تولید قطعات بی‌کیفیت خودرو، اتلاف انرژی یا تداوم اولویت کمیت برکیفیت؟
تولید سالانه میلیون‌ها قطعه خودرو و لوازم یدکی بی‌کیفیت، که اغلب در کمتر از نصف عمر استاندارد جهانی از کار می‌افتند، منابع عظیمی از آب، انرژی، نیروی انسانی و مواد خام را هدر می‌دهد.
صنعت قطعه‌سازی ایران سالانه میلیون‌ها تن فولاد، پلیمر، آب و میزان قابل‌توجه برق و گاز مصرف می‌کند و با این وجود بخش مهمی از این قطعات تولیدی کیفیت مطلوبی ندارند و در کمتر از نصف عمر استاندارد جهانی نیاز به تعویض پیدا می‌کنند.
این چرخه تولید، مصرف و دورریزی، منابع حیاتی کشور را که این روزها با کمبود شدید مواجه هستند، به شدت هدر می‌دهد.
گزارش‌ها حاکی از آن است که تعداد قابل توجه‌ای از قطعات تولیدی داخلی عمری برابر با نصف عمر محصولات مشابه دارای استانداردهای بین‌المللی دارند. این هدررفت، در شرایطی که سرانه آب تجدیدپذیر ایران به کمتر از ۱۰۰۰ متر مکعب در سال رسیده و بیش از ۷۰ درصد نیروگاه‌ها با کمبود سوخت مواجه هستند، به یک بحران ملی تبدیل شده است.
کارشناسان معتقدند که راه‌حل در تغییر الگوی تولید است. اعمال استانداردهای کیفی سختگیرانه، سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه و تشویق تولید قطعات با عمر طولانی، می‌تواند این هدررفت منابع را تا میزان قابل توجه‌ای کاهش دهد
هر قطعه خودرو، از فیلتر هوا تا تسمه تایم، برای تولید نیاز به منابع عظیمی دارد. تولید یک تن فولاد برای قطعات بدنه، ۲۰ هزار لیتر آب و ۴۰۰۰ کیلووات‌ساعت برق مصرف می‌کند. ریخته‌گری یک بلوک سیلندر، ۵۰۰ لیتر آب برای خنک‌کاری و ۲۰۰ کیلووات‌ساعت برق برای ذوب نیاز دارد.
حتی تولید یک فیلتر کاغذی ساده، چندین لیتر آب برای فرآیند شستشو و چند کیلووات‌ساعت برق برای دستگاه‌های برش و پرس مصرف می‌کند. وقتی این قطعات بی‌کیفیت در کمتر از چند ماه از کار می‌افتند، تمام این منابع دوباره برای تولید قطعه جدید مصرف می‌شوند و چرخه هدررفت تکرار می‌شود.
اتلاف نیروی انسانی
نیروی انسانی نیز در این چرخه معیوب هدر می‌رود. چند صد هزار نفر در صنعت قطعه‌سازی مشغول به کار هستند، اما بخش زیادی از زمان آن‌ها صرف تولید قطعاتی می‌شود که به سرعت معیوب می‌شوند. یک کارگر ماهر که می‌توانست در تولید قطعات باکیفیت و صادراتی فعالیت کند، در عوض در خط تولید قطعاتی کار می‌کند که در زمان کوتاه به تعویض دارند. این هدررفت نیروی متخصص، در شرایطی که ایران با کمبود نیروی کار ماهر در صنایع پیشرفته مواجه است، ضربه‌ای جدی به اقتصاد وارد می‌کند.
هدررفت‌آب زیاد
آب، که این روزها به طلای آبی تبدیل شده، یکی از بزرگ‌ترین قربانیان این چرخه است. تولید هر خودرو به طور متوسط حدود نیم میلیون لیتر آب مصرف می‌کند، اما وقتی قطعات آن زود خراب می‌شوند، این مصرف چند برابر می‌شود. یک لنت ترمز بی‌کیفیت که در ۱۵۰۰۰ کیلومتر تمام می‌شود، به معنای مصرف دوباره چندین لیتر آب برای تولید لنت جدید است. در مقیاس ملی، اگر سالانه ۱۰ میلیون قطعه بی‌کیفیت تعویض شود، چیزی حدود ۵۰۰ میلیون لیتر آب، معادل مصرف آب آشامیدنی یک شهر ۲۰۰ هزار نفری در یک سال هدر می‌رود.
مصرف زیاد برق
انرژی الکتریکی نیز وضعیت بهتری ندارد. وقتی یک سنسور اکسیژن در ۴۰۰۰۰ کیلومتر از کار می‌افتد، تولید قطعه جدید ۵۰ کیلووات‌ساعت برق مصرف می‌کند. با احتساب ۵ میلیون قطعه معیوب سالانه، این یعنی هدررفت ۲۵۰ میلیون کیلووات‌ساعت برق، معادل تولید یک نیروگاه ۵۰ مگاواتی در یک ماه. این در حالی است که کشور به صورت جدی با کمبود برق مواجه است.
مواد خام نیز در این چرخه قربانی می‌شوند. فولاد، آلومینیوم و پلاستیک‌های مهندسی که برای تولید قطعات استفاده می‌شوند، یا به سهتی تولید می‌شوند و یا وارداتی هستند و ارزبری بالایی دارند. حالا وقتی قطعه‌ای با کیفیت پایین تولید شود، یعنی نیاز به تولید مواد اولیه بیشتر و یا افزایش واردات.
آب، که این روزها به طلای آبی تبدیل شده، یکی از بزرگ‌ترین قربانیان این چرخه است. تولید هر خودرو به طور متوسط حدود نیم میلیون لیتر آب مصرف می‌کند، اما وقتی قطعات آن زود خراب می‌شوند، این مصرف چند برابر می‌شود
محیط زیست هم در این میان هزینه سنگینی پرداخت می‌کند. قطعات بی‌کیفیت که زودتر دور ریخته می‌شوند، زباله‌های صنعتی را افزایش می‌دهند. یک فیلتر روغن معیوب که زودتر تعویض می‌شود، روغن آلوده بیشتری به خاک و آب‌های زیرزمینی وارد می‌کند. تولید دوباره این قطعات، انتشار گازهای گلخانه‌ای را افزایش می‌دهد و چرخه گرمایش جهانی را تشدید می‌کند.
سخن آخر
کارشناسان معتقدند که راه‌حل در تغییر الگوی تولید است. اعمال استانداردهای کیفی سختگیرانه، سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه و تشویق تولید قطعات با عمر طولانی، می‌تواند این هدررفت منابع را تا میزان قابل توجه‌ای کاهش دهد. استفاده از مواد بازیافتی و فرآیندهای تولید کم‌مصرف، مصرف آب و انرژی را پایین می‌آورد. همچنین، فرهنگ‌سازی برای خرید قطعات باکیفیت، تقاضا برای تولیدات بی‌کیفیت را کاهش می‌دهد.
حال می‌توان گفت که تولید قطعات بی‌کیفیت خودرو، که منابع عظیمی از آب، انرژی، نیروی انسانی و مواد خام را مصرف می‌کند و در کمتر از نصف عمر استاندارد از کار می‌افتد، هدررفتی ملی و در ابعاد یک بحران است. این چرخه معیوب، در شرایط کمبود شدید منابع، نه تنها اقتصاد را تضعیف می‌کند، بلکه آینده نسل‌های بعدی را به خطر می‌اندازد.
بدون تغییر فوری در سیاست‌های صنعتی و اعمال استانداردهای کیفی، این هدررفت ادامه خواهد یافت و منابع محدود کشور را به نابودی خواهد کشاند. زمان آن رسیده که تولید قطعات، نه بر اساس کمیت، بلکه بر اساس کیفیت و پایداری سنجیده شود.
