سازمان تعاون روستایی باید منحل شود

ساناز بردبار

عصراقتصاد: تعاون روستایی از معدود سازمان هایی است که باوجود شبکه گسترده تعاونی های روستائی وکشاورزی بعنوان دوبازوی توانمند دولتی  سازمان مرکزی تعاون روستائی ایران بخش کشاورزی رادرحصول اهداف استراتژیک خرید محصولات کشاورزی وپایداری وتنظیم بازار وتوسعه پایدار روستا نقش اساسی در گذشته ایفا کرده است.

سازمان مرکزی تعاون روستایی در سال ۱۳۴۲ تاسیس شده و دولت وقت ایران تعهد کرد که به سرویس های تکنیکی ، آموزشی، تجاری و کمک اعتباری به شرکت تعاونی های گروهی و فردی کشاورزی ادامه دهد.

تعاون در ایران از سابقه ای طولانی برخوردار است و محققان معتقدند که اوضاع خاص جغرافیایی و شرایط کلی حاکم بر محیط مناطق شرق به ویژه ایران موجب شده که از گذشته دور ، مردم در مقابل مشکلات، غلبه بر طبیعت و زراعت جمعی به یکدیگر کمک کنند و برای ایجاد رفاه و آسایش عمومی در کارهای عمرانی و نیز زراعی مشارکت و همکاری نماید.

طبقه کشاورز ایران از گذشته دور، اغلب در زراعت جمعی با حفظ مالکیت و انتفاع فردی از زمین ، در کشت ، وجین ، آبیاری ، برداشت و درو محصولات یکدیگر همکاری می کردند و هنوز این همکاری در برخی از روستاها از سوی روستاییان متداول است .

در طول دهه های اخیر با وقوع تغییرات اجتماعی و اققتصادی در ساختار جامعه روستایی ایران ( ورود انواع ماشین های کشاورزی و ترویج به کار گیری چاه های عمیق و… ) نوع جدیدی از همیاری و مشارکت به عنوان تعاون ایجاد شد و فعالیت رسمی خود را با تصویب قانون تجارت در سال ۱۳۰۳ شمسی در قالب تعاونی های تولید و مصرف آغاز کرد . لازم به یادآوری است که نخستین شرکت تعاونی روستایی در منطقه داودآباد گرمسار در سال ۱۳۱۱ شمسی بر اساس قانون تجارت تشکیل شد .اما تشکیل و ثبت رسمی فعالیت تعاونی ها را می توان سال ۱۳۱۴ دانست . در خرداد ۱۳۲۵ قانون صندوق های تعاون روستایی و در مهرماه همان سال اصلاحیه قانون مذکور تصویب شد .

همچنین اولین قانون تعاونی ایران با الهام از قوانین خاص سایر کشور ها تهیه و به صورت لایحه قانونی در سال ۱۳۳۲ مصوب و با اصلاحاتی در سال ۱۳۳۴ از تصویب مجلس وقت ، بگذرد و در ایران به عنوان اولین قانون تعاون که مشتمل بر یازده ماده و یک تبصره بود ، منظور گردد .

این قانون پایه و اساس بسیاری از تعاونی ها تا سال ۱۳۴۱ قرار گرفت و زمینه ی تاسیس سازمان تعاون روستایی شد .

تاسیس سازمان مرکزی تعاون روستایی نیز به اصلاحات ارضی بر میگردد.مراحل اول و دوم اصلاحات ارضی در ایران با تصویب قانون اصلاحی  قانون اصلاحات ارضی در تاریخ های ۱۹ دی ۱۳۴۰ و ۲۷ دی ۱۳۴۱ سبب شد مالکیت ها محدود و تحدید شوند .

از طرفی بر اساس تبصره ۲ ماده ۱۶۵ قانون مربوط به اصلاحات ارضی در سال ۱۳۴۱ کلیه کشاورزان مجبور بودند ابتدا به عضویت شرکت تعاونی روستایی درآیند و سپس ، مشمول دریافت زمین  می شدند .

به طوری که ظرف مدت کوتاهی این قانون موجب شد تا تعداد شرکت های تعاونی روستایی به بیش از ۸ هزار واحد افزایش یابد و همین امر سبب شد تا آنها در یکدیگر ادغام شوند و حدود ۳ هزار شرکت را به وجود آورند .

دولت وقت در سال ۱۳۴۲ برای حمایت از آنها سازمانی موسوم به سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران با هدف کمک به پیشرفت نهضت تعاون در مناطق روستایی ، کمک اعتباری به اجرای برنامه های کشاورزی تصویب و تاسیس کند و اتحادیه و شرکت های تعاونی روستایی بتوانند به طور مستقیم با کمک سازمان عمران منطقه ای مربوطه به منظور بهره برداری کامل از عوامل کشاورزی از آن بهره مند شوند .

این شرکت در قالب یک شرکت سهامی برای مدت نامحدود و با سرمایه اولیه یک میلیارد و سیصد و چهل و یک میلیون ریال  به طور رسمی در سال ۱۳۴۲ تاسیس و موظف شد پیشرفت و توسعه تعاون و پیشبرد عملیات اقتصادی ، اجتماعی ، بازرگانی و خدمات تعاونی ها را به عهده گیرد . از جمله وظایف این سازمان را  می توان آموزش اصول تعاون و تربیت کادر سرپرستی برای راهنمایی اعضا شرکت های تعاونی و مناطق روستایی کشور ، کمک های اعتباری به شرکت ها به منظور افزایش محصولات و درآمد دهقانان و بازاریابی و فروش محصول کشاورزان ، ارتباط با شرکت های تعاونی مصرف کشور ، ایجاد رابطه با سازمان های بین المللی دانست.

این سازمان از زمان شکل گیری سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران تا به سال ۱۳۵۷ شامل تصویب قانون تشکیل وزارت اصلاحات ارضی و تعاون روستایی در سال ۱۳۴۶  (( سال تعاون )) ، تصویب قانون تشکیل وزارت تعاون و امور روستاها و انحلال وزارت اصلاحات ارضی و تعاون روستایی ۱۳۴۹ ، اصلاح و تجدید نظر قانون در سال ۱۳۳۴ و تصویب قانون شرکت های تعاونی در سال ۱۳۵۰،  ادغام شرکت های تعاونی روستایی ۸۳۶۱ شرکت تا سال ۱۳۵۱  و کاهش تعداد شرکت ها به ۲۶۱۷ تعاونی در سال ۱۳۵۲ و در نهایت  ادغام وزارت کشاورزی و منابع طبیعی با وزارت تعاون و امور روستا ها و تشکیل وزارت کشاورزی و عمران روستایی  بوده است.

از طرفی پس از انقلاب اسلامی شکل گیری سازمان تعاون روستایی بدین صورت بود که تعاون به عنوان وسیله ای برای رفع نیاز مشترک و نیز راهی برای توسعه اقتصادی جهت ایجاد اشتغال در قانون اساسی سال ۱۳۵۷ شناخته شد و اصول ۴۳ و ۴۴ قانون مذکور سهم بزرگی را به آن اختصاص داد

اصل ۴۳ قانون اساسی ، ضوابط زیر را برای اقتصاد جمهوری اسلامی ایران تعریف کرد : تامین استقلال اقتصادی جامعه ، ریشه کن کردن فقر و محرومیت، برآوردن نیاز های انسان در جریان رشد ، تامین شرایط و امکانات کار برای همه به منظور رسیدن به اشتغال کامل بوده است.

همچنین  قرار دادن وسایل کار در اختیار همه کسانی که قادر به کارند ولی وسایل کار ندارند و در شکل تعاونی می توانند با وام های بدون بهره یا سایر طرق مشروع که از یک طرف با تمرکز و تداول ثروت در دست افراد و گروه های خاص در تضاد بوده و دولت نیز کارفرمای بزرگی باشد ، انجام شود .

بر همین اساس نظام اقتصادی جمهوری اسلامی ایران مطابق اصل ۴۴ عنوان می دارد که سه بخش دولتی ، تعاونی و خصوصی با برنامه ریزی صحیح و منظم صورت گیرد.

از جمله اهداف و وظایف سازمان مرکزی تعاون روستایی بر اساس ماده ۳ اساسنامه ، هدف از این ماده قانون موجبات پیشرفت ، گسترش و پیشرفت تعاون ، رونق اقتصادی و توسعه عملیات اقتصادی ، بازاریابی ، بازرگانی و خدمات تعاونی در روستاها می باشد .

«نماینده مردم  لنگرود در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه وجود سازمان تعاون روستایی در کشور ضرورت دارد، گفت : این سازمان هم اکنون به وظایف ذاتی خود عمل نمی کند و در این صورت بایستی منحل شود.»

«عضو کمسیون برنامه و بودجه مجلس با تاکید بر اینکه این سازمان تاکنون نتوانسته نقش  مدیریت در روستا ها را  ایفا کند ، گفت : ۲۵ درصد سهم اقتصاد کشور برای تعاونی ها در نظر گرفته شده در حالی که فرهنگ تعاون روز به روز کمرنگ تر می شود.»

«وی با عنوان اینکه سازمان تعاون روستایی مدرن ترین فروشگاه ها را در روستاها دارا بوده است، افزود: پیشینه این سازمان به زمان قبل از انقلاب باز میگردد و در گذشته با هدف مناسبی تشکیل شد که منشا اثرمندی را در عرضه به عهده داشت. روستاییان در آن زمان احساس نیازی برای مراجعه به شهر نداشتند و نقش توزیع از جمله  توزیع سوخت و ابزارهای کشاورزی ، سموم و کود از طریق تعاونی ها صورت می پذیرفت.»

«وی همچنین در خصوص  نقش آفرینی موثر سازمان تعاون روستایی در قبل از انقلاب برای ارایه نیازهای کشاورزان در قالب تسهیلات توسط تعاون روستایی پرداخت می شده است ، گفت: نقش این سازمان  پس از انقلاب به دلایلی کمرنگ شده و در شهرستان ها و استان ها هیچگونه نقشی ایفا نمی کنند .» «لاهوتی با تاکید به اینکه اقتصاد کشور را بایستی تعاونی ها بر عهده بگیرند ، گفت: ۷۰درصد جمعیت روستاهای کشور اکنون به ۲۵ درصد رسیده و این مساله ناشی از ضعف  اقتصادی روستاها است.»

«این نماینده مجلس با عنوان اینکه وزارت جهاد کشاورزی نتوانسته است از تشکیلات سازمان یافته تعاونی ها که دارای ساختمان ، ابراز و نیروی انسانی هستند استفاده کند ، افزود: سازمان تعاون روستایی در خدمت وزارت جهاد کشاورزی است اما به کوچکترین مسولیت ذاتی خود که ارتباط با روستاییان است عمل نمی کند.» «وی با بیان اینکه وزیر جهادکشاورزی مقصر اصلی در عدم کارایی تعاون روستایی است، افزود: اعتقادی به نقش آفرینی تعاونی ها در جهاد کشاورزی وجود ندارد، مردم چگونه می توانند از آن استفاده کنند؟در این سازمان اساسنامه ای  وجود دارد که بایستی به آن عمل شود ، اما  مسولیت های  محوله اجرا نمی شود.» «لاهوتی با تاکید به اینکه وزارت کشاورزی می تواند از این تشکیلات سازمان یافته استفاده بهینه کند ، گفت : در حال حاضر  می توان در جهت حمایت از کشاورزان از آن استفاده شود،  زمانی تمامی روستاییان سهامدار این تعاونی ها بوده اند، کشاورزان می توانند با تعاون روستایی در جهت توسعه کشاورزی، فعالیت های اقتصادی نیز صورت دهند ؛در این راستا  تولید کشور تامین شود ،تعاونی ها به وظایف خود عمل کنند ودر نتیجه  مهاجرت از روستاها به شهر کاهش می یابد.»

«وی با بیان اینکه تعاونی ها می توانند به راحتی فعالیت های اقتصادی در روستاها داشته باشند و در جهت حمایت از کشاورزان بالاترین نقش آفرینی را داشته باشند، افزود :عملا سازمان‌های تعاون روستایی رها شده هستند ،صرفا بودجه برای آن در نظر گرفته می شود و سیاست مشخصی ایفا نمی کنند. تعاونی های روستایی هیچ نقش افرینی در زمینه حمایت از کشاورز و برنامه‌ای در چهارچوب اساسنامه ی خود ندارد.»

«نماینده مردم لنگرود در مجلس شورای اسلامی  با تاکید به اینکه باید به حال این سازمان فکری شود، گفت:یا منحل شود و یا از سازمان جهادکشاورزی منفک شود و زیرمجموعه ادارات کل تعاون قرار گیرد: البته این مساله بایستی بعد از  کارشناسی لازم انجام شود.»

«وی با عنوان اینکه در گذشته کشاورزان روستایی صرفا به تعاونی های روستاها اعتماد داشته اند و بالاترین تکیه گاه در مرکز دهستان‌ها تعاونی های موجود روستایی بوده اند، گفت: در حال حاضر ساختمان های تعاون روستایی در روستاها  مخروبه ، رها شده و تصرف شده اند.»

«لاهوتی با بیان اینکه در حال حاضر وزارت جهاد کشاورزی شرکت هایی را با بودجه های دولتی تاسیس کرده که تعاونی ها را بی هویت کرده است، گفت: عدم ساماندهی تولید و فروش کشاورزان که متولی آن تعاونی روستایی بوده کشاورزان را دچار سردرگمی کرده است.»

«وی با بیان اینکه تاسیس شرکت های دولتی مانند شرکت پشتیبانی امور دام با چه اهدافی صورت پذیرفته است ، گفت : روستاییان عضو تعاونی دامداران بوده  و تشکیل چنین شرکت هایی که بودجه دولتی دارند بیهوده بوده است.»

«لاهوتی با تاکید بر اینکه سازمان تعاون روستایی را وزارت جهادکشاورزی  بی هویت کرده است ، افزود: وزارت جهاد این نوع شرکت ها را منحل کند تا اختیارات و ارتباطات روستاها و فعالیت های اقتصادی از جمله تولید آبمیوه، دامداری ، اقلام مورد نیاز  کشاورزان با جذابیت‌های گذشته تولید و عرضه شود.»

«وی در پایان گفت : وجود سازمان های تعاون روستایی بر اساس اصل ۴۴ یک ضرورت است در حالی که عدم کارایی آن در حال حاضر بار اضافه بر دولت تحمیل میکند و بایستی منحل شود.»

اهم محور های وظیفه ای ماده ۳ را می توان چنین عنوان داشت :ایجاد تشکل ، حمایت ، نظارت و هدایت آنها ،بازرگانی  و بازاریابی و فروش محصولات کشاورزی، ارتباطات و ارائه خدمات اعتباری، اجتماعی،  صنفی و عمومی است.

در خصوص ایجاد تشکل ، حمایت ، نظارت و هدایت آنها ،آموزش اصول تعاون ، تعلیم و تدریس موارد مربوط به تعاون توسعه شبکه تعاونی ، ارشاد راهنمایی و رهبری تعاونی ها و اتحادیه ها ، تربیت کارمند برای سرپرستی و حسابرسی شرکت ها ، تربیت مدیر و کارشناس برای شبکه تعاونی ، ارتقا سطح تخصصی پرسنل سازمان در تمام سطوح ، حسابرسی شرکت ها و اتحادیه ها مدنظر بوده است.

همچنین در خصوص بازرگانی ، بازاریابی و فروش محصولات کشاورزی ،جمع آوری ، نگهداری و خرید محصولات تولیدی از طریق تعاونی ها و فروش آنها در بازار های مناسب و فروشگاه های اختصاصی ، جمع آوری ، نگهداری و خرید محصولات تولیدی شرکت ها و اتحادیه ها ی تعاونی روستایی و کشاورزی و فروش آنها در بازار های مناسب و فروشگاه های اختصاصی ، تبدیل ، طبقه بندی و بسته بندی محصولات کشاورزی ، حمل و نقل محصولات و مایحتاج اعضای تعاونی ها ، تهیه و یا تولید و فروش مواد ، وسایل ، ماشین آلات  و لوازم حرفه ای مورد نیاز اعضا ، تهیه  و فروش کالاهای مصرفی اعضا  ، تشکیل نمایشگاه برای مصرف محصولات تولیدی و یا شرکت در نمایشگاه های داخلی و خارجی ، نظارت و هدایت در فعالیت های بازار یابی ، ارائه خدمات فنی تخصصی ، ایجاد اداره تاسیسات برای نگهداری محصولات تولیدی و کالاهای مصرفی ، احداث ساختمان و تاسیسات برای نگهداری محصولات تولیدی و کالاهای مصرفی ، ایجاد تعمیرگاه ثابت و سیار ماشین آلات سیار ، ایجاد  و کمک به احداث تعمیرگاه های ثابت و سیار برای شبکه ، ارائه خدمات فنی و مشاوره ای برای طرح های تولیدی بوده است.

در راستای برقراری ارتباطات نیز ایجاد ارتباط و قبول عضویت در سازمان های بین المللی تعاونی ، مشارکت در سمینار ها و کنفرانس های خارجی و تشکیل دوره های مشابه بین المللی در ایران ، ایجاد ارتباط به  سایر انواع اتحادیه ها و تعاونی ها ، ترتیب و مسابقات و اعطای جوایز به مدیران و اعضای ممتاز شرکت ها و اتحادیه ها مدنظر قرار داده شده است. در خصوص ارائه خدمات اعتباری ، اجتماعی ، صنفی و عمومی نیز ایجاد صندوق بازنشستگی تعاونی ها ، انجام خدمت عمومی متفرقه مورد نیاز شبکه  ( امور گمرکی ، حقوقی ، عقد قرارداد و … ) همکاری با موسسات بیمه ( فراهم نمودن تسهیلات ، عقد قرارداد ، قبول نمایندگی و… ) دفاع از منافع صنفی اتحادیه ها و تعاونی ها ، تلاش برای توسعه و ترویج صنایع دستی روستایی و کمک به همکاری با دستگاه های ذیربط ، افتتاح حساب جاری نزد بانک ها ، تعیین مشخصات و شرایط وام و اعتبارات مورد نیاز شرکت ها ی تعاونی و اتحادیه ها، تحصیل اعتبار و وام نقدی از بانک ها و موسسات دولتی و خصوصی داخلی در دستور کار بوده است.