دشواری سیاست گذاری در عصر حاضر

مجیدرضا مومنی/ استادیار روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبایی

دنیای امروز به دلیل وابستگی‌های متقابل بسیار متفاوت از سه دهه قبل بوده و امر سیاست‌گذاری برای ما بسیار دشوار شده است. باید اذعان کنیم نقش دولت‌ها تا حد زیادی تقلیل یافته است و کارگزارهای کوچک قوی و تاثیرگذار نقش برجسته‌ای دارند.

در این مختصات اثرگذاری دولت تغییر یافته و بسیاری تاکید دارند دولت ها باید خودشان را با شرایط فعلی وفق و تطبیق دهند.

با این وصف، دولت‌ها هنوز تنها بازیگرانی هستند که در سیاست خارجه از طریق دیپلماسی در بازیگری و تعامل هستند. امر دیپلماسی در سپهر جهانی بسیار متحول شده است. در شرایط فعلی با طیف وسیعی از مسایل دیپلماسی اقتصادی روبه‌روییم که در راستای تحقق اهداف سیاست خارجه عمل می‌کند.

در سال‌های گذشته پایان قرن بیست، نوع دیگری از دیپلماسی مطرح می‎شود که مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است و از آن با عنوان پارادیپلماسی یاد می‌شود.

دیپلماسی پارادیپلماسی اساسا به مطالعات کسانی اشاره دارد که در حوزه علوم سیاسی و سیستم‌های فدرالیسم مطالعه کرده و سعی می‌کنند جایگاه بازیگران فروملی دولت (در قالب ایالت‌ها و استان‌ها) را مورد مطالعه قرار دهند که در راستای سیاست دولت مرکزی عمل می‌کنند اما در مراودات خود مستقل هستند.

این گونه است که رهیافت مورد نظر گسترش می‌یابد و مورد توجه فضای روابط بین‌الملل قرار می‌گیرد. این نوع از دیپلماسی، دیپلماسی موازی شناخته می‌شود که حکومت‌ها، شهرها و مناطق گوناگون در قامت کنشگران گوناگون نقش ایفا می‌کنند. البته این به معنای مستقل بودن از دولت مرکزی نیست، بلکه بدین معناست که سیاست خارجه در این وضعیت در راستای سیاست خارجه دولت مرکزی عمل می‌کند. با این رهیافت، در روابط همسایگی و منطقه‌ای با طیف جدیدی از بازیگران در نظام بین‌الملل مواجه هستیم.

بررسی تجربه‌های جهانی نشان می‌دهد که این رهیافت از کانادا و امریکا آغاز و در اروپا هم از آن بهره گرفته می‌شود تا به هند، چین، برزیل و آسیای مرکزی هم می‌رسد که هرکدام به فراخور تجربه زیسته از این رهیافت استفاده کرده و تجربه موفقی داشته‌اند.

این رهیافت، در ادامه گشایش‌های سیاسی را هم برای دولت‌های خودشان فراهم آورد. ایران هم در چنین جغرافیای خاصی قرار گرفته و دارای مرزهای آبی خاصی است، به همین دلیل پارادیپلماسی می‌تواند در خدمت سیاست خارجه و دیپلماسی باشد و می‌توانیم با این رهیافت؛ شرایط را با همسایگان بهبود ببخشیم، چرا که در سال‌های اخیر نتوانسته‌ایم با همسایگان‌مان روابط مطلوب داشته باشیم.