و با عرضه‌های بیجا و ایجاد نوساناتی به بهانه نقدشوندگی سبب ترس و اضطراب در بازار سرمایه شده است یا از این بازار نزولی به نفع خود استفاده می‌کند.

بهرامی تاکید کرد: ترس و اضطراب نزد فعالان کم‌تجربه بازار سرمایه این سوال را به وجود آورده است که اگر سهام این شرکت‌ها از سوی خود بازارگردان‌ها که وظیفه اصلی آن حفظ ارزش ذاتی قیمت سهام است، هر روز در قیمت‌های پایین‌تر عرضه می‌شود احتمال پایین‌تر بودن ارزش شرکت‌ها را تقویت می‌بخشد.

او افزود: این بلای این روزهای بازار سرمایه ماست که متاسفانه پانیک رخ‌داده ناشی از رفتار اشتباه بازارگردان‌هاست.

۳ پیشنهاد برای افزایش کارایی بازارگردان‌ها

بهرامی در پایان سه پیشنهاد برای بهبود عملکرد بازارگردان‌ها در بازار سرمایه ایران مطرح کرد. او در تشریح پیشنهاد اول گفت: به دلیل احتمال دست‌کاری در روند معاملات به دلیل وجود تعارض منافع بهتر است که کارگزاران اجازه تاسیس بازارگردان نداشته باشند.

تعارض منافع یا تزاحم منافع زمانی گفته می‌شود که افراد یا نهادها (دولت، رسانه، کسب‌وکار و مانند آن) در موقعیتی قرار گیرند که ناچار باشند، هم‌زمان منافع خصوصی خود و منافع عمومی را پیگیری کنند.

همچنین او درباره پیشنهاد دوم اظهار کرد: از آنجا که ناشران برای خریدوفروش سهام خزانه خود نیازمند مجوزند و ممکن است قسمتی از سهام آنها به دلائل مختلف مسدود شده باشد، برای بازارگردانی مناسب نیستند و بهتر است با اصلاح قوانین و دستورالعمل ناکارآمد بازارگردانی در سازمان بورس، به سویی برویم که فعالان بازار سرمایه در تعیین بازارگردان نقش بیشتری داشته باشند.

این کارشناس بازار سرمایه درباره پیشنهاد سوم نیز گفت: همچنین بهتر است رتبه‌بندی بازارگردان‌ها بر اساس عملکردشان صورت گیرد و تخفیفات بازارگردان‌هایی که وظائف خود را به نحو مطلوب انجام نداده‌اند، کاهش پیدا کند یا حذف شود.