مخابرات؛ تاکسی فرسوده ای که توان نوسازی ندارد!
مهرین نظری
اولین پنل از رویداد زیرساخت دیجیتال با عنوان “زیرساخت ارتباطات؛ نیازهای اقتصاد دیجیتال و داشته‌های ما” با حضور جمعی از متخصصان و مدیران برجسته صنعت فناوری کشور برگزار شد.
این پنل با مدیریت میثم سلیمانی، مدیر محتوای کارخانه نوآوری رسانه راه‌کار، به بررسی مشکلات اساسی زیرساخت‌های دیجیتال در ایران پرداخت.
شرکت‌کنندگان شامل محمدعلی یوسفی‌زاده، مدیرعامل آسیاتک؛ حسین ریاضی، بنیان‌گذار شرکت صنایع ارتباطی پایا؛ محمدحسین کاشی، عضو هیئت‌مدیره شرکت ارتباطات زیرساخت؛ و وحید شاه‌منصوری، رئیس مرکز تحقیق و توسعه همراه اول بودند.
اهمیت نیروی انسانی در زیرساخت دیجیتال
محمدعلی یوسفی‌زاده، مدیرعامل آسیاتک، در این پنل به کمبود نیروی انسانی ماهر به عنوان یکی از چالش‌های اساسی اشاره کرد و گفت: «داشتن تجهیزات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری به تنهایی کافی نیست؛ بدون نیروی انسانی ماهر نمی‌توانیم به اهداف خود دست یابیم.» او به این موضوع پرداخت که ترک شغل در حوزه فناوری اطلاعات به دلیل شرایط نامساعد کاری، پایین بودن دستمزدها و فقدان بستر مناسب برای آموزش و پیشرفت حرفه‌ای افزایش یافته است.
یوسفی‌زاده افزود: «نیروی انسانی اگر احساس کند که حقوق کافی ندارد یا امکانات آموزشی مناسب در دسترس نیست، به راحتی شغل خود را ترک می‌کند. این مسئله باعث کاهش توان عملیاتی و کیفیت خدمات می‌شود، حتی اگر تجهیزات پیشرفته‌ای در اختیار داشته باشیم.»
سرمایه‌گذاری ناکافی و مشکل ساختاری در زیرساخت‌ها
حسین ریاضی، بنیان‌گذار شرکت صنایع ارتباطی پایا، به مشکلات سرمایه‌گذاری در بخش زیرساخت دیجیتال اشاره کرد و گفت: «در بسیاری از حوزه‌های فناوری، تمرکز اصلی بر ترمینال‌ها و دستگاه‌های نهایی است، مانند گوشی‌های موبایل که سالانه ۴ میلیارد دلار برای واردات آن هزینه می‌شود. اما وقتی زیرساخت‌ها نادیده گرفته شوند، این فناوری‌ها به کار نمی‌آیند.»
ریاضی در ادامه با نقد رویکرد نهادهای دولتی افزود: «ما در لایه آخر سرمایه‌گذاری می‌کنیم تا خودمان را صاحب فناوری بدانیم، اما بدون زیرساخت قوی، فناوری به دست کاربر نهایی نخواهد رسید. مشکل فقط پول نیست؛ مسئله نهادهایی است که پول را تخصیص می‌دهند و به جای زیرساخت، بر روی بخش‌های کم‌اهمیت‌تر هزینه می‌کنند.»
او همچنین به افت ارزش مخابرات ایران از ۱۸ میلیارد دلار در سال ۱۳۸۹ به ۱ میلیارد دلار در حال حاضر اشاره کرد و گفت: «ما با تاکسی فرسوده‌ای روبرو هستیم که هزینه‌ای برای تعمیر و نوسازی خود ندارد. تا زمانی که سیستم عرضه و تقاضا به درستی تنظیم نشود، این مشکل حل نخواهد شد.»
تعرفه‌گذاری و توجیه اقتصادی سرمایه‌گذاری در ارتباطات
محمدحسین کاشی، عضو هیئت‌مدیره شرکت ارتباطات زیرساخت، در ادامه پنل بیان کرد: «سرمایه‌گذاری در حوزه ارتباطات با تعرفه‌های فعلی اقتصادی نیست. تعرفه‌ها باید به طور منطقی افزایش پیدا کنند تا بتوانیم به توسعه زیرساخت بپردازیم. اگر سیاست‌های کلی اقتصاد دیجیتال و قراردادها به وضوح تعریف شوند، شاید بتوانیم برخی از مشکلات موجود را برطرف کنیم.»
کاشی تأکید کرد که مشکل تنها به بحث تعرفه‌ها محدود نمی‌شود و مسائل کلان‌تری مانند عدم هماهنگی میان نهادهای تصمیم‌گیرنده و ضعف در سیاست‌گذاری‌های مرتبط با اقتصاد دیجیتال نیز نقش مهمی در این مشکلات دارند.
لزوم سرمایه‌گذاری در توسعه شبکه ثابت
وحید شاه‌منصوری، رئیس مرکز تحقیق و توسعه همراه اول، به وضعیت بحرانی زیرساخت دیجیتال در کشور پرداخت و اظهار داشت: «بر خلاف سایر نقاط جهان که ۸۰ درصد ترافیک بر دوش شبکه ثابت قرار دارد، در ایران ۸۵ درصد ترافیک بر دوش شبکه موبایل است. این رویکرد نادرست باعث شده که شبکه موبایل تحت فشار زیادی قرار بگیرد و به دلیل فقدان توسعه زیرساخت‌های ثابت، مشکلاتی در کیفیت خدمات ایجاد شود.»
شاه‌منصوری ادامه داد: «درآمد همراه اول در گذشته بین ۳ تا ۴ میلیارد دلار بود، اما اکنون به ۱ میلیارد دلار کاهش یافته است. با این حال، مصرف کاربران ۳.۵ برابر شده و تعرفه‌ها تنها کمتر از ۵۰ درصد افزایش داشته‌اند. این شرایط باعث شده که سرمایه‌گذاری در زیرساخت مخابرات زیان‌ده باشد و اپراتورها نتوانند توسعه لازم را انجام دهند.»
او همچنین به مشکل قیمت‌گذاری دولتی اشاره کرد و گفت: «اپراتورهای ایرانی از معدود اپراتورهای جهانی هستند که قیمت‌گذاری دولتی دارند و برای ارائه هر بسته اینترنتی باید مجوزهای دولتی دریافت کنند. این موضوع باعث محدودیت در انعطاف‌پذیری و پاسخگویی به نیازهای بازار شده است.»
شاه‌منصوری پیشنهاد کرد: «به جای فیلترینگ اینستاگرام، بهتر است تعرفه اینترنت این شبکه اجتماعی را ۱۰ برابر افزایش دهیم تا فشار اقتصادی بر زیرساخت کاهش یابد و منابع مالی برای توسعه زیرساخت‌ها تأمین شود.»
چالش‌های ناشی از تحریم و دسترسی به تجهیزات فناوری
حسین ریاضی در بخشی دیگر از سخنان خود به موضوع تأثیر تحریم‌ها بر تأمین سخت‌افزار پرداخت و گفت: «تحریم‌ها دسترسی ما به تجهیزات پیشرفته و شرکت‌های در لبه فناوری را محدود کرده است. ما مجبوریم برای به دست آوردن لایسنس‌ها و تجهیزات، چند برابر هزینه کنیم که این مسئله روند توسعه را کند می‌کند و هزینه‌ها را به شدت افزایش می‌دهد.»
بحران در اکوسیستم تأمین ایران؛ راهبرد بقا یا توسعه؟
محمدمهدی بشیرنژاد، معاون بازرگانی شرکت فالنیک، نیز در رویداد زیرساخت دیجیتال به بررسی چالش‌ها و دستاوردهای اخیر کسب‌وکارهای تأمین و توزیع پرداخت وبا اشاره به استراتژی‌های کسب‌وکارها گفت: «به طور کلی، شرکت‌ها دو نوع استراتژی دارند؛ یا به دنبال توسعه هستند یا برای بقا تلاش می‌کنند.
در چند سال گذشته، بیشتر شرکت‌ها و کسب‌وکارها به دلیل شرایط اقتصادی و مهاجرت نیروی انسانی، به استراتژی بقا روی آورده‌اند.» او به موج گسترده مهاجرت اشاره کرد و افزود: «برای مثال، دیجی‌کالا ۲۵ درصد از ترک شغل‌های خود را به دلیل مهاجرت اعلام کرده است.»
لزوم تغییر رویکرد به سمت توسعه صادرات
در پاسخ به پرسشی درباره چگونگی رشد اکوسیستم، بشیرنژاد بیان کرد: «استراتژی کنونی باید تغییر کند و به سمت توسعه صادرات یا جایگزینی واردات حرکت کنیم. واردات سخت شده و تولید سخت‌افزار در حوزه رقابتی عقب مانده است. فاصله تکنولوژی با دنیا به قدری زیاد شده که باید بر مزیت‌های نسبی خود تمرکز کنیم. در بخش خدمات، فرصت بیشتری داریم و می‌توانیم به عملکرد بهتری دست پیدا کنیم.»
او به تفاوت بزرگ در حوزه تولید اشاره کرد و گفت: «در مواردی مانند تولید ماشین‌های پردازشی، فاصله تکنولوژی بسیار زیاد شده و اغلب محصولات به صورت برچسب‌گذاری شده به عنوان تولید داخلی عرضه می‌شوند.»
چالش‌های تحریم و مقایسه با کشورهای منطقه
بشیرنژاد در ادامه به بررسی جایگاه ایران در بازارهای منطقه پرداخت و اظهار داشت: «امارات در بازارهای مالی جلوتر از ماست. ما به دلیل تحریم‌ها مجبور به واردات کالا و فناوری از طریق مسیرهای غیرمستقیم هستیم، که این مسئله هزینه‌ها و ریسک‌ها را افزایش می‌دهد.»
بشیرنژاد درباره مشکلات موجود در روند رگولاتوری و تأثیر آن بر اکوسیستم گفت: «بر اساس برنامه هفتم توسعه، رشد اقتصادی باید به ۸ درصد و رشد اقتصاد دیجیتال به ۱۱ درصد برسد. این امر نیازمند سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی است، اما سیاست‌های فعلی مانع جذب سرمایه‌گذاری شده‌اند.
در سال ۱۳۹۵، اگر سفارشی داشتیم، ظرف یک ساعت در سامانه توسعه تجارت ثبت می‌کردیم، اما اکنون باید ۷۰ روز منتظر تخصیص ارز باشیم. این تأخیرها نقدینگی شرکت‌ها را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد.»
معاون بازرگانی فالنیک به عدم هماهنگی میان سیاست‌گذاری‌ها و واقعیت‌های بازار اشاره کرد و اظهار داشت: «برنامه‌ریزی‌های حاکمیت معمولاً فقط روی کاغذ نوشته می‌شوند و در عمل اجرا نمی‌شوند. قبلاً مهاجران ایرانی به سمت اروپا حرکت می‌کردند، اما اکنون مقصد آنها کشورهای عربی است. این نشان می‌دهد که مشکلات ساختاری و عدم انطباق سیاست‌ها با واقعیت، تأثیر منفی بر توان رقابتی بخش خصوصی دارد.»
او در پایان تأکید کرد: «مهم‌ترین اقدام برای نجات اکوسیستم، برداشتن موانع پیش‌روی بخش خصوصی است. اگر بخش خصوصی نتواند بر مزیت‌های نسبی خود تمرکز کند، به زودی از بازار حذف خواهد شد.»
نیاز به تغییرات بنیادین در سیاست‌گذاری
شرکت‌کنندگان در این پنل به اجماع رسیدند که مشکلات زیرساختی، تعرفه‌گذاری ناکافی و عدم توجه به نیروی انسانی ماهر از مهم‌ترین موانع پیش‌روی اقتصاد دیجیتال ایران هستند. به گفته آنها، بدون تغییرات بنیادین در سیاست‌گذاری‌ها و سرمایه‌گذاری‌های کلان، بهبود زیرساخت دیجیتال در کشور امکان‌پذیر نخواهد بود.
