زمستان سخت از ایران تا اروپا

نیلوفر جمالی

تغییرات دمای زمین با وجود اعلام گرمای بی سابقه اعلام شده در سال ۲۰۲۳ زمستان سختی را رقم زده است که علت آن هم همان تغییرات آب و هوا است که دانشمندان  معتقدند که گرم شدن سریع قطب شمال بر گردش اتمسفر تاثیر می‌گذارد؛ به این معنی که جریان پرسرعت هواست که در ارتفاع بالا و معمولآ بر فراز قطب شمال وجود دارد.

در همین شرایط بود که به دلیل جنگ روسیه و اوکران و همچنین تحریم های اروپا؛ روسیه نیز ارسال گاز به اروپا را متوقف کرد و احتمال سرمای بالا در زمستان اروپا بالا گرفت.

اما به نظر می رسد برخلاف احتمالات زمستان سخت اروپا اکنون با بسته های زمستانی، اتحادیه اروپا با روال عادی در حال گذر از زمستانی است که ایران به دلیل آن در حال تعطیلی کشور است.

سیاست های عبور از زمستان سخت ایران

همین چند روز پیش بود که جواد اوجی، وزیر نفت ایران طی مصاحبه ای با توجه به ورود جبهه هوای سرد به کشور به مشترکان پرمصرف گاز خانگی هشدار داد: هر جا مصارف گاز خارج از الگو اول باشد اول اخطار و در مرحله بعد قطع می‌کنیم.

یک جبهه هوای بسیار سردی را در پیش خواهیم داشت که بیشتر استان‌ها را هم در برگرفته است؛ اما با تدابیر وزارت نفت در حال تولید حداکثری از میادین مستقل گازی هستیم، اما در پیک مصرف گاز هستیم.

خط قرمز ما بحث خانگی و از اولویت نخست ماست و از قبل هشدار دادیم که مردم رعایت کنند و راه‌های استفاده بهینه مصرف گاز را اعلام کردیم که آن یک لباس گرم پوشیدن و کاهش یک درجه دما است.

او تاکید کرد که دمای گاز مصرفی منزلش ۲۱ درجه است و از لباس گرم استفاده میکند. پوشیدن لباس گرم استفاده از پرده‌های ضخیم و کاهش یک درجه دما که با هر کاهش یک درجه ۲۵ میلیون متر مکعب گاز صرفه‌جویی می‌شود کمک کننده است.

صحبت های وزیر با واکنش های متعددی روبرو شد؛ چراکه بسیاری بر این باورند ایران دومین کشور از لحاظ ذخایر گازی در دنیا است؛ اما با مشکلات تامین گاز در زمستان مواجه است و حالا دولت از دم دستی راهکارهای برای مقابله با زمستان سرد امسال بهره می برد.

در ادامه این زمستان بود که با تعطیلی های پی در پی سازمان های دولتی و خصوصی و حتی در برخی موارد با ارائه گزارش هایی مبنی بر عدم رعایت تعطیلی ها، گاز برخی شرکت ها توسط شرکت ملی گاز قطع شد.

و علاوه بر این با یخ زدگی لوله های آب در برخی استان های غربی و شرقی کشور مواجه هستیم. بسیاری از فعالیت ها از جمله نانوایی ها دچار بحران شده و باید فعالیت خود را در به مدت زمان کوتاهی محدود کنند. صف های طویل برای خرید بخاری برقی و دریافت نفت برای گرم کردن منازل و … نیز از اتفاقات چند روز اخیر است.

و حالا لباس گرم، پرده‌های کلفت، کاهش دمای منزل، تعطیلی مدارس و دانشگاه ها، ادارات و شرکت های دولتی و خصوصی و … از جمله راهکارهای دولت برای حل بحران پیش رو است.  این در حالی است که بسیاری معتقدند مصرف انرژی در ایران بالا است و این روند باید اصلاح شود.

هر چند که استفاده از سوخت در هر حالتی بهتر است که تعدیل شود؛ اما این روند نیازمند فرهنگسازی است که سالها به دست فراموشی سپرده شده است.؛ اما لازم به ذکر است که سرانه مصرف انرژی در عربستان ۳ برابر ایران و در آمریکا بیش از ۴ برابر ایران است؛ در حالی که ذخایر گاز ایران چندین برابر این کشورهاست.

سیاست های عبور از زمستان سخت اروپا

در راستای قطع همکاری روسیه جهت گاز رسانی به اروپا در راستای تحریم ها علیه روسیه پیش بینی زمستانی سخت برای اروپا مطرح شد. روسیه معمولا حدود ۴۰ درصد گاز طبیعی اروپا را به طور عمده از طریق خط لوله تأمین می کند. تحویل این محصول به اروپا سال گذشته حدود ۱۵۵ میلیارد متر مکعب بوده است.

انتقال گاز از طریق اوکراین عمدتا به اتریش، ایتالیا، اسلواکی و دیگر کشورهای اروپای شرقی می رود. اوکراین خط لوله ترانزیتی «سوخرانوفکا» (Sokhranovka) را که از سرزمین های تحت کنترل روسیه در شرق این کشور می گذرد، بسته است.

کشورهای اروپایی به دنبال یافتن مسیری جایگزین برای عرضه گاز هستند. به دنبال مخالفت با درخواست مسکو برای پرداخت پول گاز به روبل روسیه جریان گاز آنها را قطع کرد.

خط لوله یامال-اروپا ۳۳ میلیارد متر مکعب ظرفیت دارد که حدود یک ششم صادرات گاز روسیه به اروپا است. انتقال این محصول از ابتدای سال جاری به سمت شرق بین لهستان و آلمان جریان یافته است.

مسکو مالک بخش لهستانی خط لوله یامال-اروپا را تحریم کرده است. با این حال وزیر آب و هوای این کشور در این زمینه گفت: لهستان می تواند جریان گاز در خط لوله یامال را مدیریت کند.

برخی از کشورها گزینه‌های جایگزینی برای عرضه گاز دارند. شبکه گاز اروپا به هم متصل است تا بتوان منابع را به اشتراک گذاشت، با این حال بازار جهانی گاز حتی قبل از بحران اوکراین هم دچار محدودیت هایی بوده است.

آلمان، بزرگترین مصرف کننده گاز روسیه در اروپا، که صدور مجوز خط لوله جدید نورد استریم ۲ از روسیه را به دلیل جنگ اوکراین متوقف کرده است، می تواند از انگلیس، دانمارک، نروژ و هلند از طریق خطوط لوله گاز وارد کند.

صدراعظم آلمان در واکنش به تحولات اخیر شرق اوکراین صدور مجوز پروژه واردات گاز از روسیه از طریق خط لوله نورد استریم ۲ را متوقف کرد.

اولاف شولتس پیشتر گفته بود آلمان گام هایی را برای توقف روند صدور مجوز خط لوله انتقال گاز روسیه (نورد استریم ۲) برداشته است. وی افزود: دولتش این اقدام را در واکنش به اقدام های روسیه در اوکراین اتخاذ کرده است.

نروژ، دومین تامین کننده بزرگ گاز اروپا پس از روسیه، تولید خود را افزایش داده است تا به اتحادیه اروپا در رسیدن به هدف پایان دادن به اتکا به سوخت های فسیلی روسیه تا سال ۲۰۲۷ کمک کند.

نروژ و اتحادیه اروپا در بیانیه‌ای اعلام کردند که همکاری خود را برای تامین گاز کوتاه مدت و بلندمدت بیشتر از این کشور اروپای غربی افزایش خواهند داد. اتحادیه اروپا تقریباً یک پنجم گاز مورد نیاز خود را از نروژ تامین می‌کند.

شرکت برق انگلیسی «سنتریکا» قراردادی با شرکت انرژی دولتی نروژ موسوم به «اکوینر» برای عرضه اضافی گاز در سه زمستان آینده امضا کرده است. انگلیس به گاز روسیه متکی نیست و می تواند از طریق خطوط لوله به اروپا نیز صادرات داشته باشد.

همچنین کشورهای جنوب اروپا می تواند گاز آذربایجان را از طریق خط لوله ترانس آدریاتیک به ایتالیا و خط لوله گاز طبیعی ترانس آناتولی (TANAP) از طریق ترکیه دریافت کنند. آمریکا اعلام کرده است که می تواند در سال جاری ۱۵ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی مایع (LNG) به اتحادیه اروپا ارسال کند.

اما کارخانه های ال ان جی در آمریکا با ظرفیت کامل تولید می‌کنند و انفجار در یک پایانه اصلی صادرات ال ان جی در تگزاس، آن را تا اواخر نوامبر از فعالیت باز داشته است.

پایانه های ال ان جی در اروپا ظرفیت محدودی برای واردات اضافی دارند، اگرچه برخی کشورها می گویند که به دنبال راه هایی برای گسترش واردات و ذخیره سازی هستند. آلمان از جمله کشورهایی است که می خواهند پایانه های ال ان جی جدیدی بسازند. این شرکت قصد دارد تنها دو سال دیگر این پروژه ساخت را عملی کند.

لهستان که برای تامین حدود ۵۰ درصد از مصرف گاز خود (حدود ۱۰ میلیارد متر مکعب) به روسیه متکی است، اعلام کرده است که می تواند گاز خود را از طریق دو خط ارتباطی با آلمان تامین کند.

یک خط لوله جدید که اجازه می دهد تا ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز در سال، بین لهستان و نروژ جریان یابد، در ماه اکتبر افتتاح خواهد شد. هفته پیش نیز یک خط گاز جدید بین لهستان و اسلواکی راه اندازی شد.

اسپانیا قصد دارد پروژه ایجاد سومین خط اتصال گاز را از طریق کوه‌های پیرنه در جنوب غربی اروپا احیا کند، اما فرانسه گفته است که پایانه‌های جدید ال ان جی که می‌توانند به صورت شناور ساخته شوند، گزینه‌ای سریع‌تر و ارزان‌تر از خط لوله جدید خواهند بود.

گزینه های اروپا برای مقابله با بحران تامین گاز

چندین کشور می توانند با روی آوردن به واردات برق از طریق خطوط اتصال داخلی از همسایگان خود یا با تقویت تولید برق از هسته ای، انرژی های تجدیدپذیر، نیروگاه های آبی یا زغال سنگ، هر گونه شکاف در تامین انرژی را پر کنند.

دسترسی به انرژی هسته‌ای در بلژیک، انگلیس، فرانسه و آلمان کاهش می‌یابد و نیروگاه‌هایی که با افزایش سن و فرسودگی، از رده خارج یا متوقف می‌شوند، با قطعی مواجه می‌شوند. سطح آب در تابستان امسال به دلیل بارندگی کم و موج گرما کاهش یافته است.

اروپا در تلاش است تا مصرف زغال سنگ را برای رسیدن به اهداف آب و هوایی کاهش دهد، اما فشار ناشی از بحران گاز برخی از نیروگاه ها در این کشور را از اواسط سال ۲۰۲۱ دوباره فعال کرده است.

وزرای انرژی توافق کردند که همه کشورهای اتحادیه اروپا باید به طور داوطلبانه مصرف گاز را از آگوست تا مارس ۱۵ درصد در مقایسه با میانگین مصرف سالانه آنها طی سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱ کاهش دهند و اهدافی را در سراسر اتحادیه اروپا برای پر کردن مجدد ذخیره‌سازی گاز معرفی کردند.

آلمان مرحله دوم طرح سه مرحله‌ای گاز اضطراری خود را آغاز کرده و از مشاغل و مصرف‌کنندگان خواسته است برای جلوگیری از جیره‌بندی اجباری در مصرف گاز صرفه‌جویی کنند.

وزیر انرژی هلند گفته است که میدان گاز «گرونینگن» می تواند برای کمک به کشورهای همسایه در صورت قطع کامل عرضه روسیه فراخوانده شود، اما افزایش تولید خطر بروز زلزله را دارد.

تلاش‌های اروپا برای پایان وابستگی به گاز روسیه؛ نقش ترکیه پررنگ‌تر می‌شود

در حالی روسیه عرضه گاز طبیعی به اروپا را محدود می‌کند، اتحادیه اروپا در حال تلاش برای یافتن منابع جایگزین است.اتحادیه اروپا به دنبال تامین‌کنندگان گازی مانند آذربایجان برای کمک به پر کردن این شکاف است, اما ترکیه خود را برای ایفای نقشی محوری در روشن نگه داشتن چراغ‌ها و روشن‌ماندن مشعل کوره‌ها در اروپا در زمستان امسال نشان می‌دهد. اتحادیه اروپا مسئولیت بزرگی برای جایگزینی گاز روسیه دارد. در سال ۲۰۲۱، حدود نیمی از گاز این قاره را از سوی روسیه تامین شده بود.

پیشتر اورزولا فون‌در‌لاین، رئیس کمیسیون اتحادیه اروپا در سفر ماه ژوئیه خود به باکو، پایتخت جمهوری آذربایجان اعلام کرد که باکو یکی از منابعی است که می تواند به تامین گاز اروپا کمک کند.

باکو در حال حاضر عرضه خود به اروپا را از طریق خط لوله‌ای که از ترکیه می گذرد حدود یک سوم افزایش داده است. ایلهان اوزگل، تحلیلگر از سایت خبری ترکی کیسا دالگا می‌گوید، این موضوع ترکیه را به یک بازیگر مهم در آینده انرژی اروپا تبدیل می کند.

او می‌گوید همه خطوط لوله از ترکیه عبور می کنند و به خط لوله اروپا متصل می شوند و این کشور از این نظر یک کشور ترانزیتی است. علاوه بر جمهوری آذربایجان، ترکمنستان و عراق نیز ممکن است گاز خود را از طریق ترکیه به اروپا صادر کنند.

تفاوت سیاست ها

علاوه بر سیاست های اعلام شده در بالا اروپا بسته ای در راستای استفاده از انرژی سبز ارائه کرده است که این روزها در شبکه های اجتماعی به عنوان راه های مقابله اروپا با سرمای زمستان به آن اشاره می شود که تنها بخشی از مواردی است که در بالا به آنها اشاره شد.

ارائه حواله های خرید هیزم تا سقف ۲۰۰ یورو در فرانسه، استفاده از زغال سنگ و افزایش شدید خرید شمع در آلمان، قطع آب گرم حمام های عمومی و توصیه به حمام گروهی در سوئیس،  استفاده از پتو در محل کار برای جلوگیری از سرمازدگی از سوئد و استفاده از خاک مدفوع گربه به عنوان سوخت و تبلیغات مزایای حمام آب سرد در انگلستان از جمله مواردی است که در فضای مجازی ایران دست به دست می شود که سیاست های تکمیلی اروپا در راستای سیاست های زمستان سخت اروپاست.

در ایران نیز با توجه به قطع سوآپ گاز ترکمنستان به ایران که دلیل آن را عدم پرداخت ایران در سالهای اخیر در راستای قطع سیستم های پولی و مالی بین المللی پس از تحریم ها اعلام کرده اند؛ شرایط بهره برداری و گاز رسانی سخت تر از سالهای پیش شده است.

ایران که دومین منبع گاز جهان را داراست؛ اکنون به دلیل تحریم ها تکنولوژی لازم برای استخراج گاز به میزان مورد نیاز را ندارد و با وجود تلاش های شبانه روزی کارکنان شرکت ملی نفت به طوری که تعداد زیادی از آنها در مناطق عملیاتی نزدیک به یک ماه است که به منزل نرفته اند با شرایط نامساعدی در زمینه تامین گاز در کشور مواجه هستیم.

در این شرایط بحرانی، دولت تنها به تعطیلی ها و ارائه راهکارهای فردی جهت گرمایش شخصی اشاره می کند و سیاست گذاری های عملیاتی در کار نیست.