سال سیاه بازار نفت

سکینه مهرائی

بازار جهانی نفت در سال ۲۰۲۵ یکی از پرچالش‌ترین دوره‌های خود را پشت سر گذاشت، سالی که با امید به ثبات نسبی آغاز شد، اما با افت نزدیک به ۲۰ درصدی قیمت‌ها و نوسانات شدید به پایان رسید.

به گزارش عصراقتصاد، نفت برنت که در ابتدای سال در محدوده ۷۴ دلار در هر بشکه معامله می‌شد، در مقاطعی حتی از مرز ۸۲ دلار عبور کرد، اما در نهایت تحت تأثیر مجموعه‌ای از عوامل سیاسی، اقتصادی و ساختاری، مسیر نزولی در پیش گرفت و به حوالی ۶۰ دلار رسید.

بررسی تحولات این سال نشان می‌دهد که ترکیب پیچیده‌ای از جنگ‌های تجاری، تنش‌های ژئوپلیتیک و تصمیم‌های عرضه‌محور، کارنامه‌ای سرخ برای نفت در ۲۰۲۵ رقم زد.

یکی از مهم‌ترین متغیرهای اثرگذار بر قیمت نفت، بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید بود. رئیس‌جمهوری آمریکا از همان ماه‌های ابتدایی سال، سیاست تهاجمی تعرفه‌ای خود را علیه شرکای تجاری واشینگتن از جمله چین، کانادا، مکزیک و اتحادیه اروپا از سر گرفت. این رویکرد، چشم‌انداز رشد اقتصادی جهان را تضعیف و نگرانی‌ها درباره کاهش تقاضای نفت را تشدید کرد.

بازار جهانی نفت در ۲۰۲۵ زیر فشار هم‌زمان جنگ تعرفه‌ای، مازاد عرضه اوپک‌پلاس و تنش‌های ژئوپلیتیک، نوسان شدید را تجربه کرد و در نهایت سقوطی معنادار ثبت شد

آغاز دور تازه جنگ تجاری میان آمریکا و چین از اوایل فوریه، شوکی جدی به بازار وارد کرد و قیمت نفت را از کانال ۸۰ دلار به محدوده کم‌سابقه ۶۲ دلار کشاند؛ سطحی که از سال ۲۰۲۱ تجربه نشده بود. هرچند امیدهایی مقطعی به احیای گفت‌وگوهای تجاری شکل گرفت، اما فضای نااطمینانی همچنان بر بازار سایه انداخت.

در کنار جنگ تعرفه‌ها، تنش‌های نظامی و سیاسی در غرب آسیا نیز نقش قابل‌توجهی در نوسانات بازار داشت. نخستین عملیات نظامی آمریکا در دوره دوم ریاست‌جمهوری ترامپ علیه یمن، در نگاه اول ریسک ژئوپلیتیک را افزایش داد و نگرانی‌هایی درباره امنیت کشتیرانی در دریای سرخ و باب‌المندب به وجود آورد. با این حال، اعلام آتش‌بس ناگهانی و عقب‌نشینی سریع آمریکا باعث شد این تنش به بحران قیمتی پایدار تبدیل نشود و بازار بار دیگر نشان دهد بیش از خود درگیری، به تداوم و دامنه آن واکنش نشان می‌دهد.

در همین حال، تصمیم‌های اوپک‌پلاس نیز بر روند کاهشی قیمت‌ها دامن زد. هشت عضو این ائتلاف در اسفندماه ۱۴۰۳ اجرای برنامه تعدیل تدریجی کاهش تولید را آغاز کردند و تنها در چند ماه بیش از ۲.۵ میلیون بشکه در روز به عرضه جهانی افزودند. این اقدام در شرایطی صورت گرفت که بسیاری از تحلیلگران نسبت به شکل‌گیری مازاد عرضه هشدار می‌دادند. افزایش تولید، همزمان با تضعیف تقاضا، یکی از عوامل کلیدی فشار بر قیمت نفت در نیمه نخست سال بود.

با این وجود، بازار در مقاطعی واکنش‌های تندی به تحولات ژئوپلیتیک نشان داد. حمله رژیم صهیونیستی به ایران در خردادماه ۱۴۰۴ و آغاز جنگ ۱۲ روزه، قیمت نفت را در مدت کوتاهی حدود ۱۲ درصد افزایش داد و نگرانی‌ها درباره احتمال بسته شدن تنگه هرمز، شاهرگ حیاتی انتقال ۲۰ درصد نفت جهان، به اوج رسید. برخی برآوردها حتی از سناریوهای ۲۰۰ دلاری برای نفت سخن می‌گفتند. اما پایان سریع درگیری با میانجی‌گری قطر و آمریکا، اجازه نداد این شوک قیمتی تداوم یابد و بازار دوباره به سطوح پیشین بازگشت.

جنگ فرسایشی روسیه و اوکراین نیز در تمام طول سال ۲۰۲۵ به‌عنوان یک عامل مزمن نااطمینانی حضور داشت. حملات متقابل به زیرساخت‌های انرژی، پالایشگاه‌ها و انبارهای سوخت، به‌ویژه در شرق اروپا و دریای سیاه، نگرانی‌هایی درباره اختلال عرضه ایجاد کرد. هرچند این حملات به کاهش جدی صادرات جهانی منجر نشد، اما «حق بیمه ژئوپلیتیک» را در مقاطع مختلف به قیمت‌ها افزود و معامله‌گران را نسبت به اخبار میدانی حساس نگه داشت.

در دریای سرخ، حمله انصارالله یمن به یک نفتکش مرتبط با رژیم صهیونیستی در اوایل سپتامبر، بار دیگر توجه بازار نفت را به شکنندگی مسیرهای حمل‌ونقل انرژی جلب کرد. واکنش قیمت‌ها، مشابه رویدادهای پیشین، کوتاه‌مدت و محدود بود، زیرا بازار دریافت که مسیرهای جایگزین و سطح ذخایر جهانی مانع از بروز شوک شدید می‌شود.

در همین ماه، خبر حمله ناکام رژیم صهیونیستی به دوحه، برای ساعاتی بازار را شوکه کرد. قیمت نفت در واکنش اولیه حدود ۳ درصد افزایش یافت، اما با روشن شدن ابعاد محدود حادثه و نبود اختلال در تولید و صادرات، التهاب فروکش کرد. این رخداد نشان داد که حتی اخبار کوتاه و غیرمنتظره در خلیج فارس می‌تواند به‌سرعت نبض بازار نفت را تند کند.

اعلام آتش‌بس در غزه در اوایل اکتبر ۲۰۲۵، یکی از معدود عوامل کاهنده ریسک ژئوپلیتیک در نیمه دوم سال بود. کاهش نگرانی‌ها از گسترش درگیری، قیمت نفت را از محدوده ۷۰ دلار به حوالی ۶۵ دلار و سپس به نزدیکی ۶۰ دلار سوق داد. با این حال، فعالان بازار با توجه به شکننده بودن توافق‌ها، همچنان محتاط باقی ماندند.

تحریم‌های جدید آمریکا علیه شرکت‌های بزرگ نفتی روسیه در پاییز نیز به افزایش نوسانات انجامید. فشار همزمان تحریم‌ها و امید به مذاکرات صلح میان مسکو و کی‌یف، بازار را میان دو نیروی متضاد قرار داد و مانع از شکل‌گیری روندی باثبات شد.

در مجموع، سال ۲۰۲۵ برای نفت، سال تقابل مداوم بحران‌های ژئوپلیتیک با واقعیت مازاد عرضه بود. هرچند تنش‌ها بارها قیمت را به‌طور مقطعی بالا بردند، اما ضعف تقاضا و افزایش عرضه، دست بالا را در بازار داشتند.

نتیجه این کشمکش، افت محسوس قیمت‌ها و ثبت یکی از پرنوسان‌ترین سال‌ها در تاریخ اخیر بازار نفت بود، تجربه‌ای که بار دیگر نشان داد تعادل عرضه و تقاضا، حتی از شدیدترین بحران‌های سیاسی نیز اثرگذارتر است.