صنعت نفت بدون داده‌های تمیز از رقابت جهانی در هوش مصنوعی بازمی‌ماند
نسرین مالک‌پور
مشاور معاون وزیر نفت هشدار داد که صنعت نفت ایران به دلیل نبود «داده‌های پاک‌سازی‌شده و استاندارد» و ضعف زیرساخت‌های دیجیتال، در بهره‌گیری از ظرفیت‌های هوش مصنوعی از رقبا عقب خواهد ماند؛ موضوعی که می‌تواند جایگاه کشور را در بازارهای جهانی متزلزل کند.
در حالی که کشورهایی مانند امارات و عربستان با سرمایه‌گذاری‌های کلان و ایجاد زیرساخت‌های داده‌ای و سیاست‌گذاری فعال، جایگاه خود را در مسیر توسعه هوش مصنوعی تثبیت کرده‌اند، ایران علیرغم داشتن نیروی انسانی متخصص، همچنان با کمبود زیرساخت و ضعف در کیفیت داده‌ها روبه‌رو است.
شهرام رضایی در توضیح ماهیت این فناوری گفت:«هوش مصنوعی پدیده‌ای تازه نیست؛ سال‌هاست در جهان مطرح است. آنچه در سال‌های اخیر آن را برجسته کرده، جهش در توان پردازش، سرعت بالای ارتباطات و الگوریتم‌هایی است که از توانایی‌های ذهنی انسان الگو می‌گیرند و در سامانه‌هایی به‌کار گرفته می‌شوند که خستگی‌ناپذیرند و می‌توانند حجم عظیمی از اطلاعات را پردازش کنند.»
او افزود: «یک پزشک هر چه تجربه بیشتری کسب کند کارآمدتر می‌شود، اما محدودیت جسمی و زمانی دارد. حال تصور کنید سیستمی که به دانشی معادل همه پزشکان دنیا دسترسی داشته باشد؛ این همان قابلیتی است که هوش مصنوعی ایجاد می‌کند، با سرعت بالا و هزینه بسیار کمتر.»
ایران؛ ضعف زیرساخت در کنار توانمندی نیروی انسانی
رضایی درباره وضعیت کشور گفت:«از نظر زیرساخت به دلیل محدودیت‌های ارتباطی و ظرفیت پردازشی پایین، از میانگین جهانی عقب هستیم. اما از نظر منابع انسانی، شرایط برعکس است؛ تعداد و کیفیت متخصصان ایرانی بالاست و حتی در برخی شاخص‌ها بالاتر از میانگین جهانی قرار داریم. با این حال به دلیل نبود بستر مناسب در داخل، بسیاری از کارشناسان ما در پروژه‌های بین‌المللی یا منطقه‌ای فعال هستند.»
او عقب‌ماندگی ایران را ناشی از سه عامل دانست: «کمبود زیرساخت، نبود ارتباط پایدار با جهان و مهم‌تر از همه، فقدان داده‌های پاک و استاندارد. کشورهایی که امروز در رتبه‌های بالا قرار دارند، هم سرمایه‌گذاری جدی کرده‌اند و هم پایگاه‌های داده‌ای استاندارد ایجاد نموده‌اند. روزی که ما هم داده‌ها را پاک‌سازی و متمرکز کنیم، نقطه آغاز پیشرفت خواهد بود.»
وضعیت نفت و پتروشیمی
وی درباره صنعت نفت و پتروشیمی اظهار کرد: «در سطح جهانی، داده‌ها در مخازن عظیمی ذخیره و مدیریت می‌شوند که امکان نگهداری داده‌های خام و متنوع را فراهم می‌کند. ما هنوز چنین بستری را در بسیاری از بخش‌های نفت نداریم. اگر ایجاد شود، ابتدا می‌توان از آن برای هوش تجاری استفاده کرد و سپس زمینه بهره‌گیری از هوش مصنوعی فراهم خواهد شد. در پتروشیمی شرایط بهتر است، چرا که بخش خصوصی فعال‌تر است. هم‌اکنون پروژه‌ای آغاز کرده‌ایم تا داده‌های غیرتجاری ۷۵ مجتمع پتروشیمی به‌صورت به‌روز جمع‌آوری شود تا دولت بتواند با اطلاعات دقیق‌تر، نقش سیاست‌گذاری و حمایت خود را ایفا کند.»
او ادامه داد:«برای تشویق بخش خصوصی، طرحی در نظر گرفته‌ایم که هزینه‌های سرمایه‌گذاری در حوزه تحول دیجیتال و هوش مصنوعی از مالیات سالانه کسر شود؛ این سیاست می‌تواند انگیزه‌ای قوی برای ورود فعال‌تر بخش خصوصی ایجاد کند.»
حکمرانی و آموزش
رضایی درباره موضوع حکمرانی بر هوش مصنوعی توضیح داد: «سه رویکرد وجود دارد: حکمرانی بر هوش مصنوعی (قانون‌گذاری و کنترل)، حکمرانی برای هوش مصنوعی (ایجاد چارچوب و حمایت از توسعه) و حکمرانی با هوش مصنوعی (استفاده از آن برای بهبود مدیریت و تصمیم‌گیری). متأسفانه ما بیشتر بر رویکرد نخست متمرکز هستیم، در حالی که کشورهای پیشرو ترکیبی از دو رویکرد دوم و سوم را دنبال کرده‌اند.»
او همچنین به برنامه‌های آموزشی اشاره کرد و گفت: «چهار سطح آموزشی طراحی کرده‌ایم:
* سطح سیاست‌گذاری برای اعضای هیئت‌مدیره و تصمیم‌گیران به منظور درک مفاهیم راهبردی،
* سطح مدیریتی برای مدیران ارشد جهت تدوین نقشه راه و هدایت تحول دیجیتال،
* سطح اجرایی برای کارشناسان و متخصصان جهت اجرای پروژه‌ها و تحلیل داده،
* و سطح پایه برای نوجوانان و دانش‌آموزان با هدف ارتقای سواد داده‌ای و آشنایی با اصول هوش مصنوعی.»
اهمیت داده‌های تمیز
او با هشدار درباره خطر داده‌های نادرست گفت: «هر چه وابستگی به داده بیشتر شود، اهمیت کیفیت آن نیز افزایش می‌یابد. داده غلط می‌تواند مانند خطای ناوبری در یک هواپیمای خودکار به فاجعه منجر شود. باید فرهنگ دقت، صحت و شفافیت در ورود داده‌ها را از پایین‌ترین سطوح سازمانی تا سطح خانواده‌ها تقویت کنیم.»
رضایی در پایان خاطرنشان کرد: «گروهی از نخبگان حوزه هوش مصنوعی را گرد هم آورده‌ایم که همه علاقه‌مندان می‌توانند در آن عضو شوند. در این جمع درباره زیرساخت‌ها، آموزش و تجربه‌های پروژه‌ها در صنایع مختلف تبادل نظر می‌شود و ما آماده همکاری با همه ذی‌نفعان هستیم.»
