مسیر سبز ساختمان‌های ایران در پیچ بحران انرژی
پویا نجم سهیلی
با وجود توسعه نیروگاه‌های خورشیدی و انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران، چالش اصلی همچنان اتلاف گسترده انرژی در ساختمان‌هاست. ساختمان‌های مسکونی، تجاری و اداری بیش از ۴۰ درصد انرژی کشور را مصرف می‌کنند و بخش اعظم این مصرف به دلیل تجهیزات فرسوده، نبود عایق‌کاری مناسب و ضعف مقررات اجرایی است.
سالانه صدها میلیون مگاوات‌ساعت برق و گاز در این بخش مصرف می‌شود و شدت مصرف انرژی بیش از سه برابر میانگین جهانی است.
اگرچه ایران ظرفیت بالایی برای بهره‌برداری از انرژی خورشیدی دارد، اما سهم پنل‌های خورشیدی خانگی بسیار اندک است و مشوق‌ها و سیاست‌های لازم برای توسعه آن وجود ندارد. نبود قوانین الزام‌آور، ناکارآمدی مشوق‌های مالی، و نبود برچسب انرژی و استانداردهای فنی موثر، مانع کارآمدی طرح‌های بهینه‌سازی شده است.
از سوی دیگر، تولید برق در نیروگاه‌های کم‌بازده، همراه با مصرف تجهیزات سرمایشی و گرمایشی فاقد استاندارد، این بحران را تشدید می‌کند. بدون اصلاح ساختاری در قوانین، تجهیزات و سبک ساخت‌وساز، ایران در مسیر اتلاف منابع، فشار بر شبکه انرژی و وابستگی به سوخت فسیلی باقی می‌ماند. حل این معضل نیازمند برنامه ملی و اقدام همه‌جانبه است.
ارتباط استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر با تعهدات بین‌المللی
استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در ساختمان‌ها در ایران از نظر مطابقت با تعهدات بین‌المللی در حوزه تغییر اقلیم و کاهش گازهای گلخانه‌ای اهمیت زیادی دارد. این فعالیت‌ها مستقیماً با تعهدات کشورها در چهارچوب پروتکل‌های بین‌المللی مانند پروتکل کیوتو و پروتکل پاریس ارتباط دارند.
ایران به عنوان کشوری که تولیدکننده و مصرف کننده بزرگ سوخت‌های فسیلی است، با بهره‌گیری از انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را کاهش دهد، که بخشی از تعهدات بین‌المللی در عرصه مقابله با تغییر اقلیم است.
دیگر اینکه بر اساس پروتکل پاریس کشورها موظفند سهم خود در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای را بر اساس اهداف ملی و برنامه‌های توسعه سبز استخدام کنند. توسعه ساختمان‌های سبز و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیریکی از راهکارهای دستیابی به این اهداف است.
بهره‌برداری از انرژی‌های تجدیدپذیر در ساخت و سازها با اهداف توسعه پایدار اهداف توسعه پایدارSDGs ، از جمله هدف ۷ (انرژی پاک و قابل اعتماد) و ۱۳ (اقدام اقلیمی) هماهنگ است.
راهی به سوی تعهدات بین‌المللی و فرصت‌های مالی
در روزگاری که تغییرات اقلیمی و آلودگی هوا به عنوان چالش‌های اصلی جهان مطرح هستند، نهادهای بین‌المللی و کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه تلاش می‌کنند تا راهکارهای مؤثری برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای پیدا کنند. در این میان، کشور ایران نیز به عنوان یکیاز کشورهای مهم منطقه، می‌تواند سهم خود را در این تلاش جهانی ادا کند. یکی از راهکارهای کلیدی که در سندهای ملی و بین‌المللی مورد تاکید قرار گرفته، بهره‌گیری از انرژی‌های تجدیدپذیر در ساخت و سازهای شهری است.
پروتکل پاریس، که در سال ۲۰۱۵ امضا شد، به تمامی کشورها تعهد می‌دهد اهداف ملی خود برای کاهش گازهای گلخانه‌ای را در قالب برنامه‌های عملیاتی اعلام کنند. در این راستا، توسعه ساختمان‌های سبز و استفاده گسترده‌تر از پنل‌های خورشیدی و سیستم‌های بادی در ساختمان‌ها، از جمله اولین قدم‌ها محسوب می‌شود. این اقدامات نه تنها منجر به کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی و کاهش آلودگی می‌شود، بلکه به ایران امکان می‌دهد در کنار تعهدات بین‌المللی، از مزایای اقتصادی مهمی بهره‌مند شود.
یکی از فرصت‌های این حوزه، بازارهای جهانی کوپن‌های کربن است. کوپن‌های کربن نشان‌دهنده میزان کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای است و پروژه‌هایی که بتوانند این کاهش را اثبات کنند، می‌توانند این کوپن‌ها را در بازارهای جهانی خرید و فروش کنند. بنابراین، نصب و بهره‌برداری از سیستم‌های خورشیدی بر روی ساختمان‌ها در نامه‌نگاری‌های بین‌المللی، می‌تواند پروژه‌ای سودآور و راهی برای کسب منابع مالی جدید باشد.
به بیان دیگر، هر مقدار که در کاهش گازهای گلخانه‌ای موفق‌تر عمل کنیم، امکان فروش کوپن‌های کربن و جذب منابع مالی جهانی برای پروژه‌های سبز فراهم می‌شود.
در کنار بازارهای کربن، نهادهای توسعه‌ای جهانی همچون صندوق توسعه سبز و نظام‌های مالی بین‌المللی، برای تامین مالی پروژه‌های کاهش مصرف انرژی و تولید انرژی‌های پاک، برنامه‌هایی ویژه دارند. این منابع مالی شامل تسهیلات کم‌بهره، کمک‌های فنی و حتییارانه‌های مالیاست که می‌تواند نقش مهمی در توسعه این صنعت در ایران ایفا کند.
علاوه بر این، سیاست‌گذاران داخلی نیز با ارائه معافیت‌های مالیاتی، وام‌های کم‌بهره و تسهیلات سرمایه‌گذاری، انگیزه‌های بیشتری به فعالان بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران می‌دهند تا در مسیر توسعه ساختمان‌های سبز قدم بردارند.
از نظر فنی، اجرای چنین پروژه‌هایی نیازمند توسعه فناوری‌های نوین، سیستم‌های کنترل دقیق و سیستم‌های مانیتورینگ است؛ تا میزان کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای به‌درستی محاسبه و اثبات شوند. این اقدامات، مسیر را برای ورود ایران به بازارهای جهانی کربن هموارتر می‌کند و می‌تواند به عنوان یک فرصت اقتصادی جدید برای کشور محسوب شود.
در نتیجه، بهره‌برداری مؤثر از انرژی‌های تجدیدپذیر در ساختمان‌ها، نه تنها در راستای تعهدات بین‌المللی و کاهش اثرات مخرب تغییرات اقلیمی قرار دارد، بلکه ایران را با منابع مالی جدید و فرصت‌های اقتصادی گسترده روبه‌رو می‌سازد.
این امر مستلزم کنار هم گذاشتن سیاست‌گذاری‌های داخلی، توسعه فناوری‌های نوین و همکاری فعالان بخش خصوصی و بین‌المللی است. در این مسیر، ساختمان‌های سبز نه تنها نماد توسعه پایدار، بلکه سکویی برای کسب درآمدهای جدید و رسیدن به آینده‌ای پاک‌تر و سالم‌تر خواهند بود.
آیا ایران می‌تواند از فاندهای کنفرانس تغییرات اقلیمی (COP) بهره‌مند شود؟
در مسیر مبارزه جهانی با تغییرات اقلیمی، کشورهای جهان هر ساله در قالب کنفرانس تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد، معروف به COP، گرد هم می‌آیند تا راهکارهای عملی در قالب سیاست‌ها و پروژه‌های کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای را بررسی و تصویب کنند.
یکی از دستاوردهای مهم این نشست‌ها، ایجاد سازوکارهای مالی و فاندهای بین‌المللی است که می‌تواند نقش حیاتی در توسعه پروژه‌های سبز و کم‌کربن در کشورهای در حال توسعه، از جمله ایران، ایفا کند.
این فاندها در قالب صندوق توسعه سبز و اقلیم جهانی (GCF)، صندوق نوآوری و توسعه فناوری‌های پاک (FCF) و دیگر برنامه‌های مالی مستقل تعریف شده‌اند. فرصت‌های زیادی برای ایران وجود دارد تا با شناخت صحیح و برنامه‌ریزی مناسب، بتواند از این منابع بهره‌مند شود و پروژه‌های سبزی در حوزه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر، کاهش انتشار کربن و ساختمان‌های سبز اجرا کند.
اما چگونه باید این فرصت را فعال و بهره‌برداری کرد؟ ایران باید ابتدا پروژه‌هایی با ارزش استراتژیک و تاثیر اقلیمی بالا تهیه کند. پروژه‌هایی مانند توسعه نیازهای انرژی در ساختمان‌ها، حمل‌ونقل سبز و مدیریت پسماند که در مسیر کاهش انرژی فسیلی و کاهش گازهای گلخانه‌ای قرار دارند، گزینه‌های مناسبی هستند. سپس، باید با همکاری و انعقاد توافق‌نامه‌های بین‌المللی، از طریق نهادهای مربوطه، این پروژه‌ها را معرفی و ارائه کند.
برای موفقیت در جذب فاند، لازم است توانمندی‌های فنی و کارشناسی داخلی تقویت شده و تیم‌های متخصص و مجرب، در کنار دستگاه‌های دولتی، در فرآیندهای ثبت و پیگیری پروژه‌ها نقش فعال ایفا کنند. این امر سبب می‌شود که طرح‌ها در سامانه‌های بین‌المللی ثبت و در فرآیند جذب منابع قرار گیرند.
در نهایت، حضور فعال و مستمر در نشست‌ها و کارگاه‌هایCOP و کارگزاری‌های مربوط، فرصت‌های بیشتری برای دیدار، مذاکره و جذب این فاندها ایجاد می‌کند. بنابراین، ایران باید زیرساخت‌های فنی، اداری و قانونی لازم را فراهم کند تا بتواند پروژه‌های خود را به بهترین شکل در مسیر جهانی حمایت مالی قرار دهد.
در نتیجه، بهره‌گیری هوشمندانه از منابع مالی کنفرانس تغییرات اقلیمی، نه تنها سرمایه‌گذاری در توسعه فناوری‌های پاک و سبز است، بلکه بستری فراهم می‌کند تا ایران بتواند جایگاه واقعی خود را در عرصه جهانی مقابله با تغییرات اقلیمی به دست آورد و در مسیر توسعه پایدار گام بردارد.
