بن‌بست واگرایی در پتروشیمی
فیروز کریمایی، قائم‌مقام انجمن صنفی کارفرمایی پتروشیمی، در گفت‌وگویی با عصر اقتصاد، از ضرورت اصلاح ساختار صنعت پتروشیمی سخن گفت. او در گفتگو با عصر اقتصاد بر لزوم ادغام زنجیره‌ای شرکت‌های پتروشیمی، پرهیز از واگذاری‌های شتاب‌زده و رفع خلأ سیاست‌گذاری در حوزه بازرگانی تأکید کرد و راهکارهایی برای افزایش تاب‌آوری و شفافیت این صنعت راهبردی در اقتصاد ایران ارائه داد.
کریمایی در آغاز گفت‌وگو با اشاره به زیربنای حقوقی فعالیت شرکت‌های پتروشیمی، بر اهمیت رعایت اصول حاکمیت شرکتی تاکید کرد و گفت: قانون تجارت تکلیف را روشن کرده است. شرکت‌های پتروشیمی و هلدینگ‌های آن‌ها تحت حاکمیت این قانون فعالیت می‌کنند.
ما بر مبنای قواعد بازار حرکت می‌کنیم و اصول حاکمیت شرکتی را محترم می‌دانیم. با این حال، او به طور جدی از روند خصوصی‌سازی طی دهه‌های اخیر انتقاد کرد و آن را یکی از عوامل واگرایی و آسیب‌پذیری در صنعت دانست: ما از همان ابتدا نسبت به شیوه خصوصی‌سازی انتقاد داشتیم. تفکیک زنجیره‌های ارزش، به جای تقویت، منجر به تضعیف جایگاه ایران در بازارهای جهانی شد. در ساختار یکپارچه، مدیریت بهتر منابع، کاهش دوباره‌کاری‌ها و چابکی تصمیم‌گیری بسیار بیشتر است.
او با اشاره به نمونه‌هایی از آسیب‌های زنجیره‌های گسسته، ادامه داد: در ساختار فعلی، هر شرکت به‌طور مجزا تصمیم می‌گیرد. با کوچک‌ترین تنش در بازار، مثلاً نوسان قیمت خوراک یا تغییر تعرفه صادراتی، یک شرکت کوچک ممکن است ورشکسته شود. در حالی که اگر زنجیره کامل و یکپارچه باشد، ریسک توزیع می‌شود و شوک‌ها جذب می‌شوند.
تجربه جهانی چه می‌گوید؟
به گفته‌ی کریمایی، الگوی جهانی نیز نشان می‌دهد که ادغام زنجیره‌ای، نه تنها برای کشورهای در حال توسعه، بلکه حتی برای غول‌های صنعتی نیز یک استراتژی نجات‌بخش است.
او با اشاره به مدل شرکت‌هایی مانند سابیک عربستان یا باسف آلمان گفت: وقتی یک شرکت پتروشیمی هم‌زمان از تولید خوراک، فرآوری، تولید محصول نهایی و حتی صادرات برخوردار باشد، قدرت چانه‌زنی آن در زنجیره‌های جهانی چندین برابر خواهد شد. امروز ما از این مزیت محروم مانده‌ایم.
صنعت پتروشیمی بدون بازگشت به ادغام زنجیره‌ای و خروج از واگرایی ساختاری، قدرت حیاتی و امکان حضور مؤثر در بازارهای جهانی را از دست خواهد داد
کریمایی تاکید کرد که بازگشت به چنین ساختاری، نه یک رؤیای آرمانی، بلکه نیاز قطعی برای بقا در فضای پررقابت امروز است.
بورسی شدن؛ ابزار شفافیت، انضباط مالی و تأمین منابع
در بخش دیگری از گفت‌وگو، قائم‌مقام انجمن صنفی کارفرمایی پتروشیمی با صراحت از ضرورت ورود شرکت‌ها به بورس سخن گفت و توضیح داد: دو مسیر در حوزه بورسی شدن داریم: یکی عرضه سهام شرکت‌ها در بازار سرمایه و دیگری عرضه محصولات در بورس کالا. باید این دو را تفکیک کنیم.
او توضیح داد که بورس کالا، محلی برای تنظیم بازار داخلی است، اما ورود به بازار سرمایه مزایای متعددی دارد: شفافیت مالی، انضباط حسابرسی، پاسخ‌گویی به سهام‌داران و مهم‌تر از همه، جذب سرمایه‌های سرگردان از جمله مزایای کلیدی است.
وقتی شرکت در بورس حضور داشته باشد، مدیران آن نمی‌توانند عملکرد خود را پنهان کنند. این شفافیت، باعث تقویت اعتماد عمومی و افزایش تاب‌آوری شرکت‌ها می‌شود.
کریمایی در این زمینه از تجربه دهه ۸۰ یاد کرد: در آن زمان، چندین شرکت بزرگ پتروشیمی وارد بورس شدند. شفاف‌سازی صورت‌های مالی و دسترسی به منابع مالی جدید، توان رقابت آن‌ها را افزایش داد. متاسفانه اکنون برخی شرکت‌ها از ورود به این فضا طفره می‌روند.
او تأکید کرد که یکی از مهم‌ترین فرصت‌های توسعه، همین تأمین مالی از طریق بازار سرمایه است؛ خصوصاً در شرایطی که نظام بانکی با محدودیت اعتباری روبه‌روست.
چرا ایران قیمت‌گذار جهانی در محصولات کلیدی نیست؟
یکی از گلایه‌های جدی کریمایی، از عدم توانایی ایران در تبدیل شدن به قیمت‌گذار جهانی محصولات استراتژیکی مانند متانول بود.
او پرسید: چطور ممکن است کشوری با تولید نزدیک به ۱۸ میلیون تن متانول در سال، همچنان در بازار جهانی price taker باشد؟ چرا نتوانسته‌ایم یک سازوکار واحد برای قیمت‌گذاری داشته باشیم؟
وی ادامه داد: ما اگر ساختار تجمیع را درست کنیم، می‌توانیم در مذاکره‌های بین‌المللی و صادرات، یک صدا داشته باشیم. اما امروز هر شرکتی برای خودش عمل می‌کند. این تکه‌تکه شدن، قدرت سیاست‌گذاری و مدیریت قیمت را از ما گرفته است.
کریمایی در عین حال، بر ضرورت طراحی مدل بومی برای ادغام تأکید کرد: تجمیع مطلق نیز می‌تواند خطرناک باشد. اگر همه متانول ایران زیرمجموعه یک شرکت باشد، با تحریم آن شرکت، صادرات کل کشور تحت خطر قرار می‌گیرد. بنابراین ما نیاز به یک مدل منعطف داریم. ادغام باید در زنجیره باشد، نه صرفاً در کالای مشابه.
ادغام در زنجیره؛ نه فقط برای بقا، بلکه برای رشد پایدار
کریمایی تاکید کرد که راه نجات صنعت پتروشیمی، نه در ادغام افقی صرف (یعنی تجمیع شرکت‌های هم‌محصول)، بلکه در ادغام عمودی و زنجیره‌ای است. او گفت: وقتی شرکت از خوراک تا محصول نهایی را پوشش دهد، بسیاری از مشکلات حل می‌شود. مثلاً اگر قیمت جهانی یک محصول افت کند، اما شرکت از سود فرآوری و فروش محصول دیگر سود کند، تراز مالی آن حفظ می‌شود. این همان توزیع ریسک است.
وی همچنین یادآور شد که در شرایط تحریم، شرکت‌های دارای زنجیره کامل بسیار کمتر آسیب می‌بینند و حتی در صادرات نیز قدرت بیشتری خواهند داشت. در حال حاضر، یک شرکت کوچک تولیدکننده الفین، باید از چندین کانال برای فروش محصول، خرید خوراک و صادرات تلاش کند. این یعنی هدررفت منابع، زمان و فرصت. در حالی که اگر این شرکت در دل یک زنجیره باشد، همه مراحل با هماهنگی جلو می‌رود.
ضعف سیاست‌گذاری در بازرگانی پتروشیمی
کریمایی یکی از جدی‌ترین چالش‌های فعلی صنعت را خلأ سیاست‌گذار در حوزه بازرگانی دانست.
او گفت: در حال حاضر، ده‌ها شرکت بازرگانی در این صنعت فعال هستند. ذات حضور آن‌ها مشکلی ندارد، اما نبود یک نهاد سیاست‌گذار که هماهنگی ایجاد کند، منجر به رقابت ناسالم شده است.
به گفته او، بدون سیاست‌گذاری متمرکز، بازارهای صادراتی یکی‌یکی از دست می‌روند: نمی‌توان به شرکت‌ها گفت صادرات نکن، اما می‌توان به آن‌ها مسیر و قیمت داد. مثلاً بگوییم به جای رقابت در یک بازار، به‌طور منسجم به چند بازار منطقه‌ای وارد شویم. با این کار، ایران می‌تواند price maker باشد، نه دنبال‌رو دیگران.
سیاست‌گذاری علمی؛ ظرفیت مغفول‌مانده
کریمایی از تجربه مشترک انجمن با دانشگاه‌ها در سال ۱۳۹۶ گفت؛ تجربه‌ای که به گفته او می‌تواند الگویی برای تدوین راهبردهای علمی صنعت باشد: با همکاری دانشگاه علامه طباطبایی، مطالعه‌ای درباره بازارهای پتروشیمی انجام دادیم. مشخص شد که تنها با سیاست‌گذاری صحیح می‌توانیم ظرفیت صادرات را تا یک میلیارد دلار در سال افزایش دهیم.
او ادامه داد: این عدد برای سال ۹۶ بود. امروز با افزایش ظرفیت تولید، احتمالاً این عدد دو برابر شده است. اما به شرطی که سیاست‌گذاری بر اساس داده و تحلیل باشد، نه تصمیم‌های شتاب‌زده.
ورود شرکت‌های پتروشیمی به بورس، ابزار شفافیت مالی، جذب سرمایه و افزایش تاب‌آوری این صنعت در شرایط سخت اقتصادی و تحریمی است
کریمایی افزود که انجمن صنفی کارفرمایی پتروشیمی آماده است بار دیگر با دانشگاه‌ها، اندیشکده‌ها و مراکز علمی برای تدوین نقشه راه صنعت همکاری کند.
کریمایی خاطر نشان کرد: ما امروز در شرایط پیچیده‌ای هستیم. نه می‌توانیم ساختار متمرکز دولتی گذشته را بازسازی کنیم، و نه ساختار واگرای کنونی را ادامه دهیم. راه سوم، بازگشت به ادغام هوشمندانه و زنجیره‌ای است.
او تأکید کرد که: ادغام‌های هم‌ارز (افقی) تنها در صورتی موفق خواهند بود که پشتوانه تحلیل اقتصادی و استراتژیک داشته باشند. در غیر این صورت، تنها ادغام در زنجیره می‌تواند ما را به سمت ایجاد ارزش افزوده، افزایش صادرات و تاب‌آوری ساختاری سوق دهد.»
او در پایان گفت: نباید فراموش کرد که پتروشیمی، صنعتی صرفاً اقتصادی نیست؛ این صنعت یکی از ستون‌های اصلی امنیت انرژی، ارزآوری و ثبات صنعتی کشور است. اگر امروز تصمیم نگیریم، فردا شاید دیگر فرصتی باقی نماند.
