آیدا برخورداری-پس از سالها سکوت پیرامون خشکسالی های پیدرپی رودخانه هیرمند شماری از مردم سیستان دیروز در حضور مدیرکل دفتر رودخانههای مرزی و منابع آب مشترک وزارت نیرو در مصلای المهدی (عج) زابل سکوت خود را شکسته و گفتند: «سخنرانی های شیک حلال مشکلات نیست.»
در ماههای اخیر تاکنون چهار تجمع مطالبه گرانه و یک زنجیره انسانی در منطقه سیستان در خصوص حق آبه برگزار شده است.
تاکنون مشکل حق آبه هیرمند حل نشده است. بسیاری از متخصصان و حتی شهروندان اهل سیستان و بلوچستان تداوم این معضلات را ناشی از ضعف دیپلماسی ایران در حوزه پیگیری حق آبه هیرمند و عدم استفاده ایران از فرصتها و امکاناتی که در اختیار دارد، میدانند.
سیدابراهیم رئیسی ۱۹بهمن۱۴۰۱، در جلسه هیات دولت بر ضرورت پیگیری دستگاههای مسوول برای تامین حقآبه ایران از کشورهای همسایه تاکید کرد و گفت: لازم است دستگاههای مسوول و مربوطه بهویژه درباره تعلل طرف افغانستانی در تامین حقآبه هیرمند پیگیری لازم را صورت دهند.»
البته به نظر میرسد درباره مسائلی چون آب فقط با صدور دستور و تاکید بر حقآبه نمیتوان مشکل خشکسالی و بیآبی در تالابهای بینالمللی هامون را برطرف کرد.
تاکید بر جاری شدن حقابه رودخانه هیرمند پیش از این و بهویژه وقتی دولت رسمی افغانستان بر این کشور حاکم بود و از نظر دیپلماسی شناخته شده بود نیز در دستور کار وزارت امور خارجه بود و درحالیکه موقعیت دیپلماتیک ایران به مراتب از موقعیت کنونی بهتر بود؛ اما طرف افغانستانی تن به جاری کردن حقآبه ایران ندادند.
با خشک شدن جریان آب از افغانستان به سیستان در سالهای اخیر حیات انسانی و طبیعی در سیستان به طور کامل رو به زوال است. سیل مهاجرت و تخلیه منطقه سیستان بیش از پیش شدت گرفته است.
مشکلات و دشواری زندگی در سیستان اکنون غیر قابل تصور است. حجم آب اندک باقیمانده در چاه نیمهها (که نوشیدن آن به علت راکد ماندن سخت است) رو به اتمام و زاهدان و سیستان به زودی تشنه خواهد بود. با این حال تاکنون اقدام موثری برای پیگیری حق آبه هیرمند انجام نشده است.
به رغم میزبانی سالیان متمادی از میلیونها مهاجر افغانستانی اکنون شاهد آن هستیم که هیئت حاکمه افغانستان نه تنها اقدامی برای رهاسازی حق آبه هیرمند ننموده بلکه با شگفتی در اقدامی، بخشی از آب انباشتی پشت سد بر روی رود هیرمند را به شوره زار گود زره (که قابل استفاده برای خود ملت افغانستان هم نیست) هدایت نمودهاند.
عدم پرداخت حق آبه هیرمند این روزها بهقدری نگرانکننده شده است که مردم سیستان در اعتراض به عملکرد کمیساریای آب ایران نسبت به پیگیری حق آبه رودخانه هیرمند دست به تشکیل زنجیره انسانی در بستر تالاب هامون زدند.
مشارکتکنندگان در این اقدام اعتراضی خواستار پیگیری کمیساریای آب ایران، وزارتخانههای نیرو و امورخارجه نسبت به حق آبه رودخانه هیرمند طبق معاهده ۱۳۵۱، حق آبه زیست محیطی تالاب بینالمللی هامون، اصلاح سامانه انحرافی بند کمالخان و جلوگیری از تکمیل سد بخشآباد روی فراهرود شدند.
افغانستان طی سالهای گذشته از پرداخت حق آبه ایران سرباز زده و با ساخت سد کجکی و بعد از آن ساخت بند کمالخان بهنحوی مسیر رودخانه هیرمند را تغییر داده که حتی در صورت بروز سیلاب نیز آب به جای ایران وارد گودزره شود.
«محمد جوانبخت» معاون وزیر نیرو ۲۰ اردیبهشت ماه در پاسخ به پرسش خبرنگاران درباره اقدامات جایگزین مذاکره برای دریافت حقآبه هیرمند از کشور افغانستان، گفته بود: وزارت نیرو بر اساس معاهدات فیمابین طبیعتاً مسئول بخشی از اقدامات فنی و بخشی از اقدامات حقوقی است.
وی ادامه داد: در این راستا با برگزاری جلسات کمیساران و سایر جلسات حتی در سطح وزیر نیرو موضوعات مطرح، پیگیری شده و باز هم پیگیری خواهد شد.
معاون وزیر نیرو درباره اقدامات جایگزین آب رودخانه هیرمند، گفت: قطعاً وقتی منابع آبی هر منطقهای با مشکل مواجه شود، وزارت نیرو دست روی دست نمیگذارد، یقیناً طرحهای جایگزین داریم و اجازه نمیدهیم در حوزه آب شرب مشکلی پیش بیاید.
