رشد فعالیت پلیس غیر دولتی

دکتر غلامحسین بیابانی؛ دبیر انجمن توسعه مطالعات علوم و نوآوری کارآگاهی ایران

امروزه چطور است که در دهه‌ سوم قرن بیست‌ و یکم، مسائل بسیار بسیار متفاوت به نظر می‌رسند. هیچ کس نمی‌تواند به طور موثقی ادعا کند که پلیس، فعالیت خود را به همان شکلی انحصاری کرده است که ۵۰ سال پیش این کار را می‌کرده است.

علاوه بر این، امروزه، به شدت تفکر سر سری به نظر می‌رسد که حتی به این امر به عنوان یک احتمال واقع‌گرایانه برای امروز یا برای آینده بیاندیشیم.

در نیمه سوم قرن بیستم، ناگهان فعالیت پلیسی شروع کرد به تحول. “یک انقلاب خاموش” اتفاق افتاده بود. پلیس غیردولتی به طور فزاینده‌ای رشد کرده بود و انحصار پلیس بر فعالیت پلیسی به سرعت در حال محو شدن بود.

موجی که توقف‌ناپذیر به نظر می‌رسید و به نظر می رسید که همواره به یک جهت حرکت خواهد کرد، ناگهان تغییر جهت داد و فروکش کرد. شواهد مبنی بر بازسازی این پلیس پلی‌سنتریک، رشد امنیت خصوصی بود که امروزه در بیشتر نقاط جهان (به لحاظ تعداد کارکنان) بزرگ‌تر از پلیس دولتی است. در آفریقای جنوبی در حال حاضر، افسران امنیت خصوصی تقریبا سه برابر پلیس دولتی هستند.

توسعه‌های مشابهی در بخش‌های بسیاری از جهان در حال اتفاق افتادن هستند و این سازمان‌ها به یک نیروی جهانی بدل شده‌اند که باید در محاسبات وارد شوند. به عنوان مثال، شرکت امنیت خصوصی سکیوریکور گروه ۴  که یکی از شرکت‌های امنیتی بین‌المللی است، این شرکت ثبت شده در بورس لندن با دارایی ۹۳۵ میلیون دلار آمریکا است. این شرکت حدود چهارصد هزار کارمند دارد. درآمدهای سالانه‌ این شرکت ۳.۸ میلیارد دلار آمریکا است و در بیش از ۱۰۰ کشور فعالیت می‌کند.

اما صنعت امنیت خصوصی، تنها تجلی تکثرگرایی فزاینده در فعالیت‌های پلیسی نیست. چارچوب‌های اقتصاد سیاسی نئولیبرال در سراسر جهان، جوامع را تشویق کرده است تا در قبال آنچه به طور سنتی به عنوان کار پلیس دانسته می‌شد، مسئولیت‌ بپذیرند.

اشخاص و محلات نه تنها بر روی امنیت خصوصی سرمایه‌گذاری کردند، آن‌ها همچنین خود را در قالب گشت‌های خیابان‌ها و ‌پاسداران محلات، بسیج کردند. در کشورهای کمتر توسعه یافته، فعالیت پلیسی غیردولتی سنتی هم ادامه پیدا کرد و به قانون‌گذاری حکومتی وارد شد و همچنین به گفتمان پژوهشی و سیاسی ورود پیدا کرد.

فعالیت پلیسی کثرت‌گرا به کین‌خواهی بازگشت و به نظر می‌رسد که حداقل در سال‌های پیش‌رو، برجا بماند. این حقیقت، پلیس را با چالشی مواجه می‌سازد زیرا پرسش‌هایی در مورد اینکه پلیس‌ها خود را در این چشم‌انداز پلیسی جدید که امروزه در آن قرار دارند یعنی به لحاظ عملی اداره‌ای هستند در میان ادارات بسیار دیگر، خود را در چه جایگاهی باید قرار دهند.

آیا باید به تلاش برای ایجاد انحصار در امور پلیسی تلاش کنند؟ و اگر نه، چه جایگاهی باید برای خود قائل شوند و چه نقشی باید بازی کنند؟

این‌ها پرسش‌هایی هستند که سازمان‌های پلیسی و حکومت‌ها در سراسر جهان باید از خود بپرسند.

در تعدادی از گزارش‌های پلیسی، پاسخ‌هایی به آن‌ها پیش نهاده می‌شود. به عنوان مثال، سر یان بلر، یک کمیسر پیشین پلیس کلانشهر لندن، از دهه‌ی ۱۹۹۰ در حال مطرح کردن این پرسش‌ها در گردهمایی‌های مختلف به روش‌های مختلف بوده است.

این‌ها پرسش‌هایی هستند که کمیسیون پاتن در مورد فعالیت پلیسی در ایرلند شمالی در گزارش خود به حکومت بریتانیا ارائه کرد. کمیسیون اصلاح قانون در کانادا در گزارش خود به پارلمان کانادا در ۲۰۰۶ همین پرسش‌ها را مطرح ساخت. پلیس هلند اخیرا این پرسش‌ها را در گزارش خود یعنی تکامل پلیس مطرح کرده است.