دوئل برق پاک و چالش سرمایه
سکینه مهرائی
در حالی که ایران برای توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی هدف‌گذاری‌های بزرگی را دنبال می‌کند، موانعی همچون کمبود سرمایه‌گذاری، تداوم یارانه‌های برق و دست‌اندازهای سیاستی مسیر تحقق این اهداف را دشوار کرده است.
سهم بالای صنایع در مصرف برق و نبود صرفه اقتصادی کافی برای احداث نیروگاه‌های نو نشان می‌دهد راه سبز شدن برق کشور، بیش از هر زمان دیگری به عبور از گردنه سرمایه و حمایت‌های واقعی وابسته است.
به گزارش عصراقتصاد، با گذشت سال‌ها از طرح‌های متعدد برای تقویت زیرساخت برق و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی، توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر در ایران همچنان با شتابی کمتر از انتظار پیش می‌رود. در حالی که دولت چهاردهم بر هدف‌گذاری بلندپروازانه ۳۰ هزار مگاوات انرژی پاک در پنج سال آینده تأکید دارد، موانع ساختاری، مالی و سیاستی راه این تحول را ناهموار کرده است.
آمارها نشان می‌دهد نزدیک به ۳۷ درصد از کل برق تولید شده کشور در اختیار صنایع قرار می‌گیرد، اما با وجود بحران‌های فصلی در تأمین برق، اغلب صنایع نسبت به ساخت نیروگاه‌های اختصاصی و به‌ویژه نیروگاه‌های تجدیدپذیر تمایلی ندارند. دلیل عمده این وضعیت، تداوم یارانه سنگین برق صنعتی و نبود صرفه اقتصادی کافی برای سرمایه‌گذاری در انرژی‌های نو است.
همین موضوع به عنوان یکی از جدی‌ترین چالش‌ها مقابل تحول سبز انرژی مطرح است؛ چالشی که فقط به صنایع بزرگ محدود نمی‌شود و سایر بخش‌ها از جمله سرمایه‌گذاران بخش خصوصی و مردم را هم درگیر کرده است.
گام‌های حمایتی دولت و وعده جهش تولید
با این حال، دولت سیزدهم و چهاردهم مجموعه اقداماتی را برای تغییر روند فعلی در دستور کار قرار داده‌اند. عباس علی‌آبادی وزیر نیرو، در آیین بهره‌برداری از ۳۱۶ مگاوات نیروگاه خورشیدی جدید در سراسر کشور اعلام کرد که دولت با تمام توان، از بخش خصوصی در صنعت انرژی‌های تجدیدپذیر حمایت می‌کند. وی اصلاح الگوی مصرف، صرفه‌جویی و مشارکت مستقیم مردم در احداث نیروگاه‌های خورشیدی را محورهای مهم سیاست جدید خواند.
به گفته وزیر نیرو، امسال نسبت به سال قبل، ۴۷۰۰ مگاوات برق کمتر مصرف شده و ۴۵۰۰ مگاوات به ظرفیت تولید افزوده شده است و خاموشی بخش خانگی در تابستان تقریبا به صفر رسیده است. از سوی دیگر، اقدامات گسترده مانند تعمیرات به موقع نیروگاه‌ها و افزایش مشارکت بخش خصوصی در حال اجراست.
در همین مراسم، نیروگاه ۱۰۰ مگاواتی شرکت مانا انرژی پاک در محلات افتتاح و فاز توسعه‌ای ۴۰ مگاواتی آغاز شد. این پروژه بخشی از برنامه کلان دولت برای افزایش ظرفیت نیروگاه‌های خورشیدی و همچنین گسترش نیروگاه‌های پراکنده و ذخیره‌ساز انرژی به‌حساب می‌آید.
یکی از موضوعات مهمی که روند توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر را کند کرده، تحریم‌های بانکی و نبود منابع مالی کافی است. اگرچه صندوق توسعه ملی تعهد تأمین سه میلیارد دلار منابع مالی برای انرژی‌های تجدیدپذیر را داده بود، اما عملاً تاکنون تنها ده درصد این وعده محقق شده است.
محمد اولیا، مدیرعامل گروه مپنا، برآورد می‌کند برای احداث ۱۰۰ مگاوات نیروگاه خورشیدی ۳۰ میلیون دلار سرمایه لازم است و برای تحقق هدف ۳۰ هزار مگاوات، حداقل ۹ میلیارد دلار بودجه لازم است که فقط یک‌سوم آن تأمین شده است.
قانون و صنایع؛ الزام بدون انگیزه
از سوی دیگر، طبق ماده ۴ قانون مانع‌زدایی، صنایع انرژی‌بر غیر از دولت، ملزم شده‌اند تا پایان ۱۴۰۴، ده هزار مگاوات نیروگاه احداث کنند (۹ هزار مگاوات حرارتی، هزار مگاوات تجدیدپذیر)، اما تا امروز تنها ۲ هزار مگاوات تحقق یافته و پیش‌بینی می‌شود این رقم تا پایان تابستان به ۲۵۰۰ مگاوات برسد. اردشیر مذکوری، مدیرعامل شرکت مدیریت شبکه برق، تأکید می‌کند حذف یارانه برق صنایع می‌تواند صنایع را به احداث نیروگاه و مصرف بهینه انرژی ترغیب کند.
همزمان با این تحولات، دولت برای جبران ناترازی برق، قرارداد احداث ۴۰۰ نیروگاه خورشیدی با ظرفیت ۳۰۰ مگاوات در شهرک‌های صنعتی را اجرایی کرده است. رضا انصاری، مدیرعامل سازمان صنایع کوچک، می‌گوید قطعی برق در سال گذشته به صنایع ۳۰۰ هزار میلیارد ریال خسارت وارد کرد و توسعه انرژی پاک تبدیل به ضرورتی گریزناپذیر شده است.
چالش مصرف غیرمجاز برق و رمزارزها
در بخش دیگر این زنجیره، مسئله مصرف غیرمجاز برق توسط استخراج‌کنندگان رمزارز نیز مطرح است. طبق اظهارات وزیر نیرو، ۱۸۰۰ مگاوات برق در اختیار ماینرهای غیرمجاز قرار دارد و قطع اینترنت ایران باعث شده تولید جهانی بیت‌کوین ۵ درصد کاهش یابد؛ رقمی قابل توجه که اهمیت ساماندهی مصرف برق را نشان می‌دهد.
در مجموع، هر چند رویکرد حمایت از نیروگاه‌های تجدیدپذیر و توسعه انرژی پاک در سیاست‌های کلان وزارت نیرو و دولت به وضوح تقویت شده است، اما تحقق جهش بزرگ در این صنعت مستلزم اصلاح تعرفه‌ی صنعتی، رشد سرمایه‌گذاری داخلی و تسهیل ورود تکنولوژی روز خواهد بود. عبور از خاموشی، کاهش خسارت صنایع و حفظ محیط‌زیست تنها در سایه این تحولات اساسی دست‌یافتنی است.
