دولت، خالق ارز خانگی

علی رمضانیان

ارز مسافرتی، دانشجویی و ارز سهمیه ای از جمله روش های خرده فروشی ارز است که برای شهروندان عادی در نظر گرفته شده که بدون داشتن قصد تجارت، ارز تهیه می کنند.

به گزارش عصر اقتصاد، در واقع این ارزها ، به اسکناس اختصاص داشته و به حواله یا روش های دیگر مصارف ارزی ارتباط زیادی ندارد. چرا که افرادی که از این ارزها استفاده می کنند به اندازه ای ارز نیاز ندارند که مشمول حواله یا موارد دیگر شود.

به همین دلیل تصور بر این است که میزان ارز مصرفی در این حوزه ها کم است. اما موضوع وقتی جالب توجه می شود که مصرف اسکناس دلار در بازار های غیررسمی ایران بررسی شود.

بر اساس اخبار غیرر سمی در سال ۱۳۹۹ تا نیمه نخست سال ۱۴۰۰، در دست شهروندان بیش از ۴۰ میلیارد دلار ارز وجود دارد که به ارزخانگی معروف است، این رقم  نشان می دهد که خرید ارز برای پس انداز و تبدیل ریال به ارز خارجی، به یکی از بحران های اقتصادی کشور در سالهای اخیر تبدیل شده است.

هیچ مرجع رسمی وجود ندارد تا میزان ۴۰ میلیارد دلار ارز خانگی را تایید کند چرا که نگهداری ارز در ایران قاچاق تلقی می شود، بنابرانی هرگز امار رسمی ارزخانگی مشخص نخواهد شد اما نکته جالب تر فروش ارز اسکناس است که بعضا به ارز خانگی تبدیل می شوند.

اسکناس ارز خارجی در ایران طرفدار زیادی دارد. از طرف دیگر بر اساس برخی از اخبار منتشره این اسکناس بخشی از درامد دولت را نیز تشکیل می دهد.

هرچند در این حوزه نیز هرگز آمار دقیقی منتشر نمی شود اما می توان رد آن را از ارزپاشی های دولتی پیدا کرد.

اخیر گزارشی از طرف کمیسیون اقتصادی مجلس منتشر شده که نشان می دهد در ۹ماهه منتهی به ۳۰ آذر ۱۴۰۱ بالغ بر چهار و نیم میلیارد دلار ارز کاغذی و اسکناس توسط صرافی ها انجام شد که تقریبا تمامی این چهار میلیارد دلار  تبدیل به ارز خانگی شده است.

یعنی این احتمال وجود دارد که میزان ارز خانگی به بالای ۵۰ میلیارد دلار رسیده باشد.

موضوع مهم اینکه تقریبا تمامی کارشناسان بازار ارزی معتقدند که این ارز خانگی در شرایط فعلی به بازار عرضه سرازیر نخواهد شد و همچنان تقاضای خرید اسکناس بین مردم رو به افزایش است چرا که  انتظار افزایش قیمت ارز در بین مردم بالاست و این اننظارات تورمی مانع از هرگونه عرضه ارز خانگی می شود.

البته براساس شواهد در بین سالهای  ۹۴ تا ۹۶ که موضوع برجام و کاهش قیمت ارز در ایران  مطرح بود عرضه ارز خانگی افزایش یافته بود؛ بنابراین این  سناریو وجود دارد که در صورت هرگونه توافق احتمالی ارز خانگی به سمت بازار سرازیر شود امری که در حال حاضر محال به نظر می رسد.

بر اساس گزارش کمیسیون اقتصادی، در پاییز ۱۴۰۱، بررسی روند روزانه نرخ ارز در بازار غیررسمی تهران و بازار متشکل (توافقی) نشان می‌دهد که نرخ توافقی به‌صورت کاملاً منفعلانه در حاشیه متوسط ۲ هزار تومان پایین‌تر از نرخ غیررسمی به فروش می‌رسد.

به‌دلیل جذابیت در اختلاف قیمت اسکناس در دو بازار متشکل و غیررسمی تقاضای اسکناس از بازار متشکل افزایش داشته به‌طوری که میزان فروش روزانه در این بازار از حدود ۱۲ میلیون دلار در شهریورماه به ۲۵ میلیون دلار در اواخر آذر رسیده است.

با توجه به میزان فروش روزانه بازار متشکل پیش‌بینی می‌شود که مجموع فروش اسکناس در صرافی‌ها در نه‌ماهه سال جاری بین ۳.۵ تا ۴.۵ میلیارد دلار باشد.

در گزارش ارزی کمیسیون اقتصادی مجلس آمده، تعدد نرخهای رسمی و فاصله معنادار با بازار غیررسمی، اتکاء خطرناک سیاست‌گذار به آمار گمراه‌کننده مازاد عرضه در سامانه نیما، عدم پذیرش واقعیت افزایش نرخ ارز متناسب با واقعیت های اقتصادی، خروج ۱۰ میلیارد دلار ارز به‌صورت اسکناس و حواله از فرآیندهای رسمی با ادامه رویه فعلی اهم مسائلی است که تحت‌الشعاع نگاه کوتاه‌مدت تصمیم‌گیران در حوزه ارزی قرار گرفته است.

بر اساس گزارش های مجلس و کمیسیون اقتصادی در دی ماه امسال روزانه نزدیک به ۷میلیارد دلار اسکناس دلار در بازار ایران توسط بانک مرکزی و بانکها فروخته شد این رقم به اسم کنترل بازار ارز بوده که البته ربطی به عرضه اسکناس نداشته و مشکل در جای دیگر است به همین دلیل این ارزپاشی های بانک مرکزی در کنترل قیمت ارز هیچ تاثیری نداشت و بانک مرکزی نیز می داند که این ارزپاشی ها هیچ تاثیری بر بازار ارز نداشته  و مانند دستگیری اخلالگران ارزی کاری بی اثر است پس این فرض وجود دارد که هدف اصلی بانک مرکزی از فروش رزوانه بیش از ۷ میلیون دلار ارز برای کسب درآمد است و هدف کنترل بازار نیست اما بازار با عطش بالایی ای ارزها را خریداری کرد.

سهمیه ای در ۹ ماه گذشته سال ۱۴۰۱ بالغ بر سه میلیارد دلار بوده است. براساس گزارش کمیسیون اقتصادی سه میلیارد دلار ارز با سهمیه دو هزار دلاری طی ۹ ماه فروخته شده‌ است با یک حساب ساده مشخص می شود که ۱۵ میلیون نفر ارز ۲۰۰۰ دلاری خریدند.

قطعا ۱۵ میلیون ایرانی قادر به خرید ارز دو هزار دلاری نبودند به همین دلیل قطعا یک سوءاستفاده از کارت ملی شهروندان رخ داده است. ولی دولت به دلیل اینکه سرگرم ارزپاشی بود دلیلی برای کنترل این مساله نداشت.

اما نکته عجیب در گزارش کمیسیون اقتصادی مجلس نشان می دهد که تنها ۱۵۰ هزار نفر ارز دوهزار دلاری را خریدند که نشان می دهد موضوع سوءاستفاده از کارت ملی جدی است.

بر اساس این رخداد، این فرض وجود دارد که دولت و بانک مرکزی طرفدار ارز خانگی شهروندان هستند و خود به دلیل درآمدزایی ارز، مانع افزایش حجم ارز خانگی نشده و خود به ارزپاشی و اسکناس پاشی اقدام می کنند.

به گفته برخی از کارشناسان دولت  خود به یک روشی جیب مردم را خالی می کند تا درآمد از محل ارز داشته باشد.

حال دولت بر این نکته تاکید کرده است تا ارزمسافرتی را از دستور کار خارج کند. چرا که معتقد است که سبب خروج ارز از کشور می شود.

این ارز ۲۹ هزار و ۱۰۰ تومان برای مسافران تمام می شود و بانک مرکزی بر اساس جلسه ای که با مجلس داشته این ارز را حذف کرده است.