تاب آوری اقتصادی ایران و استراتژی های نفتی
رضا پدیدار، رئیس کمیسیون انرژی و محیط زیست اتاق تهران
به قول یکی از دوستان فعال در حــوزه فعالیت های اقتصادی ایران با تحــریم‌های همــه‌جانبه آمریکا، نشانگر این مطلب مهم است که اوضاع ایران و آمریکا به شکلی در آمــده است که باید آن را وضعیت زورآزمایی تهدیدها نام نهاد؛ چرا که با گذشت بیش از یک ماه و اندی از تغییر رئیس‌جمهوری در آمریکا، امیدها برای بازگشت سریع تهران و واشنگتن به اجرای برجام کمرنگ شده و تداوم تحریم ها در کوتاه‌مدت محتمل به نظر می رسد.
مهمترین واکنش بازار به این ناامیدی در نرخ ارز رخ داد . قیمت دلار اخیرا بالا رفته و این روزها در نوسان است. چنین تغییر روندهایی می‌تواند به تغییر انتظارات تورمی نیز بیانجامد. در این حالت، تاب‌آوری اقتصادی ایران با توجه به افزایش نیافتن تولید و فروش نفت خام چگونه خواهد بود. بانک مرکزی گفته بود که با مثبت شدن نگرش‌ها به اقتصاد، در ماه‌های آذر و دی کاهش تورم داشته‌ایم و این کاهش تورم قابل توجه بوده است، اما اکنون در اسفند ماه نرخ تورم ماهانه دوباره افزایش پیدا کرده و به بیش از ۳.۵ درصد رسیده است.
این تجربه نشان می‌دهد تغییر جهت انتظارات تورمی اصلا بعید نیست؛ اتفاقی که در غیاب تغییــر در مولفه‌‌‌های واقعی اقتصادی می‌تواند موج تورمی بعدی را ایجاد کند. دلیل اصلی این روند تبیین نشدن سیاست‌ها و استراتژی‌های فروش نفت خام و فرآورده‌های هیدروکربنی است که مهمترین قسمتی است که احتمالا از ناامیدی در زمینه یک توافق فوری آسیب می‌بیند.
در ماه‌های اخیر در فروش، توفیق‌هایی به دست آمد اما این توفیق‌ها می‌تواند خیلی زود از دست بروند، چرا که دولت آمریکا در صورت نداشتن هیچ نشانه‌ای از توافق، احتمالا پالس‌هایی برای سخت‌تر کردن روش‌های فروش نفت ایران صادر می‌کند. در مهمترین نمونه، وزارت دادگستری آمریکا اخیرا اعلام کرده که یک محموله بنزین مصادره شده ایرانی را فروخته است و به‌زودی ده‌ها میلیون دلار درآمد حاصل از آن را به بنیاد قربانیان آمریکایی کشورهای حامی تروریسم خواهد داد.
به هرحال نبود یک استراتژی در تاب‌آوری اقتصادی و اعلام نشدن مواضع دولت موجب بلاتکلیفی و نبود اطمینان در اقتصاد می‌شود که به طور طبیعی پیامدهایی بسیار منفی دارد. مرکز پژوهش‌های مجلس نیز برآورد کرده است در صورتی که محیط اقتصاد کلان در وضع بلاتکلیفی و نااطمینانی و انتظار به تغییرات محیط بین‌المللی قرار گیرد. این موضوع می‌تواند رشد اقتصادی را نزدیک به صفر و حتی در دامنه منفی قرار دهد. این پیش‌بینی اصلا از واقعیت اقتصاد ایران دور نخواهد بود. در این حالت اوضاع اقتصادی ایران به شکلی درآمده است که باید آن را زورآزمایی تهدیدها نام نهاد.
ایران از پنجم اسفند اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را متوقف کرد و به نظر می رسد که طرفین حاضر نیستند تا در مقابل حریف یک گام به عقب بردارند. در حالتی که قدرت تاب‌آوری اقتصادی ایران رو به کاهش است، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران آمد و بنا بر گزارش‌های موثق به توافقاتی دست یافت. البته این توافق‌ها منوط به لغو تحریم‌ها و امکان بازگشت ایران به وضع قبلی خود در تولید و عرضه نفت خام بوده است. بر اساس اظهارات مقامات نفتی ایران، در صورت لغو تحریم‌ها می‌توان با قدرت تمام اذعان کرد که ظرفیت تولیدی نفت خام می‌تواند از سطح دومیلیون بشکه‌ای فعلی به سطح بالاتر از سه میلیون بشکه افزایش یابد و در صورت لغو کامل تحریم‌ها این میزان تولید تا سطح چهار میلیون بشکه در روز نیز خواهد رسید.
در واقع باید گفت این رویکرد می‌تواند مصداق دستی برای ستیز و دستی برای آشتی باشد و این همان چیزی است که اکنون نیازمند آن هستیم. اما آنچه در این میان خوشایند نیست، ناهماهنگی‌هایی است که میان دولت و مجلس در خصوص تعیین رویکرد در مقابل آژانس و کشورهای غربی به چشم می‌خورد که این ناهماهنگی ها حتی نارضایتی مقامات عالی کشور را نیز به همراه داشته است . در این اوضاع ایران نیازمند بازتعریف استراتژی‌های جدید نفتی خود است؛ چرا که اقدامات صورت‌گرفته در راستای کاهش تعهدات خود نگرانی اروپایی‌ها را بر انگیخته و البته هدف آن از ابتدا همین هم بوده است . مسلما نگاه بایدن و متحدان اروپایی‌اش این بوده که وجود تحریم‌ها ابزار خوبی برای اعمال فشار به ایران برای پذیرش مذاکرات و امتیازدهی بر سر مسائل هسته‌ای و نیز انرژی است و عجل ای هم برای برداشتن آنها ندارند.
باید توجه داشته باشیم که اقدامات اخیر ایران، این زمان بی‌نهایت را از آنها می گیرد و آنها باید به‌زودی بر سر انتخاب سخت یا خیلی سخت تصمیم‌گیری کنند. استراتژی‌های جدید اقتصادی باید بر این موضوع مهم پایدار باشد که به نتیجه رسیدن مذاکرات غیرمستقیم موجب گشایش در ارزهای منجمد‌شده در ژاپن و کره جنوبی و نیز هند دلالت بر چراغ سبز ضمنی آمریکا دارد و انتظار می‌رود که این روند در ماه‌های آینده خبرهای خوبی برای ما به همراه داشته باشد .
در این حالت دولت می تواند با اعطای کمک‌های اعتباری به شرکت‌های فعال در حوزه انرژی قدرت تاب‌آوری آنها را افزایش دهد تا درست بر اساس پیش‌بینی هفته گذشته بتوان با یک توافق موقت که مبتنی بر اولتیماتوم رسمی ایران به آژانس است و طرف مقابل ما این موضوع را به عنوان یک گام واقعی برای اجرای اهداف تولیدی مورد پذیرش قرار می‌دهد، ایران بدون آنکه تغییری در استراتژی های خود بویژه در حوزه انرژی داده باشد پس از سه سال انسداد دیپلماتیک در باره فعالیت‌های هسته‌ای بالاخره زمان به نفع ایران در حرکت منطقی خود قرار گیرد.
در این حالت آزاد سازی منابع ارزی ایران در کشورهای دیگر مهمترین اخبار مثبت در حوزه اقتصادی و سیاسی است که می تواند ضمن متحول ساختن تاب‌آوری اقتصادی ایران موجب رشد استراتژی ای نفتی شود و بازار ارز را وارد روند کاهشی کوتاه‌مدت کند. در این حالت پروژه‌های متوقف‌شده فعالیت خود را از سر می‌‌گیرند و قدرت تاب‌آوری اقتصادی ایران را به شدت افزایش خواهند داد. همچنین در این حالت، از یک سو، ذخایر نفت خام و فرآورده‌های نفتی آمریکا به دلیل اختلالات تولید احتمالا کاهش پیدا می‌کند که نشان‌دهنده محدود شدن عرضه در آینده است و از سوی دیگر، با بهبود بیشتر بازار از جمله دورنمای رشد تقاضا، سرمایه‌گذاران دید خوش‌بینانه‌تری به صعود قیمت بیشتر نفت خواهند داشت.
