اهمیت تاسیس معاونت حکمرانی دریا
حسام عسگری
سخنان اخیر رئیس‌جمهور پزشکیان مبنی بر لزوم انتقال تولید از تهران به سواحل کشور، نشان از درک عمیق دولت از ضرورت بهره‌برداری از ظرفیت‌های طبیعی و اقتصادی مناطق ساحلی ایران دارد. او به درستی بر مزایای انتقال صنایع به مناطقی که مشکلات کم‌آبی و تأمین انرژی در آنها کمتر است، تأکید کرد.
این رویکرد نه تنها در راستای حل مسائل کلان زیست‌محیطی و زیرساختی است، بلکه بر توسعه راهبردی مناطق جنوبی کشور به ویژه سواحل مکران که یکی از قطب‌های بالقوه توسعه اقتصادی کشور هستند، متمرکز است.
همچنین، تأسیس معاونت توسعه و حکمرانی دریا و احتمال ادغام دبیرخانه شورای توسعه سواحل مکران در این معاونت، اقدامی بسیار مهم در مدیریت بهتر منابع دریایی و ساحلی کشور خواهد بود.
این سیاست‌ها، در راستای تأکیدات مقام معظم رهبری، آیت‌الله خامنه‌ای، در توسعه سواحل مکران شکل گرفته و نقش بسزایی در مسیر پیشرفت اقتصادی و اجتماعی کشور خواهد داشت. در ادامه به بررسی ظرفیت‌های سواحل جنوبی، به ویژه مکران، و نقش دولت در توسعه این مناطق می‌پردازیم.
ظرفیت‌های سواحل جنوبی: دریچه‌ای به سوی توسعه پایدار
سواحل جنوبی ایران، به‌ویژه سواحل مکران، از جمله مناطقی هستند که از نظر استراتژیک و اقتصادی ظرفیت‌های بی‌نظیری دارند. این منطقه با بیش از ۱,۰۰۰ کیلومتر خط ساحلی در همسایگی دریای عمان و نزدیکی به اقیانوس هند، یکی از اصلی‌ترین شاهراه‌های دریایی جهان به شمار می‌آید.
از همین رو، ظرفیت‌های فراوانی در زمینه حمل‌ونقل بین‌المللی، صنایع دریایی، شیلات، انرژی و گردشگری در این منطقه نهفته است که با بهره‌برداری صحیح و مدیریت کارآمد می‌تواند تحولی اساسی در اقتصاد ملی و منطقه‌ای ایجاد کند.
۱. موقعیت جغرافیایی استراتژیک: دروازه‌ای به بازارهای جهانی سواحل مکران به عنوان نقطه‌ای استراتژیک بین خلیج فارس و دریای عمان، و در مجاورت یکی از شلوغ‌ترین خطوط دریایی جهان قرار دارد. این موقعیت به ایران اجازه می‌دهد تا به عنوان یک هاب ترانزیت بین‌المللی عمل کند. بنادر چابهار و جاسک در این منطقه، با توسعه زیرساخت‌های مناسب می‌توانند نقش مهمی در تسهیل تجارت و دسترسی به بازارهای آسیای مرکزی، افغانستان، و هند ایفا کنند.
توسعه شبکه‌های حمل‌ونقل جاده‌ای و ریلی متصل به بنادر این منطقه می‌تواند ایران را به یک کریدور مهم تجاری در منطقه تبدیل کند. این امر به کاهش هزینه‌های صادرات و واردات مواد اولیه و محصولات نهایی کمک کرده و زمان مورد نیاز برای جابه‌جایی کالاها را کاهش می‌دهد.
۲. پتانسیل بزرگ در تأمین آب و انرژی یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی که امروز بسیاری از مناطق کشور با آن روبه‌رو هستند، بحران کم‌آبی است. در حالی که بخش‌هایی از ایران به‌ویژه مناطق مرکزی و شمالی با کاهش منابع آبی مواجه‌اند، سواحل جنوبی کشور دسترسی مستقیمی به منابع آبی از دریای عمان دارند. استفاده از فناوری‌های شیرین‌سازی آب دریا می‌تواند نقش حیاتی در تأمین آب صنایع و کشاورزی این مناطق ایفا کند. این اقدام می‌تواند علاوه بر کاهش فشار بر منابع آبی داخلی، به توسعه کشاورزی پایدار در مناطق ساحلی کمک کند.
علاوه بر این، سواحل جنوبی ایران یکی از مناطق مستعد تولید انرژی‌های تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی و بادی هستند. استفاده از این ظرفیت‌ها می‌تواند به تولید پایدار و کاهش وابستگی کشور به سوخت‌های فسیلی کمک کند.
۳. شیلات و منابع دریایی: فرصتی برای توسعه صنایع وابسته سواحل مکران و دریای عمان دارای منابع غنی دریایی از جمله انواع ماهی‌ها و آبزیان هستند که می‌تواند زمینه‌ساز توسعه صنعت شیلات و فرآوری محصولات دریایی باشد. با توسعه صنایع مرتبط با ماهیگیری و کشتی‌سازی در این منطقه، فرصت‌های جدیدی برای اشتغال‌زایی و افزایش صادرات غیرنفتی فراهم می‌شود. این امر نیازمند سرمایه‌گذاری‌های کلان دولتی و جذب بخش خصوصی است که با حمایت‌های مالی و قانونی می‌تواند محقق شود.
۴. توسعه گردشگری ساحلی سواحل مکران با مناظر طبیعی زیبا و آب‌های شفاف خود، پتانسیل بالایی برای توسعه گردشگری ساحلی دارند. ایجاد زیرساخت‌های گردشگری و توسعه هتل‌ها، اقامتگاه‌ها، و خدمات تفریحی در این منطقه می‌تواند موجب جذب گردشگران داخلی و خارجی شده و به توسعه اقتصاد منطقه‌ای کمک کند.
نقش دولت در تحقق توسعه سواحل جنوبی
برای بهره‌برداری از این ظرفیت‌ها و تحقق توسعه پایدار در سواحل جنوبی، دولت باید سیاست‌های متعددی را در دستور کار خود قرار دهد. تأسیس معاونت توسعه و حکمرانی دریا می‌تواند به عنوان یک نهاد مرکزی برای هماهنگی و پیگیری این سیاست‌ها عمل کند و تضمین کند که توسعه مناطق ساحلی به طور یکپارچه و هماهنگ انجام می‌شود.
دولت باید در چندین زمینه کلیدی اقدامات جدی انجام دهد:
۱. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های حمل‌ونقل و ترانزیت برای اینکه سواحل جنوبی به قطب تجاری و صنعتی تبدیل شوند، زیرساخت‌های حمل‌ونقل جاده‌ای و ریلی باید به‌طور اساسی تقویت شوند. ایجاد شبکه‌های ریلی که بنادر چابهار و جاسک را به مراکز صنعتی و بازارهای داخلی متصل کند، یکی از اولویت‌های مهم دولت است. همچنین توسعه بنادر و افزایش ظرفیت آنها برای پذیرش کشتی‌های بزرگ‌تر و مدرن‌تر، می‌تواند به ارتقای توان صادرات و واردات ایران کمک کند.
۲. تأمین منابع آب و انرژی پایدار استفاده از فناوری‌های نوین برای شیرین‌سازی آب دریا و تولید انرژی‌های تجدیدپذیر باید در دستور کار قرار گیرد. دولت باید با حمایت از پروژه‌های مرتبط با این فناوری‌ها، به تأمین پایدار آب و انرژی برای صنایع و کشاورزی در این مناطق کمک کند. همکاری با بخش خصوصی و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی نیز می‌تواند نقش کلیدی در این مسیر ایفا کند.
۳. توسعه صنایع دریایی و ماهیگیری برای بهره‌برداری از منابع غنی دریایی سواحل جنوبی، دولت باید زیرساخت‌های لازم برای توسعه صنعت شیلات و کشتی‌سازی را فراهم کند. ایجاد مراکز فرآوری محصولات دریایی و توسعه بندرگاه‌های ویژه ماهیگیری می‌تواند به ایجاد اشتغال و افزایش درآمد منطقه کمک کند.
۴. ایجاد مناطق آزاد تجاری ایجاد و توسعه مناطق آزاد تجاری در سواحل جنوبی، یکی از راهکارهای مؤثر برای جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و تقویت صادرات است. دولت باید با ارائه مشوق‌های مالی و قانونی، سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی را به حضور در این مناطق تشویق کند. مناطق آزاد تجاری می‌توانند به عنوان موتورهای محرک اقتصاد ساحلی عمل کنند و به تسهیل تجارت بین‌المللی کمک کنند.
نتیجه‌گیری
سواحل جنوبی ایران، به ویژه سواحل مکران، پتانسیل عظیمی برای تبدیل شدن به یکی از قطب‌های اصلی توسعه اقتصادی کشور دارند. بهره‌برداری از این ظرفیت‌ها نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و سرمایه‌گذاری‌های گسترده در حوزه‌های زیرساختی، منابع آب و انرژی، صنایع دریایی و حمل‌ونقل است.
دولت با تأسیس معاونت توسعه و حکمرانی دریا و تدوین سیاست‌های کلان می‌تواند زمینه‌ساز توسعه پایدار این مناطق شده و نقش مهمی در افزایش تولید ناخالص داخلی و تقویت جایگاه ایران در عرصه تجارت جهانی ایفا کند.
توجه به ظرفیت‌های سواحل جنوبی، می‌تواند به عنوان یکی از محوری‌ترین راهبردها برای دستیابی به توسعه پایدار، عدالت منطقه‌ای و کاهش تمرکز در کلان‌شهرها عمل کند و از این طریق به بهبود کیفیت زندگی در مناطق کمتر توسعه‌یافته کمک کند.
