مرز باریک رویای تابستان با کابوس خاموشی

نیلوفر جمالی

هنوز تابستان شروع نشد است اما شب ها شهر تقریباً در تاریکی به سر می برد. با اینکه وزارت نیرو تفاهمنامه‌ای با شهرداری جهت رعایت مصرف برق امضا کرده تا چراغ‌های خیابان‌ها یک در میان روشن باشد؛ اما در برخی خیابان‌ها و کوچه‌ها تاریکی مطلق، خوف‌آور است.

این شرایط در اولین ماه بهار باعث شد تا نگرانی‌ها از خاموشی‌های تابستان افزایش پیدا کند؛ به قدری که سخنگوی صنعت برق در مقام توضیح برآمد و گفت: «با توجه به برنامه‌های گسترده‌ای که در احداث ظرفیت تولید نیروگاه‌های جدید و ارتقا تولید نیروگاه‌های موجود و همچنین اجرای طرح‌های مدیریت مصرف در تابستان تدوین شده‌است. انشاالله بدون خاموشی تابستان را پشت‌سر خواهیم گذاشت». اما آمارها نشان می‌دهد که تابستان بدون خاموشی رویایی بیش نیست.

اینکه برق، زیرساختِ زیرساخت هاست؛ امری بدیهی است و توسعه بدون تامین برق ممکن نخواهد بود. حتی اگر در بهترین حالت برجام هم به امضا برسد و سرمایه گذاران خارجی قصد ورود به ایران را داشته باشند باز هم زیرساخت اصلی و اولیه یعنی توان تولید برق کافی برای صنایع در ابهام است.

صنایعی که به دلیل خاموشی‌های مکرر، ضررهای مالی میلیاردی داشتند و قطعا ثمره این ضررها در زندگی عموم جامعه به مرور زمان خود را نشان خواهد. فشارهای اقتصادی ناشی از خاموشی ها بر صنایع طی سال گذشته به قدری بالا رفت که در نهایت صنایع به این نتیجه رسیدند تا پیشنهاد وزارت نیرو را قبول کنند و برای تولید برق اقدام به احداث نیروگاه هایی با واژه «خود تامین» کنند؛ اما این اتفاق شدنی است؟!

حتی اگر منابع مالی صنایع جوابگوی راه اندازی این نیروگاه‌ها باشد باز هم نداشتن نیروی متخصص و جانمایی صحیح خود معضلی بر معضلات قبلی اضافه خواهد کرد به قدری که تاکنون تنها چند شرکت صنعتی که در نهایت وابستگی دولتی هم دارند، اقدام به راه اندازی نیروگاه کرده‌اند و سرجمع تولید آنها نیز به هزار مگاوات نمی‌رسد.

تابستان در خاموشی

آرش جالبی، کارشناس حوزه انرژی در گفتگو با عصراقتصاد درباره ثمربخش بودن پروژه های وزارت نیرو برای تامین برق کشور در تابستان سال ۱۴۰۱ گفت: آمارها نشان می دهد که برنامه های اعلام شده ثمربخش نخواهد بود و باید منتظر خاموشی های گسترده تر از سال گذشته باشیم.

وی با اشاره به کسری ۱۳ تا ۱۵ هزار مگاواتی برق در سال گذشته، اظهار کرد: با توجه به شباهت شرایط و وضعیت زیرساخت ها در سال جاری با سال گذشته، خاموشی ها گسترده تر خواهد بود؛ چراکه تنها ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ مگاوات به ظرفیت تولید برق کشور اضافه شده که در مقابل کسری ذکر شده عدد قابل توجهی نیست.

به گفته جالبی، واژه مدیریت مصرف صرفاً با خاموشی همراه نیست؛ اما به خاموشی‌های خانگی، صنعتی و تجاری به چشم مدیریت مصرف نگاه می‌شود درحالی که مدیریت مصرف، بحث جا به جایی در زمان پیک و غیرپیک مصرف برق است.

وی با بیان اینکه روش هایی وجود دارد که در کوتاه مدت موثرند اما به کارگیری آنها هزینه است، افزود: اکنون بحث کنتورهای هوشمند در مدیریت مصرف وجود دارد که میتواند اثر مثبتی در این زمینه به جا بگذارد. نباید فراموش کنیم که فرهنگ‌سازی مناسب و ارائه الگوی مصرف صحیح  هنوز به درستی در کشور نهادینه نشده است.

این کارشناس حوزه انرژی با اشاره به هزینه بر بودن انرژی در کشورهای خارجی تاکید کرد: اقتصاد برق از اهمیت بالایی برخوردار است و تا زمانی که به درستی اجرا نشود شرایط روز به روز وخیم تر خواهد شد.

وی با اشاره به خاموشی‌های مکرر صنایع در تابستان گذشته، اظهار کرد: برق بسیاری از صنایع محدود شده و علاوه بر ضررهای هنگفت به آنها اثراتش به مرور زمان در زندگی مردم مشهود خواهد شد.

جالبی معتقد است، با شعاردادن نمی توان ۳۰ هزار مگاوات برق وارد مدار کرد در حالی که در مقابل مشکلات عظیم موجود هیچ اقدامی صورت نگرفته است.

وی رسیدن به وعده ۳۰ هزار مگاواتی وزیر در زمان رای اعتماد را بعید دانست و گفت: قرار بر این بود که ۱۰ هزار مگاوات از نیروگاه ها، ۱۰ هزار مگاوات از صنایع و ۱۰ هزار مگاوات دیگر نیز از پروژه‌های فعلی و تبدیل نیروگاه‌های سیکل گازی به ترکیبی تامین شود، اما به نظر می رسد حتی رسیدن به ۱۰ هزار مگاوات دولتی نیز بعید است.

چرا که آغاز پروژه تولید ۱۰۰۰ مگاوات برق از هم اکنون نیز حداقل ۳ سال زمان نیاز دارد تا وارد شبکه برق کشور شود و تاکنون هم هیچ اقدام خاصی در این زمینه صورت نگرفته است.

این کارشناس حوزه انرژی درباره تامین برق توسط صنایع نیز توضیح داد: برای تامین برق توسط صنایع نیز تفاهم نامه هایی منعقد شده و اقداماتی در حال انجام است؛ اما به رغم آنکه صنایع را تحت فشار قرار دادیم ولی درنهایت  ۲ الی ۳ مورد از صنایع برای تامین برق اقدام کردند.

وی درباره میزان تولید نیروگاه‌های تجدیدپذیر نیز تاکید کرد: پیش از این قراردادهایی برای خرید تضمینی از نیروگاه های تجدیدپذیر وجود داشت که اکنون این مورد را لغو کرده اند و با چنین شرایطی رغبت برای راه اندازی نیروگاه های تجدیدپذیر نیز وجود ندارد.

رشد توهمی تولید برق

همچنین کارشناس دیگری از حوزه نیرو که تمایل به ذکر نام نداشت در گفتگو با عصراقتصاد با اشاره به اینکه طبق آمارهای موجود شبکه برق کشور سال گذشته نیازمند ۷۷ هزار مگاوات برق بوده است، گفت: کسری ۱۳  هزار مگاواتی سال گذشته باعث شد تا نتوانم بیشتر از ۶۷ هزار مگاوات تولید برق داشته باشیم و این باعث شد تا صنایع با خاموشی هایی همراه شوند.

وی ادامه داد: براساس گفته‌های مسئولان، مصرف برق کشور در سال جاری با ۸ درصد رشد همراه بوده، پس شبکه برق کشور در پیک مصرف در بهترین حالت ۸۲ هزار مگاوات برق نیاز دارد.

این کارشناس حوزه نیرو با بیان اینکه از سال ۱۳۹۹ تاکنون مجموعاً حدود هزار مگاوات نیروگاه احداث شده، افزود: در توافقنامه های وزارت نیرو با حوزه صنایع قرار بر این بود تا ۱۰ هزار مگاوات نیروگاه راه اندازی شود؛ اما با عملکرد ۸ ماهه اخیر بیشتر از هزار مگاوات دیده نمی‌شود و عملاً با کسری ۱۳ هزار مگاواتی که قبلا وجود داشت مجدد روبرو خواهیم شد.

به گفته وی، اینکه نیاز شبکه برق کشور ۶ هزار مگاوات بیشتر از تولید کنونی است؛ اما تنها ۲ هزار مگاوات نیروگاه وارد مدار شده است تاکید کرد: یعنی شکاف بین تقاضا و تولید در حال افزایش است و عملاً تعهدات وزیر نیرو عملیاتی نشده است.

این کارشناس معتقد است، فعالیت های خوبی در حوزه صنعت صورت گرفته و در سال ۱۴۰۱ رشد نصب و راه اندازی نیروگاه خواهیم داشت؛ اما شبکه برق کشور برای مصارف زیر ۵ مگاوات عملاً توفیقی حاصل نخواهد داشت.

نیروگاه های ارومیه و خرم آباد با نصب و راه اندازی در نهایت هزار مگاوات به شبکه برق کشور اضافه خواهند کرد این در حالی است که برای رسیدن به تعهدات آقای وزیر ما نیاز به جهش در این حوزه داریم.

وی به مشکل تامین سوخت نیروگاه ها توسط وزارت نفت اشاره کرد و گفت: تامین سوخت این نیروگاه ها معضل بزرگی برای وزارت نفت است و این موضوع باعث کندی پروژه ها می شود؛ در این زمینه نیز باید به نیروگاه های سیکل ترکیبی در کشور رو بیاوریم که با توجه به حجم سرمایه گذاری و تجهیزاتی مورد نیاز در این زمینه احداث بخش بخار در کشور زمان بر خواهد بود.

پیش بینی این کارشناس با توجه به روند بارندگی ها در سالهای آینده بر این اساس است که طی ۵ سال آینده حداقل ۴ هزار مگاوات به شبکه برق کشور اضافه خواهد شد که همچنان کبود برق را جبران نخواهد کرد.

همچنین در زمینه صنعت نیز تنها چادرملو، فولاد مبارکه و ایمیدرو در حال راه اندازی نیروگاه هایی برای مصرف خود هستند و باقی صنایع اقدام لازم در این زمینه را انجام نداده اند؛ این در حالی است که معاونت اصولی اعلام کرد است که ۵ هزار مگاوات برق در بخش صنایع راه اندازی شده اما تا ورود این میزان به شبکه برق کشور زمان زیادی لازم است.

برنامه های وزارت نیرو

با تمام این تفاسیر وزارت نیرو بر داشتن برنامه در راستای جلوگیری از خاموشی ها پافشاری دارد. شنیده ها و اخبار حاکی از آن است که برنامه های وزارت نیرو بر پایه تامین برق، نیروگاه های جدید، نیروگاه های خود تامین صنایع، دیزل ژنراتورها، نیروگاه های تجدیدپذیر، تعمیرات نیروگاه ها در فصل تابستان، استفاده بهینه از نیروگاه ها برق آبی، استفاده از مولدهای اضطراری ادارات و تمام دستگاه ها، مدیریت مشوق محور بار مصرف با هماهنگی صنایع، تغییرات ساعت کار ادارات، جلوگیری از فعالیت استخراج رمزارزهای مجاز در زمان های پیک مصرف و مبارزه با مزرعه های غیرمجاز، جایگزینی لامپ های پر بازده در معابر، استفاده از ظرفیت هوشمندسازی برق و … است.

وزارت نیرو امیدوار است با برنامه های یاد شده و تغییر محاسبات قبوض برق به لحاظ مصرف که در بهمن ماه مصوب شد به هدف گذاری خود برای تامین برق کشور نزدیک تر شود.

پافشاری وزارت نیرو بر رسیدن به جهش تولید برق و عدم خاموشی ها جای تحسین دارد؛ اما تجربه ثابت کرده است که با حلوا حلوا دهان شیرین نمی شود.

نباید فراموش کنیم که در این سال‌ها با خشکسالی مواجه هستیم و آب از دو جنبه از اهمیت برخوردار است؛ کمبود آب برای تولید برق یک وجهه از آن است و تامین آب برای استان های شمالی کشور از طریق پمپ های برق کار می کنند نیز از طرف دیگر مواردی است که باید به آن توجه شود.

همچنین فشار زیاد در کوتاه مدت به صنایع جهت تامین نیاز برق خود نیز مشکلات سرمایه گذاری و تخصص را در پی دارد که باید به آن توجه شود.