فرصت نفتی در نزاع اقتصادی پساکرونا
رضا پدیدار
رئیس کمیسیون انرژی و محیط زیست اتاق تهران
این روزها ایران در صدر اخبار سیاسی و اقتصادی جهان قرار دارد که بخش عمده‌ای از آن مربوط به گشایش‌های اقتصادی پس از نزاع سنگین پاندومی کروناست. خبرگزارهای جهان ضمن طرح مسائل مربوط به ایران، چنین قلمداد می‌کنند که همه چیز دارد به‌سرعت به پیش می‌رود .
پالس‌های مثبت کشورها، افزایش سطح رایزنی‌ها میان ایران و اروپا و آمریکا با یکدیگر و نیز سایر اخبار حاشیه‌ای مربوط به شرکای منطقه‌ای ایران زمینه‌ای را حاصل آورده است که انتظار می‌رود ضمن کاهش تنش‌ها، تحریم‌ها برداشته شود و بازگشت به برجام نقطه آغازی برای مذاکرات بیشتر بر سر اختلاف نظرها باشد. بنابراین به نظر می‌رسد با وجود چند اتفاق خوب ، می‌توان شاهد گشایش‌های نسبتا فوری در روند اجرایی و عملیاتی فعالیت‌های اقتصادی و به‌ویژه در حوزه انرژی باشیم.
در این باره خبرگزاری رویترز اعلام کرد که صادرات نفت ایران در ماه ژانویه (۱۲ دی تا ۱۲ بهمن ۱۳۹۹) بار دیگر افزایش یافته است و این نشانه‌ای از تاثیر پایان کار دولت ترامپ بر رفتار کشورهای خریدار نفت است. به طور اصولی، ایران و مشتریانش انتظار رویکرد ملایم‌تر دولت بایدن را دارند و از سوی دیگر، صادرات نفت ایران در ماه دسامبر گذشته (۱۱ آذر تا ۱۱ دی ۱۳۹۹) به بیش از ۷۱۰ هزار بشکه در روز رسیده است . این رقم ۲۲۰ هزار بشکه بیش از ماه اکتبر ۲۰۲۰ (۱۰ مهر تا ۱۰ آبان ۱۳۹۹) بود.
در ادامه این تحلیل‌ها، بلومبرگ نیز تحلیل‌های متفاوتی را ارائه و اعلام کرد که آمریکا تلاش می‌کند دو میلیون بشکه نفت ایران را توقیف کند. این محموله نفتی که در آب‌های اندونزی توقیف شد، بیشتر جنبه فنی داشته و از منظر سیاسی بزرگ‌نمایی شده است. ناگفته نماند که واکنش ایران به توقیف نفتکش در اندونزی این بود که آن را نشانگر برخی اطلاعات ضد و نقیض دانست که لازم است از سوی دولت اندونزی شفاف سازی شود. در این میان توقیف نفکش ایرانی در اندونزی ممکن است، پاسخی باشد به اقدام مشابه که چند هفته پیش با نفتکش کره جنوبی انجام شد تا امتیازی برای آزادی نفتکش فوق در خلیج فارس باشد؛ البته اما این احتمال چندان قوی نیست.
بنابراین رویدادی که جنبه جدید دارد و اهمیت خود را مطرح می‌سازد، خبر مهم افزایش صادرات نفتی ایران است. همان طوری که به صورت پراکنده در اخبار داخلی آمده است، ایران به‌زودی بدون تحریم‌ها یا با تحریم‌ها از فروش یک میلیون بشکه نفت در روز خواهد گذشت که رقم خیره‌کننده‌ای از زمان آغاز تحریم‌ها در دوره ریاست جمهوری قبلی آمریکاست . همین رقم نشان می‌دهد که شاید پیش‌بینی فروش دو میلیون و سیصد هزار بشکه‌ای نفت برای سال آینده، چندان هم فضایی نیست؛ هر چند که اختلاف نظرهای غیر‌حرفه‌ای متعددی کماکان در صحنه اقتصادی کشور و بویژه در مطبوعات و سایت‌های متعدد اطلاع‌رسانی در این باره مشاهده می‌شود که افتراق آنها از یکدیگر موضوعات جدیدی را رقــم می‌زند.
از سوی دیگر، گزارش صندوق بین‌المللی پول نیز خبر می‌دهد که سال ۲۰۲۱، پایان بحران همه‌گیری کرونا فرا می‌رسد. این نهاد معتبر اقتصادی پیش‌بینی کرده است که اقتصاد دنیا امسال از رکود خارج شود و رشد اقتصادی جهان به ۵.۵ درصد برسد. این رقم در قیاس با رشد منفی ۳.۵ درصدی جهان در سال ۲۰۲۰، یک جهش فوق‌العاده به شمار می رود. اقتصاد آمریکا رشد ۵.۱ درصدی و کشورهای حوزه یورو رشد ۴.۲درصدی را پشت سر می‌گذارند اما نکته جالب رشد اقتصادی دو رقیب قدرتمند اقتصاد آنها یعنی هند با رشد ۱۱.۵ درصدی و چین با رشد ۸.۱ درصدی است که بالاترین نرخ‌های رشد اقتصادی در سال ۲۰۲۱خواهد بود. حضور کانون انتشار کووید ۱۹ در جایگاه دوم به‌خوبی نشان می‌دهد که همه‌گیری کرونا چگونه به چین با تمام توان خود کمک کرد. رشد اقتصاد جهان اثر خوبی بر قیمت جهانی نفت خواهد داشت که تا ۲۰ درصد افزایش خواهد یافت و بازگشت رونق به تجارت جهانی در سال ۲۰۲۱ می‌تواند معادل ۸ درصد بهبود این حوزه را به دنبال داشته باشد . فعال شدن بخش‌های تعطیلی مانند جهانگردی و سفرهای هوایی نیز به‌شدت بر اقتصادهای نوظهور اثر خواهد داشت. به نظر می‌رسد که جهان اکنون وارد دوره‌ای می‌شود که آماده نزاع بر سر نقش اصلی اقتصادی در آینده است.
به هر صورت، قیمت نفت از اواخر سال گذشته با وارد شدن واکسن به مراحل پایانی آزمایش‌های انسانی و پس از آن تولید و واکسیناسیون در بسیاری از کشورها رشد کرده است. علاوه بر این، اوپک و متحدانش با تلاش برای تخلیه موجودی انبارهای جهانی نفت نیز دائما از قیمت‌ها حمایت کرده‌اند . بازار فیزیکی نفت نیز نشانه‌های مثبتی نشان می‌دهد . برای مثال ، شرکت رویال داچ شل دوشنبه در حرکتی تهاجمی بیشترین خرید روزانه نفت شاخص را در ۱۰ سال اخیر در بازار دریای شمال رقم زد. این غول نفتی همچنین در میان فعالیت‌های پرشمارش درخواست خرید هفت محموله دیگر را ثبت کرده است.
در کنار این تحریک در بازار فیزیکی، ساختار منحنی نفت در بازار آتی نیز تقویت شده که به خوش‌بینی‌ها درباره چشم‌انداز آن افزوده است. اکنون قرارداد با سررسید نزدیک برنت بیشترین پریمیوم نفتی را نسبت به سررسید‌های دورتر در یک سال گذشته پیدا کرده که نشانگر محدودیت در سمت عرضه است.
اما نفت هنوز با موانعی در راه ریکاوری نقاضا در کوتاه‌مدت روبه‌رو است. نگرانی‌هایی در مورد اینکه نوع جهش‌یافته کرونا منجر به قرنطینه بیشتر شود در کنار اینکه توزیع واکسن آن طور که انتظار می‌رفت پیش نرفته است، بررونـــد افزایش تقـــاضا فشار می‌آورد. با این حال ، از آنجا که موج هوای سرد به آمریکا رسیده و بیشتر بانک‌های وال استریت پیش‌بینی می‌کنند موجودی‌ها در ماه‌های آینده همچنان کاهشی باشند . قیمت‌ها احتمالا به روند صعودی خود ادامه دهند.
