دکتر ملیکا ملک‌آرا؛ پژوهشگر و استراتژیست کسب‌وکار
طی دو دهه گذشته، مسئولیت اجتماعی شرکتی (CSR) در ایران عمدتاً به‌صورت نمادین، سطحی، رویداد محور و فاقد استراتژی بلندمدت اجرا شده است.
اقدامات رایج CSR در کشور اغلب به بسته‌های خیریه، حمایت تبلیغاتی از برنامه‌های فرهنگی و ورزشی، یا پویش‌های مناسبتی محدود بوده‌اند. این در حالی است که در ادبیات نوین مدیریت، CSR تحول‌گرا (Transformational CSR) به‌عنوان رویکردی عمیق، ساختاری و یکپارچه شناخته می‌شود که بر ادغام مسئولیت اجتماعی در هسته مدل کسب‌وکار و تصمیم‌گیری‌های کلان تأکید دارد.
بر اساس گزارش‌ها، در سال ۱۴۰۲، ۵۰ شرکت غیرنفتی مجموعاً حدود ۱۳.۵ هزار میلیارد تومان در حوزه مسئولیت اجتماعی هزینه کرده‌اند. با این حال، شفافیت گزارش‌دهی در این زمینه قابل قبول نیست؛ به‌طوری‌که از میان ۳۰ بانک و موسسه اعتباری، تنها ۷ بانک و از میان ۲۳ یا ۲۴ شرکت بیمه‌ای، تنها ۵ شرکت اطلاعات مربوط به فعالیت‌های CSR خود را منتشر کرده‌اند.
بیشترین هزینه‌ها در حوزه‌های سه گانه عوارض آلایندگی محیط‌زیستبه میزان ۴۴۵۲ میلیارد تومان، فعالیت‌های ورزشی به ارزش ۲۷۶۰ میلیارد تومان و خدمات فرهنگی با ارزش ۵۵۳ میلیارد تومان بوده است.
برخی از موانع ساختاری توسعه CSR تحول‌گرا در ایران عبارت‌اند از:
نبود قوانین الزام‌آور و جامع در حوزه مسئولیت اجتماعی، فقدان نهادهای مستقل ناظر و ارزیاب CSR، مدیریت کوتاه‌مدت و تمرکز بر سودآوری لحظه‌ای، بی‌اعتمادی عمومی به اقدامات تبلیغاتی شرکت‌ها (CSR شویینگ)، ضعف در آموزش و ظرفیت‌سازی و تخصص نیروی انسانی در حوزه CSR راهبردی.
با این اوصاف باید گفت؛ در شرایطی که اعتماد عمومی به بخش خصوصی نیازمند بازسازی و سرمایه اجتماعی در حال فرسایش است، حرکت به‌سوی CSR تحول‌گرا نه‌تنها یک انتخاب اخلاقی بلکه یک استراتژی بقاء و مزیت رقابتی پایدار برای بنگاه‌ها خواهد بود. از یاد نبریم که سازمان‌هایی که امروز مسئولیت اجتماعی را در قلب تصمیم‌گیری و فرهنگ سازمانی خود نهادینه کنند، فردا رهبران بازارهای داخلی و جهانی خواهند بود.
