شروع اتحاد جبهه عرضه گاز

سکینه مهرائی

کشورهای جمهوری اسلامی ایران و روسیه اولین و دومین دارنده ذخایر گاز طبیعی جهان به شمار می روند که در مجموع ۷۰ تریلیون متر مکعب و معادل ۳۷ درصد از ذخایر گاز طبیعی جهان را در اختیار دارند.

این دو کشور همچنین از نظر تولید گاز طبیعی نیز در مجموع ۲۱ درصد از تولید جهانی را در اختیار دارند.

از این عوامل ذکر شده یک نتیجه گیری مشهود است: هرچند دو کشور در دستیابی به بازارهای گاز طبیعی رقیب به شمار می روند اما در شرایط موجود، همکاری این دو کشور، ضمن تأمین منافع اقتصادی دو طرف، میتواند آینده بازار گاز جهانی را متأثر نماید.

اولین گام در راستای عینیت بخشی به این همکاری با امضای توافق‌نامه انتقال گاز روسیه از طریق ایران در روزهای گذشته میان مقامات دو کشور برداشته شد.

با شدت یافتن توجهات جهانی به کاهش انتشار کربن و تمرکز کشورها بر اجرای اهداف برنامه گذار انرژی، گاز طبیعی به عنوان یک سوخت کم کربن در فرایند گذار انرژی در کوتاه و میان مدت مورد توجه جهانی قرار گرفته است.

این به معنای تمدید اهمیت و نقش دارندگان جهانی این منبع انرژی در زنجیره تأمین انرژی جهانی حداقل تا افق ۲۰۵۰ است.

اروپا به عنوان یکی از مناطق مصرف کننده گاز طبیعی، بدلیل محدودیت تولید داخلی، وابستگی بالایی به واردات گاز طبیعی داشته است که عمدتا از روسیه وارد می شده است.

اما وقوع درگیری میان روسیه و اوکراین و حمایت اروپا از اوکراین به قطع روابط انرژی کشورهای این منطقه با روسیه منجر شد.

تصمیمی که تنها کشورهای اروپایی را با مشکلات متعددی در تأمین منابع جایگزین عرضه روبرو کرد، روسیه را نیز با چالش یافتن بازارهای جدید روبرو کرد.

در شرایط موجود جهانی یک پرسش مهم مطرح است: جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک کشور دارنده ذخایر و تولید کننده بزرگ گاز طبیعی چه رویکردی را در راستای حداکثر سازی منافع ملی باید اتخاذ نماید؟

پاسخ به این سؤال مستلزم تحلیل و شناخت شرایط موجود کشور از لحاظ سیاسی و اقتصادی است.

خروج روسیه از بازار گاز اروپا فرصت ورود ایران به این بازار بزرگ را فراهم نموده است که از قضا شرکت های بزرگ اروپایی توان فنی و مالی توسعه منابع گازی ایران را نیز دارا می باشند.

اما در این مسیر یک مشکل بزرگ به نام تحریم های غرب علیه ایران وجود دارد. همراهی شرکتهای بزرگ اروپایی با تحریم های آمریکا علیه صنعت نفت ایران در دهه گذشته، اعتماد ایران را به این شرکتها بطور جدی خدشه دار نموده است و به نظر نمی رسد ایران تمایلی به اهدای نقش به این شرکتها در یکی از مهمترین کشورهای دارنده ذخایر جهانی گاز طبیعی، حداقل تا زمانی که مشکلات قبلی بطور ریشه ای برطرف نشده باشند، داشته باشد.

از منظر اقتصادی، توجه به این واقعیت اجتناب ناپذیر است که هرچند ایران با تکیه بر توان داخل و همکاری کشورهای همسو در دهه گذشته توانسته است صنعت گاز طبیعی خود را به میزان قابل توجهی توسعه دهد، اما محدودیت در جذب منابع مالی بین المللی ناشی از تحریم ها روند توسعه این صنعت را با تأخیر مواجه کرده است بطوریکه تولید گاز تنها در تعقیب تأمین نیازهای داخل بوده و فرصت نقش آفرینی بین المللی نداشته است.

از سویی، دورنمای رفع تحریم ها با توجه به تحولات سیاسی ایالات متحده در سال جاری، حداقل در کوتاه مدت چندان روشن به نظر نمی رسد و لازم است جمهوری اسلامی ایران به عنوان سیاست مقابله، به فکر منابع جایگزین تأمین مالی و تکنولوژیک باشد که این امر علاوه بر منافع اقتصادی می تواند به عنوان یک اهرم چانه زنی سیاسی هم کاربرد داشته باشد.

با توجه به شرایط فوق الذکر، مناسب‌ ترین رویکرد در کوتاه مدت، میان مدت و حتی بلند مدت، استقبال از تمایل روسیه به عنوان صادر کننده بزرگ گاز طبیعی به همکاری با جمهوری اسلامی ایران می باشد.

اما در این خصوص دو نکته اهمیت دارد:

نخست آنکه این همکاری نباید به از دست رفتن بازارهای فعلی و آتی صادراتی گاز ایران و جایگزینی گاز روسیه در این بازارها منجر گردد.

جمهوری اسلامی ایران چنانچه می خواهد به مرکز تبادل گاز طبیعی منطقه تبدیل شود لازم است سهم بازار خود را در کشورهای همسایه حفظ و در بلندمدت افزایش دهد.

موضوع مهم دوم آنکه همکاری با روسیه باید به جذب منابع مالی روسیه و استفاده از توان فنی شرکتهای روسی در توسعه صنعت گاز کشور و افزایش توان تولیدی و صادراتی ایران در زمینه گاز طبیعی(خط لوله و LNG) منجر گردد.

تغییر قطب اقتصادی جهان به سوی آسیا و پیش بینی بازارهای روبه رشد گاز طبیعی در این منطقه(چین، هند، پاکستان جنوب شرق آسیا و …) فرصت بی‌نظیری را برای ایجاد اتحاد در طرف عرضه انرژی بویژه تولیدکنندگان گاز طبیعی، باتوجه به مزیت های زیست محیطی و اقتصادی آن، فراهم نموده است.

جمهوری اسلامی ایران با توجه به موقعیت استراتژیک و برخورداری از منابع عظیم گاز طبیعی، از توانایی بالایی برای ایفای نقش در زنجیره تأمین پایدار انرژی منطقه ای و جهانی برخوردار است و شرایط جهانی فرصت مناسبی را برای تقویت جبهه عرضه فراهم نموده است.

فرصتی که امضای توافق‌نامه میان ایران و روسیه در توسعه همکاری های گازی نقطه آغازین آن قلمداد می گردد.