سکینه مهرائی
توسعه نیروگاههای برقآبی در شرایطی دنبال میشود که هم تأمین انرژی پاک و پایدار اهمیت دوچندانی یافته و هم حساسیتهای محیطزیستی و میراث فرهنگی بیش از گذشته در کانون توجه قرار گرفته است.
شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران با تکیه بر فناوریهای نوین، هوش مصنوعی و توان شرکتهای دانشبنیان داخلی، تلاش دارد مسیر توسعه برقآبی را بهگونهای پیش ببرد که همزمان با افزایش بهرهوری، اثرات منفی پروژهها به حداقل برسد.
مجتبی پورمقدم، مدیر دفتر مطالعات طرحهای برقآبی شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران، در گفتوگو با خبرنگار عصراقتصاد، با تشریح روند چندمرحلهای مطالعات نیروگاههای برقآبی، از تحول در روشهای مطالعه، افزایش نقش ابزارهای دیجیتال و هوش مصنوعی و اتکای گسترده به توان داخلی سخن گفت. او تأکید دارد که توسعه صنعت برقآبی بدون اخذ مجوزهای محیطزیستی و باستانشناسی و بدون توجه به الزامات توسعه پایدار، اساساً امکانپذیر نیست.
پورمقدم، با توضیح ساختار مطالعات طرحهای برقآبی گفت: مطالعات نیروگاههای برقآبی در شرکت توسعه منابع آب و نیرو بهصورت حوزهای و جامع آغاز میشود. این مرحله که با عنوان «پتانسیلیابی حوزهای طرحهای برقآبی» شناخته میشود، به شناسایی ظرفیتهای بالقوه یک حوزه آبریز اختصاص دارد و خروجی آن، فهرستی از گزینههای اولیه برای احداث نیروگاه است.
او افزود: گزینههای بهدستآمده از پتانسیلیابی، وارد مرحله شناخت میشوند. این مرحله یک گام جلوتر از شناسایی اولیه است و طی آن، طرحهایی که از نظر فنی، اقتصادی و موقعیت جغرافیایی پتانسیل بیشتری دارند، با دقت بالاتری مورد بررسی قرار میگیرند. معمولاً در این مرحله چهار تا پنج گزینه بهعنوان طرحهای منتخب مشخص میشوند.
مدیر دفتر مطالعات طرحهای برقآبی شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران ادامه داد: پس از این مرحله، طرحها وارد «شناخت تکمیلی» میشوند؛ جایی که عمق مطالعات افزایش مییابد و ابعاد مختلف سازهای، هیدرولوژیکی، زمینشناسی و اجرایی بهصورت جدی بررسی میشود. از میان این گزینهها، معمولاً دو طرح برای ورود به فاز یک یا مرحله توجیهی انتخاب میشوند.
مدیر مطالعات برقآبی میگوید: پروژهها با فناوری نو هوش مصنوعی و توان دانشبنیان داخلی پیش میروند و همزمان با اخذ مجوزها اثرات محیطزیستی کاهش مییابد
به گفته پورمقدم، مرحله توجیهی یکی از حساسترین مراحل مطالعاتی است، زیرا هزینهها افزایش مییابد و مطالعات پیچیدهتری مانند ژئوتکنیک و اکتشافات زیرسطحی انجام میشود. او توضیح داد: در این مرحله، پس از بازنگری شناخت، یکی از دو گزینه بهعنوان طرح نهایی انتخاب میشود و تمرکز کامل مطالعات سطحی و زیرسطحی روی همین گزینه قرار میگیرد تا شرایط برای ورود به فاز دوم، یعنی مرحله طراحی جزئی، فراهم شود؛ مرحلهای که در آن، تمامی اجزای پروژه به نقشههای اجرایی تبدیل میشوند و طرح آمادگی ورود به فاز اجرا را پیدا میکند.
پورمقدم در ادامه، به استفاده از فناوریهای نوین در مطالعات سد و نیروگاه اشاره کرد و گفت: انطباق علوم مهندسی با تغییرات جهانی اجتنابناپذیر است. ابزارهای دیجیتال، هوش مصنوعی و فناوریهای نو به ما کمک میکنند تا مطالعات دقیقتر، سریعتر و کمریسکتری انجام دهیم. همانطور که در دهههای گذشته با ورود مطالعات ژئوفیزیک یا نرمافزارهایی مانند اتوکد، صنعت سدسازی ایران همراستا با تحولات جهانی حرکت کرد، امروز نیز هوش مصنوعی و فناوریهای دیجیتال نقش مشابهی ایفا میکنند.
او افزود: استفاده از این ابزارها نهتنها کیفیت تصمیمگیریها را افزایش میدهد، بلکه موجب کاهش خطاها، بهینهشدن طراحیها و در نهایت کاهش هزینههای پروژه در مراحل اجرا میشود.
مدیر دفتر مطالعات طرحهای برقآبی با اشاره به میزان اتکای صنعت سدسازی به توان داخلی تصریح کرد: درصد بسیار بالایی از فناوریها و توانمندیهای مورد استفاده در این صنعت، توسط شرکتها و متخصصان داخلی تأمین میشود. صنعت سدسازی ایران اکنون وارد دهه چهارم فعالیت خود شده و با وجود محدودیتها و تحریمها، دانشگاهها، پژوهشگاهها و شرکتهای ایرانی توانستهاند نیازهای فنی و تخصصی را پاسخ دهند.
او نمونههایی از این توانمندی را ساخت دستگاههای حفاری هایتک و بومیسازی مواد ردیابی مانند اورانین و رودامین عنوان کرد و گفت: این مواد پیشتر از کشورهای اروپایی وارد میشدند، اما امروز با همکاری دانشگاه شیراز و دیگر مجموعههای داخلی، تولید آنها در داخل کشور انجام میشود. شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران نیز برای حمایت از این مسیر، بودجه مشخصی را به فعالیتهای پژوهشی اختصاص داده است.
پورمقدم همچنین به ملاحظات محیطزیستی و میراث فرهنگی پرداخت و تأکید کرد: برای هر پروژه برقآبی، اخذ پنج مجوز تحت عنوان «ماده ۲۳» الزامی است؛ شامل مجوز محیطزیست، مجوز باستانشناسی، مجوز پدافند غیرعامل، مصوبه شورای فنی مطالعات و مجوز تخصیص آب. اخذ این مجوزها به معنای پایبندی کامل به الزامات نهادهای تخصصی است.
او خاطرنشان کرد: هیچ پروژه توسعهای کاملاً بدون اثرات محیطزیستی یا باستانشناسی نیست، اما هنر ما این است که با راهکارهای مهندسی، خلاقانه و فناورانه، این اثرات را به حداقل برسانیم. همکاری نزدیک با سازمان حفاظت محیطزیست و پژوهشکده باستانشناسی کشور دقیقاً در همین راستا تعریف شده است.
به نظر میرسد تجربه چند دههای صنعت سدسازی و برقآبی ایران، امروز به نقطهای رسیده که توسعه زیرساختهای انرژی میتواند همزمان با ملاحظات محیطزیستی، فرهنگی و فناورانه پیش برود. تأکید مدیران این حوزه بر استفاده از هوش مصنوعی، توان داخلی و همکاری ساختاریافته با نهادهای تخصصی، نشان میدهد که مسیر آینده برقآبی کشور نه صرفاً توسعه کمی، بلکه حرکت بهسوی توسعه پایدار و هوشمند خواهد بود.
اگر بخواهی، میتوانم نسخه کوتاهتر، یا خروجی مناسب خبرگزاری رسمی، هفتهنامه تخصصی یا گزارش تحلیلی هم تنظیم کنم.
