عرضه اولیه؛ رویداد جذاب دیروز، منفور امروز

علی رمضانیان

عرضه اولیه همواره در بازار سرمایه با حواشی زیادی مواجه بوده است. این حواشی پیرامون ارزش‌گذاری و قیمت سهام عرضه شده، نوع عرضه، خریداران عرضه و میزان مشارکت سهامداران است.

عملکرد ضعیف سازمان بورس و ارکان بورسی در زمان عرضه اولیه، این روش فروش سهام شرکت‌ها را به یک زخم کهنه و قدیمی تبدیل کرده که هر از چندگاهی سرباز کرده و داغ بر دل سرمایه‌گذاران بورسی می‌گذارد.

به گزارش «عصر اقتصاد»، عرضه اولیه در ماه‌های اخیر با وجود تبلیغ و ایجاد شور و شوق در بین فعالان بازار سهام چنگی به دل نمی‌زند و هیجان سابق را ندارد.

رکود بازار سهام، عرضه شرکت های ضعیف و مشکلات سامانه سهام و همچنین روش‌های عرضه اولیه عاملی برای کم توجهی بورسی‌ها به عرضه اولیه است.

تا قبل از رکود فعلی بازار سهام، عرضه اولیه یکی از داغ ترین موضوعات بورسی بود، اما بعد از شهریور ۹۹ که  شاخص کل بورس از ۲ میلیون واحد سقوط کرده و به حدود یک میلیون واحد رسید رفته رفته عرضه های اولیه از سکه افتاد و در برخی از مواقع، به یکی از منفورترین موضوعات بازار تبدیل شد.

عملکرد ضعیف شرکت‌های عرضه شده

تعداد نماد‌های عرضه اولیه شده در سال ۱۴۰۰  حدود ۱۷ شرکت بود.  بسیاری از این شرکت های عرضه شده با بازدهی نامناسب یا حتی منفی مواجه شدند.

البته برخی از این عرضه اولیه ها در سال جاری به صندوق ها تخصیص داده شد و برخی نیز مشترکا به صندوق ها و حقیقی ها داده شد.

برخی از عرضه های اولیه تنها چند درصد بازدهی داشت در حالی که بسیاری از سهام عرضه شده بالای ۵۰ درصد بازدهی داشت و این مساله نشان می دهد که ارزشگذاری های انجام شده شرکت که قبل از عرضه انجام شده بود مناسب نبوده و سازمان بورس و ارکان با ارزشگذاری نامناسب همچنان شرکت را عرضه کردند.

پرداخت سود خارج از سجام

یکی از دلایل دیگر عدم استقبال در شرایط فعلی بازار از عرضه اولیه پرداخت نکردن سود شرکت‌ها در سامانه سجام است.

چرا که  ۱۳  شرکت از ۴۰ شرکتی که در دو سال گذشته عرضه اولیه شده‌اند، صدها میلیارد تومان سود خود را خارج از سجام و از راه‌های دیگر مانند معرفی بانک یا دریافت اطلاعات فکسی از سهامدار پرداخت کرده‌اند.

حال انکه شهروندان به دلیل کم بودن تعداد سهام عرضه شده و همچنین پایین بودن سود آن، به بانک‌ها مراجعه نکرده و برای دریافت سود خود اقدام نمی کنند؛ چرا که به هزینه رفت و آمد آن نمی‌ارزد لذا این سودها نزد شرکت باقی مانده که پیش‌بینی می‌شود که حدود هشت هزار میلیارد ریال باشد.

در حالی که این شرکت‌ها باید از طرق سجام سود سهامداران را واریز کنند و در نهایت در حساب شرکت‌ها رسوب می کند.

روند نزولی فاجعه بار مشارکت در عرضه اولیه

روند نزولی مشارکت در عرضه اولیه  فاجعه بار بوده و کاهشی حدود شش برابری داشته و از حدود شش میلیون مشارکت کننده به یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر رسید.. این روند نزولی از زمان رکود بازار آغاز شد.

در عرضه اولیه سرمایه‌گذاری مالی سپهر صادرات (وسپهر) که تخصیص سهام آن در اول مهر سال ۹۹ انجام شد، بیش از پنج و نیم میلیون نفر مشارکت داشتند، اما وقتی که در اسفند ۹۹ عرضه اولیه شرکت زغال سنگ پروده طبس انجام شد حدود سه میلیون و ۸۰۰ هزار نفر در این عرضه شرکت کردند و این رقم نشان دهنده ان  است که هنوز بازار ناامید نشده بود.

اما رفته  رفته این روند نزولی شدت گرفت. در سال گذشته نماد «فزر»  حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار کمترین مشارکت را ثبت کرد.

همچنین در اردیبهشت امسال که اسیاتک عرضه شد حدود یک میلیون و ۵۸۰ هزار نفر مشارکت داشتند. که به دلیل وضعیت مناسب شرکت آسیاتک اندکی مشارکت کننده بیشتر از گذشته بود.

سامانه معاملات، زخم کهنه‌ای که با عرضه اولیه سرباز می کند

یکی از مهمترین مشکلاتی که هنگام عرضه اولیه وجود دارد موضوع سامانه معاملاتی بورس است.

این سامانه که در گذشته از خارج خریداری شده و به دلیل تحریم پشتیبانی ان با مشکلاتی مواجه شد یکی از بزرگترین مشکل زیرساختی بازار سرمایه در سال‌های اخیر بوده است.

تاجایی که در برخی مواقع به زیان شدید سرمایه گذاران بازار سهام شد.

این زخم کهنه به دلیل مرهم‌های موقتی که سازمان بروس و ارکان بورسی روی ان گذاشتند در شرایط عادی دردآور نیست اما زمان عرضه اولیه این زخم سرباز کرده و سبب آزار معامله گران می شود.

عرضه اولیه به‌روش ثبت‌سفارش همان‌طور که طی‌ این چند سال نشان داد در سهم‌های کوچک، منجر به‌اختلال در روان‌سازی سهم بود و بعضا چندین برابر ظرفیت سهام عرضه شده در بازار ثانویه رشد پیدا می‌کنند که موجب دورشدن ساز و کار بازار از کشف قیمت صحیح سهام می‌شود.

این مشکل در چند سال گذشته همواره تکرار شد روش های زیادی را ازمایش کردند مثلا ساعت عرضه اولیه را تغییر دادند سامانه ارکان را تفکیک کردند اما همچنان این مشکل رفع نشده و تن بازار سرمایه هنگام عرضه اولیه به دلیل کند شدن سامانه و توقف معاملات می لرزد چرا که عرضه اولیه سهام سبب فروش دیگر سهام ها در اندازه بزرگ شده و این فشار فروش سبب اختلال در سیستم می شود.

برنامه بورس تهران برای عرضه ۱۷ شرکت در ۱۴۰۱

یکی از موضوعاتی که ارکان بورسی را درگیر کرده است امکا عرضه یا دم عرضه اولیه است. در شرایط رکودی بازار بعضا بسیاری از شرکت ها به عرضه نمی رسند و اعتراض بازار سبب به تعویق افتادن این عرضه ها می شود.

با این وجود قهرمانی، مدیر پذیرش بورس و اوراق بهادار تهران چندی پیش اعلام کرده بود که بورس تهران برنامه‌ریزی‌های لازم برای عرضه اولیه سهام ۱۰ شرکت درج شده و ۷شرکت‌ پذیرفته‌ شده را انجام داده تا در فرصت مناسب نسبت به عرضه آنها اقدام کند.

اما سوال اصلی این است که در زمان مناسب این عرضه ها انجام  می شود یا به دلیل شرایط بازار این عرضه ها به تعویق می افتد. چرا که قهرمانی به صراحت گفته بود: «تعیین زمان دقیق برای عرضه‌های اولیه از ابتدای سال به دلیل مواردی شامل اثرگذاری شرایط بازار بستگی دارد»

سازمان بورس و ارکان تدبیر کنند

عرضه اولیه در تمامی بازارهای دنیا به یکی از مهمترین موارد رونق دهی به بورس و همچنین روش مهمی برای تامین مالی شرکتهاست. به همین دلیل باید سازمان بورس و ارکان تدبیری بیاندیشند تا رونق را به این بازار برگردانده و ایرادات ان را رفع کنند.

ناظر بازار سرمایه باید پاسخگوی این سوالات مهم باشد که چرا وقتی شرکتی ارزشگذاری مناسبی ندارد، عرضه می شود؟ چرا شرکت های عرضه شده تعهدی برای واریز سود در سامانه سجام ندارند؟

چرا در ماه های اخیر شرکت های بورسی عرضه شده بیشتر برای حقوقی هاست تا حقیقی ها ؟ چرا نظار بازار به رسوب سود در شرکت ها ورود نمی کند؟ چرا سامانه معاملات همچنان برای عرضه اولیه مناسب نیست  و چه اقدامات زیرساختی انجام داده است؟