سکینه مهرائی
بحران آب پایتخت با پروژه کلان انتقال آب از سد طالقان به تهران و البرز وارد مرحله سرنوشت سازی شده است. طرحی که علاوه بر امیدواری به بهبود وضعیت آب شرب پایتخت و کرج، نگرانی‌هایی نیز درباره آینده محیط‌زیست و کشاورزی منطقه مبدأ برانگیخته است.
به گزارش عصراقتصاد، پنج سال خشکسالی و دومین سال کم‌باران طی پنج دهه اخیر، وضعیت منابع آبی تهران و البرز را در شرایطی بحرانی قرار داده است به‌طوری که سدهای پنج‌گانه تهران تنها ۲۰ درصد آب دارند و ذخایر سدها ۲۶۶ میلیون مترمکعب کمتر از پارسال است.
بنابر تأکید عباس علی‌آبادی، وزیر نیرو، این بحران زمینه‌ساز آن شد که پروژه انتقال آب از سد طالقان با سرعت بی‌سابقه تا ۷۰ درصد پیشرفت کند و امیدها را برای دوبرابر شدن ظرفیت انتقال و تأمین پایدار آب شرب افزایش دهد.
سد طالقان که در فلات مرکزی ایران احداث شده، ظرفیت ذخیره ۴۲۰ میلیون مترمکعبی دارد و سال‌هاست شریان حیاتی آب برای البرز و تهران محسوب می‌شود. خط اول انتقال آب طی ۳۰ سال گذشته، ۵ مترمکعب در ثانیه آب را بین دو استان تقسیم می‌کرد.
اما هم افزایش تقاضا و هم افت شدید منابع، دولت را واداشت تا خط دوم انتقال با ظرفیت مشابه را اجرایی کند. اکنون ۷۰ درصد عملیات اجرایی با اعتبار ۷ هزار میلیارد تومانی به پایان رسیده و قرار است فاز اول تا پایان مرداد به انتقال ۲.۵ مترمکعب به تصفیه‌خانه البرز بینجامد. سپس با آزادسازی همین میزان از ظرفیت خط قدیم، سهم تهران به ۵ مترمکعب می‌رسد.
سدهای تهران تنها ۲۰ درصد آب دارند و دولت با اجرای انتقال آب از طالقان، امیدوار است تابستانی بدون بحران و جیره‌بندی را تجربه کند
در مرحله دوم که تا مهرماه پیش‌بینی شده، خط انتقال به بیلقان تکمیل و در مجموع ظرفیت رساندن آب طالقان به تهران و کرج به ۱۰ مترمکعب در ثانیه خواهد رسید؛ اقدامی که عملاً فشار بر سایر منابع آبی تهران، به‌ویژه سد کرج را کاهش می‌دهد و نقش حیاتی برای دو کلانشهر ایفا می‌کند.
اما مسیر تحقق این طرح بزرگ، آسان نبوده است. زمین‌های معارض خصوصی یکی از چالش‌هایی بود که پروژه را با کندی مواجه کرد و هنوز تا رفع کامل آن فاصله هست. از سوی دیگر، نگرانی جدی درباره آثار زیست‌محیطی و کاهش آب کشاورزی طالقان مطرح می‌شود؛ چرا که شغل عمده ساکنان منطقه زراعت و دامداری است و کاهش سهمیه آب می‌تواند معیشت و اقتصاد این منطقه را تهدید کند.
علی بیت‌اللهی، مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، ضمن تأکید بر تأثیر مثبت کاهش برداشت از آب‌های زیرزمینی تهران، این پروژه را یک آرام‌بخش موقت توصیف می‌کند و هشدار می‌دهد: «انتقال آب، سیاست جمعیت‌پذیری تهران را تقویت می‌کند و طبیعت مبدأ را فقیرتر می‌سازد.
هرچه منابع جدیدتر به تهران منتقل شود، جمعیت و فشار بر طبیعت افزایش می‌یابد و بارگذاری جمعیتی کنترل‌ناپذیر می‌شود.» او می‌گوید در دو سال اخیر نرخ فرونشست زمین در بخش‌هایی از تهران سه برابر شده و تنها راه اساسی حل بحران، اصلاح الگوی مصرف، بهینه‌کردن آبیاری، مدیریت منابع آب و بازنگری در برنامه‌ریزی جمعیتی است.
کارشناسان معتقدند تداوم انتقال آبِ بین‌حوضه‌ای، هر چند در کوتاه‌مدت به تعویق بحران کمک می‌کند، اما حل دائمی نیازمند توجه جدی به بازچرخانی آب، ترویج فناوری‌های نوین آبیاری، و صرفه‌جویی در تمام بخش‌هاست.
وزارت نیرو هم بارها تأکید کرده مدیریت مصرف آب در تهران باید به شکل جدی‌تری صورت گیرد. طبق اعلام این وزارتخانه، اگر اقدامات مؤثر در این زمینه انجام نشود و کاهش مصرف دست کم ۲۰ درصدی محقق نشود، تداوم خشکسالی، پایتخت را با بحران کم‌آبی پایدار و حتی جیره‌بندی مواجه می‌کند.
همزمان با این بحران، تولید و مصرف انرژی برق کشور هم با ناترازی روبه‌روست. در سال‌های اخیر، مصرف برق ۲۳ برابر و تولید تنها ۱۳ برابر شده و همین شکاف باعث خاموشی‌های اضطراری شده است. دولت از مردم خواسته است به پویش‌های صرفه‌جویی بپیوندند و از لوازم کم‌مصرف استفاده کنند.
دولت چهاردهم، برای بهبود وضعیت آب، چندین مسیر مکمل را هم در نظر دارد: از توسعه نیروگاه‌های خورشیدی و بادی تا نصب گسترده چراغ‌های LED، اما کارشناسان باور دارند سرمایه‌گذاری همزمان در بازچرخانی آب و اصلاح ساختار کشاورزی باید شتاب بگیرد.
با اجرای پروژه انتقال آب طالقان، تهران و البرز از بحران کم‌آبی نجات می‌یابند اما نگرانی‌ها درباره سرنوشت محیط‌زیست و کشاورزی طالقان بالا گرفته است
طرح انتقال آب از سد طالقان یک اقدام استراتژیک است که شاید در کوتاه‌مدت شهرهای بزرگ را از بحران پرآسیب بی‌آبی نجات دهد اما این موفقیت به قیمت فقر محیط‌زیست و معیشت در طالقان و استمرار چرخه نادرست تمرکز جمعیت در تهران به‌دست می‌آید.
از همین رو، کارشناسان بر انجام مطالعات جامع اجتماعی و زیست‌محیطی، جبران خسارت به کشاورزان و آینده‌نگری در سیاست‌گذاری تأکید دارند و پیشنهاد می‌کنند علاوه بر این پروژه، راهکارهای بلندمدتی چون ارتقاء بهره‌وری آب در کشاورزی، اصلاح ساختار صنعت، جمع‌آوری آب باران و توسعه فناوری‌های جدید نیز در اولویت باشد تا توازن میان توسعه، عدالت و محیط‌زیست برقرار شود.
آیا انتقال آب، نجات‌دهنده پایتخت تشنه ایران می‌شود یا مقدمه تهدیدی زیست‌محیطی برای طبیعت و کشاورزی خواهد بود؟ قضاوت نهایی را گذر زمان و تدبیر مسئولان رقم خواهد زد.
